Únsizdiktiń qushaǵynda qynjyla júrip, syrlas izdedim. Ol- qıal kógindegi qyran qus. Ol-sizsiz. Asaý aǵa, men sizdiń esimdi alǵash estigen shaǵymda-aq, saq patshaıymy -Zarına hanshanyń "Asaý júrek bolmasa, jarqyn bolmas ómir, asaý sezim bolmasa, muzǵa oranar kóńil, asaý jigit bolmasa, balqymaıdy ózdiginen temir"degen sóz jadyma oraldy. Oraldy. Oılantty. Asaýbek aǵa, sizdiń jazbalaryńyzben qaýyshqan sátterde qolyma qalam alǵym kele beretin. Biraq... Sizdiń oıdy jalǵaýǵa ázirligim kem boldy. Endi ázirmin. Sizdi men dalanyń ańǵal uly dep sanaımyn. Sondyqtan, dalanyń perzenti ańǵal, talǵampaz, tekti, tunyq. Tunyqtyq- jan qalybynyń kirshiksizdigi. Tunyqtyq-armannyń beınesin adal júrekpen sala alý. Tunyqtyq - dala balasynyń ǵasyrlar boıy aırylmaǵan kelbeti. Sizdiń janyńyzǵa úńilgen saıyn, úmittiń úzik syrlaryn tanımyn. Únsiz oı keshem. Oıdan -oıǵa urynyp, keıde sizdiń birqatar jazbańyzdan, bir aýyz sózińizden búgingi ómirdiń jaıyn túısingendeı bolamyn.
Jazyńdy urlap ketkenge,
Kóktemmen jaýap bere bil. (Qytaı halqynyń naqyly bar).
Jan álemi - jazdy ǵana qalaıtyn jandar kóp. Qalaý men oryndaı bilý - eki basqa nárse. Aınalamyzǵa kóz salsaq, bar adam jan álemin jaz qylyp jurtqa kórsetkisi keledi. Kezinde bir ataqty fransýz sýretshisinen bir sýretti jańa salyp júrgen sýretshi surapty. "Ustazym, kúlip turǵan adamdy salǵym keledi. Salyp ta júrmin. Qyl qalamym salǵan sýretterden ózimniń júregime jaqyn erekshe shyn kúlkini tappadym. Nege bulaı?" - degen saýalyna jaýap berýin ótine suranǵan kórinedi. Sýretshi sonda: "Jan áleminiń jazy men kúzi - janar men úninen aıan. Qaraǵym, betti opalap boıap, jurttan jyl salǵan ájimdi jasyramyz. Shyn bolmysymyzdy jasyrǵymyz keledi. Adam - eń myqty sýretshi. Bárin boıap, óńin aýdara alady. Sen kórgen boıaýly júzder. Iá. Olardyn ezýlerinde kúlki bar. Iá. Bar adam ezýine kúlki úıire alady. Ezý men janar bir kúlý kerek ejelden. Qazir, tek ezýde ǵana kúlki. Janarlar kúlmeıdi. Janary kúlmegen jan - bolmysty boıap sharshaǵan adam. Bolmysty boıaý – ýaqytsha ǵana múmkin. Boıamasyz bolmys – máńgilik. Ol - sýrettiń máni. Bolmysy boıalǵan olardyń eshbiri jan álemine jazdy turaqtata almaıdy. Jazdy turaqtatý – qıyn. Kóbi kóktem men kúzdiń arasynda júredi" degen eken.
Asaýbek aǵa, sizdeı jan álemi jaz jandar tym sırek. Túrik halqynda, "Kóz kúlgeni – kóńildiń kúlgeni" dep tegin aıtpasa kerek.
Sarqylmas sezim teńizdeı,
Úmit bop júrse kóz ilmeı. (Aıper haným)
Pendemiz ǵoı. Bul sóz - sizge etene jaqyn. "Pendelik - qateni taǵdyr túzesin degen tilek" degen eken káristiń bir danyshpany.
Siz únemi jan qadiri men sóz qadirin bıik ustaýǵa tyrysatynyńyzdy ańǵaram. Asaýbek aǵa, sol sizdiń qasıettiń baǵasyn uǵa túsý úshin... Men búgin bir dastandy sóılete bastaımyn. Ol dastan - túrkimen dastany. Ataýy - "Qar jaýmaı ketpes, Qarjaýbaı" atty dastannan kóńilime qonaqtaǵandaryn syr etip usynbaqpyn. Aıper haným - sol dastannyń bas keıipkeri. "Bek pen begimniń ulylyǵyn ańdaý úshin - olardyń jan qadiri men sóz qadirin qalaı biletin bilmek kerek. Tanymaq kerek. Jan men sóz qadirin uǵý - essizge kúlki, estige maqsat. Adam quny arzandap, senimnen bir túıir sarqynshaq qalmaıtyn kez neden týady?! Sózdiń qadiri qashsa, adamnyń qadiri ózinen-ózi kemıdi. Adam qadiri kemigeni – jannyń qadiri, júrektiń qadiriniń joıylýy. Sózge qadir dep qaraý – adamdyq kelbetpen uly muratqa jaraý.
Adamnyń qadiri – jan qadirin qashyrmaý dep túısingen jannan maıdalyq baıqalmaıdy. Maıdalyq – sóz ben istiń alshaqtyǵynan bastaý alady" degen eken Aıper haným.
Men sizdiń sóz qadirin jetik túsinýińizdi qazaqı qalyptan bilemin. "Sózden –syr, sózden – nur tamdyra bilmek, adam bop ómirdi súrmek" degen túrkimen halqynyń naqylyna eriksiz júgindim. Siz – bir aýyz sózdi syrǵa, jan júrekke quıylar alaý nurǵa aınaldyra alatyn azamatsyz!!!
Jetistik - júrekke táýeldi.
Jeńis - bilekke táýeldi. (Parsy halqynyń halyq áninen)
Asaý aǵa, alǵys aıta bilý - keıbireý úshin qıyndaý jáı eken-aý.
Aldyńǵy jazbamda sóz etken - Aıper hanýmnan qalǵan esti sóz. "Alǵys jaýdyrý - júrekti jyly sózben jandyrý. Jyly sózben janǵan júrek -tirshilikke ǵashyq. Jaqsylyq jasaýǵa qushtar, óz kásibine usta bolar. Alǵystyń qadirin - qarǵys arqalaǵan biler. Kezinde Baǵdattyq bir zerger, "saýsaqtyń qadirin bilgen - sheberge, sózdiń qadirin bilgen - aqynǵa alǵys aıtary haq. Sheberdiń qoly, aqynnyń kóńili - alǵys sózge laıyqty" degen eken. Qazir alǵys aıtqysy kelmeıtinder kóbeıdi. Alǵys aıtsa, jolynan adasatyndaı sezinedi shamasy. Raqmet - razylyq. Raqmet - adamdyqqa dáneker. Ras, Adamdar anasyna alǵys aıtýdy bir mınýt jadynan shyǵarmasa, ár iste alǵys aıtýdy umytpas edi".
Siz - alǵys aıta bilesiz! Barsha kórermen hám tilekshi dosty birdeı qabyldap, birdeı baǵalaı alasyz. Sizdiń artyqshylyǵyńyz - jyly nıetti jaýapsyz tastaý bolmysyńyzda joq.
Únsizdiktiń qushaǵynda qynjyla júrip, syrlas izdedim. Ol – qıal kógindegi qyran qus. Ol - sizsiz. Asaý aǵa, men sizdiń esimdi alǵash estigen shaǵymda-aq, saq patshaıymy -Zarına hanshanyń "Asaý júrek bolmasa, jarqyn bolmas ómir, asaý sezim bolmasa, muzǵa oranar kóńil, asaý jigit bolmasa, balqymaıdy ózdiginen temir" degen sóz jadyma oraldy. Oraldy. Oılantty. Asaýbek aǵa, sizdiń jazbalaryńyzben qaýyshqan sátterde qolyma qalam alǵym kele beretin. Biraq... Sizdiń oıdy jalǵaýǵa ázirligim kem boldy. Endi ázirmin. Sizdi men dalanyń ańǵal uly dep sanaımyn. Sondyqtan, dalanyń perzenti ańǵal, talǵampaz, tekti, tunyq. Tunyqtyq – jan qalybynyń kirshiksizdigi. Tunyqtyq – armannyń beınesin adal júrekpen sala alý. Tunyqtyq - dala balasynyń ǵasyrlar boıy aırylmaǵan kelbeti. Sizdiń janyńyzǵa úńilgen saıyn, úmittiń úzik syrlaryn tanımyn. Únsiz oı keshem. Oıdan - oıǵa urynyp, keıde sizdiń birqatar jazbańyzdan, bir aýyz sózińizden búgingi ómirdiń jaıyn túısingendeı bolamyn.
Asaýlyq – ardyń qalqany. Onsyz ılengen terideı bolmysta toqyraý bolady. Káristerdiń mıfologıasynda «Asaýlyq degen aqyl-parasatpen bir bolsa bıiktik, olarsyz asaýlyq jaı ǵana órkókirektik» degen eken. Sizdegi aqyl-parasat – jańa búrshik jarǵan kóktemniń qaraǵash taly sıaqty ma, qalaı?!
Iakı, Emen aǵashy bolarsyz?! Emendeı eńseli bolýyńyz úshin san joldan ótken de bolarsyz?.. Aǵa, asaýlaý bolmys bolmasa, jigerdiń bordaı úgilýi jıileıdi. Asaýlyq kerek, janyńdy jaralap, jazyńdy urlap ketpeýi úshin. Keıde osy adamdar jazdaı jadyrap júrgenderge kóńildiń kúz keıpin sezindirýge talpynatyny qalaı? Kóńil kúzi – jan qarıtyn qysqa aınalyp ketedi ǵoı. Qys... Kóktemine jetý de arman... Asaý aǵa! Kóńildiń jazyn qys etýge qushtarlardy kórýden qaljyrap júrsiz-aý. Men de. Dál sol sátte járdemshi – asaý bolmys qana.
Bıikke órleý - órshildik. (Ispan halqynyń naqyly)
Órshildik - taǵdyrdyń ár synynan jasqanbaý. Dál qyran sekildi. Órlik -erdiń beınesi hám úmitterine ómir syılaı bilý dep uǵam. Ertede, bir japon ǵulamasy bar shákirtterin jınap, bir keleli keńes ótkizgen kórinedi.
Sol keńeste bir ǵana saýal bergen kórinedi. "Er bolmysynyń núktesi qaı qasıet" degen. Shákirtter adam bolmysyn ár qyrynan zerttep, ár qıly jaýaptar usynypty. Ǵulama saýal jaýabyn sońynda ózi shákirtterine baıandaǵan kórinedi.
«Er bolmysynyń núktesi - órshildik. Órshil bolmasa, ómirdiń syndary súrindiredi. Tirshilikten kóńil sýytyp, túńildiredi. Órshildik - eńseniń tik bolýy. Eńse eńkish tartqan saıyn, erdiń er aty kemı túsedi. Sony kemitpeıtin qasıet – órshildik. Órshildik – ór minezdilik. Er bolmysyn kirletpeıtin qasıettiń biri – osy" degen eken.
Asaý aǵa, eńseńiz laıym tik bolsyn!!! Er bolmystyń núktesi – ór minezińiz sizdi tek alǵa súıreı bergeı!!!
****
Asaý aǵa, "Qıal kógindegi qyran qus" - Aıper hanýmnyń jyry.
Jazbalar legin jyrmen kómkergim keldi. Sizdiń de qalam terbeıtinińizdi bilemin. "Aqyn kóńil - adaspas dos tabýda" degendi Nazym Hıkmet netken sheberlikpen hám durys oı qoryta bilgen?!
Bıik taýlardan, sirá,
Kem emes ar shyńy.
Janarǵa jas tuna,
Uqqandaımyn muny.
Kóńilde keıde bir shyny,
Baǵaly jaqquttaı quddy.
Shaqqan soń jamaǵannan,
Baǵzydaı bolmas quny.
Qıal kógin bult japsa,
Jaryq kúniń de nursyz.
Qıal kógin kún shalsa,
Jasamassyz jyrsyz.
Aıper hanýmnan birde aqylyna kórki saı qumasy suraǵan desedi. "Qıal kógine qalaı qyran qonaqtaıdy" dep. Sondaǵy Aıper hanýmnyń jaýaby: "Qıal kógine qyran da, qarǵa da qonaqtaı alady.
Qarǵa - ósek pen bos sóziń. Sen ylǵı tek jaqsy oılaı bermeısiń ǵoı. Qarǵany biraq uzaq qondyrýǵa bolmas. Qyran qonaqtar degenim - bir adam jaıly ylǵı jaqsy oı ǵana oılanasyń. Ol - qıalyńdaǵy ǵazız jan. Ony da árkez oılana bermeıtiniń anyq. Tek, oılaǵan mezet - jan dúnıeniń jańa tynysy ashylǵandaı sezimde bolasyz. Qıaldyń tórin – qyranǵa uıa qylýdan jalyqqan emespin. Qıaldyń kógi – tirliktiń bir shýaqty sátin jaqyndatady jáne jaqsylyqty sezinýge múmkindik beredi".
Men úshin de solaı. Siz jaıly týyndy jazam dep oılanǵam. Biraq, siz jaıly jazyp júrgen burymdylardan habar alǵan soń týyndymdy jazýymdy doǵardym. Siz – meniń ǵana qıal kógimde emes, talaı jannyń qıal kóginde tirligin shýaqqa toltyryp júrsiz, Asaýbek aǵa!!!
(Jalǵasy bar)
Meıirhan MEIRAMBEKULY.
