Qazaqstannan jalǵa alý merzimi 2050 jylǵa deıin sozylatynyna qaramastan, Reseıdiń Baıqońyrda bolýy birtindep azaıyp keledi. Zymyran ushyrý keshenderi az qoldanyla bastaǵan. Soǵan baılanysty ári qaraı ne bolady degen zańdy suraq týyndaıdy.
2023 jyldyń basynda ǵarysh aılaǵyn birlesip qoldany máselesi taǵy ýshyqty: Qazaqstan Reseı múlkine arest qoıyp, 2 mlrd rúbl talap etti, al Reseı bolsa 220 mln dollardyń keri talabyn alǵa tartty.
Reseı men Qazaqstan arasynda 1994 jyly jasalǵan kelisim-shart boıynsha Baıqońyr men ondaǵy keshenderi Qazaqstan menshigine ótti, biraq Reseı ǵarysh qyzmetine qatysty aýmaqtar men ınfraqurylymdardy jylyna 115 mln dollarǵa jalǵa alyp otyr.
Reseı Baıqońyrdy ulttyq baǵdarlamalary men halyqaralyq jobalary úshin qoldanyp otyr: "Mır" jáne MKS ǵarysh stansıalary aıasyndaǵy áriptestik, basqa elderdiń ǵylymı apparattaryn ushyrý Baıqońyrda júzege asyrylady. "Roskosmos" komersıalyq qyzmeti de osynda atqarylady. Bir ǵana "Proton" zymyranymen shetel spýtnıkterin ushyrýdan Reseı keıingi 25 jylǵa shamamen 10 mlrd dollar paıda tapty.
Alaıda Reseıdiń ǵarysh aılaǵyn kóbirek paıda tabý úshin paıdalanyp, jalǵa alý qunyn ǵana tóleıtini Qazaqstanǵa tıimdi bolmaı shyqty. Onyń ústine "Roskosmostyń" negizgi tabysy "Protonnan" tústi. Ol ýly otynmen ushady, sonyń saldarynan Qazaqstan aýasy lastanady. "Protonǵa" qatysty daý eki el arasynda qaıta-qaıta týyndap, zymyran ushyrýǵa ýaqytsha tyıym da salynǵan.
Baıqońyrdy paıdalaný múmkindiginen bas tartpaý úshin kórshi elderdiń ǵarysh mekemeleri birlesken joba daıyndaǵan.
Alaıda Qazaqstan memleketaralyq kelisimge saı ǵarysh aılaǵyn jetildirýge qajetti 220 mln dollardy bólýge asyqpady. Onyń eki sebebi bar: "Soıýz-5" zymyranynyń daıyn bolmaýy jáne AQSH-tyń Reseı zymyrandaryna salǵan sanksıasy. AQSH mundaı shekteýdi 2015 jyly Qyrymnyń aneksıalanýyna baılanysty qabyldaǵan, biraq kúshine 2023 jyly ǵana engen. Sol sebepti "Báıterek" ıdeıasyn júzege asyrý qıyndap ketti.
Reseıdiń Ýkraına aýmaǵyna basyp kirýi federasıanyń syrtqy ekonomıkalyq jaǵdaıyn álsiretti. Batys elderi "Roskosmostan" teris aınaldy. Al "Báıterek" bolashaǵy bulyńǵyrlana tústi. Qazaqstannyń ǵarysh aılaǵyna qarajat quıýǵa asyqpaýyn osymen túsindirýge bolady. Joba toqtap tur. Qazaqstan jańa tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdeme kútip otyr. Astananyń osy jobaǵa qatysý-qatyspaýy sodan keıin ǵana málim bolady.
Reseı 2028 jyldan keıin óziniń ROS stansıasyna ushýdy kózdeıdi, biraq ol áli daıyn emes. Joba Reseı ekonomıkasy men memlekettiń basym baǵyttaryna baılanysty. Bul baǵdarlama júzege asqan kúnniń ózinde, ony Vostochnyı arqyly júrgizýge bolady. Ol úshin ǵarysh aılaǵyn "Soıýz" ushyrýǵa beıimdeý kerek. Jospar júzege assa, 2028 jyly Reseı Baıqońyrdan túpkilikti ketedi. Sol kezde tarıhı "Ǵarysh qaqpasy" metal úıindisine aınalyp, ótken dáýirdiń eskertkishi ǵana bolyp qalýy múmkin.
"Roskosmostyń" Qazaqstandaǵy ǵarysh aılaǵynda qalýyna birneshe faktor áser etýi múmkin. Reseı men AQSH-tyń MKS-tegi áriptestigi sozylyp, Ýkraınamen beıbit kelisim jasalyp, batys sanksıalary alynǵanda ǵana Baıqońyrdaǵy jobalar qaıta jandanady.
https://dalanews.kz/del-qazir/87673-ayes-qurylysy-sozden-iske-koshetin-uaqy
