Tarıh talaı dıktatordy biledi. Talaıyn ótkergen. Talaıyna kýá.
Dıktatorlardyń derti uqsas. Olardyń sındromy ortaq. Toımaıdy. Toısa da, toıǵanyn bilmeıdi. Ataqqa. Marapatqa. Maqtaýǵa.
Olar perishte, olar paıǵambar. Bul deńgeıden túspeýi kerek halyqtyń aldynda. Tústi eken tútip jeıdi óz halqy.
Eldi «erteń men ketsem, memleket te kúıreıdi, sender sorlap qalasyńdar. Eldegi baq pen baqýat meniń arqamda ǵana saqtalyp otyr» deıdi olar. Sabyry sarqylmaıtyn jurty senedi oǵan.
«Iá, solaı. Siz memleketsiz. Memleket degen siz. Siz bolmasańyz, memleket te bolmaıdy. Siz, tek qana siz...» deıdi.
Tarıh mundaı dıktatordyń talaıyn biledi. Sonyń birine toqtalaıyq.
Saparmurat Nıazov. 1992 jylǵy jalǵyz ózi túsken saılaýda Nıazov táýelsiz Túrkimenstannyń prezıdenti atanady. Osydan bastalady bári. Taqqa otyra sala jeke basqa tabynýdyń josparyn túzedi ol. Aldymen ıdeologıaǵa aýyz salady. «Túrkimender meniń tóńiregime toptasýy tıis» deıdi ol.
Túrkimenbashy degen tıtýldy ıemdenedi. Ulttyń atasy, ákesi atanady osylaısha. Azdyq etedi.
«Halyq – Ult – Túrkimenbashy» degen plakattar paıda bolady tus-tusta. Nıazov buǵan «qasıetti úshtik» dep at qoıǵan. Azdyq etedi taǵy da.
Aıttyq qoı, dıktatorlardyń derti uqsas dep. Perishte, paıǵambar ataný úshin Nıazovqa ulttyń atasy atanǵan jetkiliksiz-tuǵyn.
Toıymsyzdyq
Osyny túsingen ol kózine kóringenniń bárin óz atymen ataýǵa kóshedi. Kóshelerden bastaıdy aldymen. Uzyndyǵy myń qadamnan asatyn kóshelerdiń kópshiligi Túrkmenbashynyń atyn ıelenedi. Ashhabadtaǵy halyqaralyq áýejaıǵa da óz atyn atyn bergen.
Kaspıı teńiziniń jaǵasyndaǵy Krasnovodsk qalasynyń aty resmı túrde Túrkimenbashy dep aýystyrylady. Azdyq etedi.
Óz atyn araq-sharaptyń arasynan kórgisi keledi Nıazov. Eldegi eń qymbatty degen shólmekterdiń syrtynda dıktatordyń portreti paıda bolady.
«Baıqaısyńdar ma, menen bir hosh ıis shyǵady» deıdi Nıazov. Tóńiregi túsine qoıady. Keler kúni «Túrkmenbashy» átiri saýdaǵa shyǵady. Prezıdent sıaqty ańqyǵysy keletin talasa-tarmasa kezekke turady. Bul da azdyq etedi.
1998 jyly Túrkimenstan terıtorıasyna meteorıt qulamaı ma. Oǵan da óz atyn qoıyp jiberedi. "Túrkimenbashy meteorıty" keler kúni eldegi resmı BAQ-tyń basty betinde júredi. Senseńiz, bul da azdyq etedi.
Eldegi eń eńseli degen taý óz atymen ataıdy Nıazov. Toımaıdy báribir.
«Naýryz, sáýir degen unamaıdy maǵan» deıdi dıktator. Tóńiregi túsine qoıady. Aılardyń ataýyn ózgertedi. Budan bylaı túrkimender jyldyń alǵashqy aıyn Túrkimenbashy dep ataýǵa tıis bolady. Sáýir Nıazovtyń marqum anasynyń atymen Ǵurbansoltan dep atalady. Qyrkúıekti Rýhnama dep ózgertedi (Túrkimenbashynyń kitabynyń aty).
Senseńiz, bul da azdyq etedi.
«Apta ataýlary unamaıdy maǵan» deıdi ol. Tóńiregi túsine qoıady.
Osylaısha, dúısenbi – «báshgúnge» (basty kún)
Seısenbi – «ıashgúnge» (jas kún)
Sársenbi – «hoshgúnge» (jaqsy kún)
Beısenbi – «sogapgúnge» (saýap kún)
Juma (jumaǵa tıispeıdi)
Senbi – «rýhgúnge» (rýhanı kún)
Jeksenbi – «dynchgúnge» (demalys kún) aınalady.
«As atasy nan» ǵoı. Túrkimender «chorek» deıdi. Osy chorekke tıisedi Túrkimenbashy. «Nan demeı-aq, «gurbansoltanedje» dep atamaımyz ba?», – deıdi ol. Anasynyń tolyq aty-jóni bolatyn bul...
Senesiz be, bul da azdyq etedi oǵan.
Asqyný
Derti asqyna túsedi onyń. Ashhabadta 75 metrlik munara boı kóteredi bir kúni. Munyń tóbesine altyn jalatylǵan, uzyndyǵy 10 metr eskertkishin ortanady Nıazov.
Toımaıdy buǵan da. Kózi toımaıdy. Toısa da, toıǵanyn bilmeıtin kezge kelgen tusy-tuǵyn.
İlgeride aıtqan «Rýhnama» túrkmenderdiń Quranyna aınalady. Eldegi barlyq meshitterde «Rýhnamany» Quranmen qatar qoıý kerek degen zań shyǵady.
Túrkimender, anyǵy Nıazovtyń tóńiregi jeke basqa tabynýdyń shyrqaý shegine jetedi. Túnde tósegine jatsa da, tańerteń jumysyna tursa da tabynatyn Túrkmenbashyny paıǵambar dep jarıalamaq bolady olar. Jarıalap jiberer edi, ıslam áleminiń qarǵysyna qalýdan qoryp áreń toqtaıdy...
Biletinderdiń aıtýynsha, jeke basqa tabynýdyń munshalyqty kórinisi Soltústik Koreıanyń ózinde joq. Buryn-sońdy tarıhta bolmaǵan, demek.
Al dıktatorlar taǵynda óledi. Joq, olar úshin bul tragedıa emes, baqyt. Túrkmenbashy da solaı, taǵynda óldi. 2006 jyldyń 21 qyrkúıeginde tirisinde ataqqa toımaǵan dıktatordy tabytqa salyp, jer qoınyna tapsyrdy.
(jalǵasy bar)
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
