تاريح تالاي ديكتاتوردى بىلەدى. تالايىن وتكەرگەن. تالايىنا كۋا.

ديكتاتورلاردىڭ دەرتى ۇقساس. ولاردىڭ سيندرومى ورتاق. تويمايدى. تويسا دا، تويعانىن بىلمەيدى. اتاققا. ماراپاتقا. ماقتاۋعا.

ولار پەرىشتە، ولار پايعامبار. بۇل دەڭگەيدەن تۇسپەۋى كەرەك حالىقتىڭ الدىندا. ءتۇستى ەكەن ءتۇتىپ جەيدى ءوز حالقى.

ەلدى «ەرتەڭ مەن كەتسەم، مەملەكەت تە كۇيرەيدى، سەندەر سورلاپ قالاسىڭدار. ەلدەگى ب ا ق پەن باقۋات مەنىڭ ارقامدا عانا ساقتالىپ وتىر» دەيدى ولار. سابىرى سارقىلمايتىن جۇرتى سەنەدى وعان.

«ءيا، سولاي. ءسىز مەملەكەتسىز. مەملەكەت دەگەن ءسىز. ءسىز بولماساڭىز، مەملەكەت تە بولمايدى. ءسىز، تەك قانا ءسىز...» دەيدى.

تاريح مۇنداي ديكتاتوردىڭ تالايىن بىلەدى. سونىڭ بىرىنە توقتالايىق.

ساپارمۇرات نيازوۆ. 1992 جىلعى جالعىز ءوزى تۇسكەن سايلاۋدا نيازوۆ تاۋەلسىز تۇركىمەنستاننىڭ پرەزيدەنتى اتانادى. وسىدان باستالادى ءبارى. تاققا وتىرا سالا جەكە باسقا تابىنۋدىڭ جوسپارىن تۇزەدى ول. الدىمەن يدەولوگياعا اۋىز سالادى. «تۇركىمەندەر مەنىڭ توڭىرەگىمە توپتاسۋى ءتيىس» دەيدى ول.

تۇركىمەنباشى دەگەن تيتۋلدى يەمدەنەدى. ۇلتتىڭ اتاسى، اكەسى اتانادى وسىلايشا. ازدىق ەتەدى.

«حالىق – ۇلت – تۇركىمەنباشى» دەگەن پلاكاتتار پايدا بولادى تۇس-تۇستا. نيازوۆ بۇعان «قاسيەتتى ۇشتىك» دەپ ات قويعان. ازدىق ەتەدى تاعى دا.

ايتتىق قوي، ديكتاتورلاردىڭ دەرتى ۇقساس دەپ. پەرىشتە، پايعامبار اتانۋ ءۇشىن نيازوۆقا ۇلتتىڭ اتاسى اتانعان جەتكىلىكسىز-تۇعىن.

تويىمسىزدىق

وسىنى تۇسىنگەن ول كوزىنە كورىنگەننىڭ ءبارىن ءوز اتىمەن اتاۋعا كوشەدى. كوشەلەردەن باستايدى الدىمەن. ۇزىندىعى مىڭ قادامنان اساتىن كوشەلەردىڭ كوپشىلىگى تۇركمەنباشىنىڭ اتىن يەلەنەدى. اشحابادتاعى حالىقارالىق اۋەجايعا دا ءوز اتىن اتىن بەرگەن.

كاسپيي تەڭىزىنىڭ جاعاسىنداعى كراسنوۆودسك قالاسىنىڭ اتى رەسمي تۇردە تۇركىمەنباشى دەپ اۋىستىرىلادى. ازدىق ەتەدى.

ءوز اتىن اراق-شاراپتىڭ اراسىنان كورگىسى كەلەدى نيازوۆ. ەلدەگى ەڭ قىمباتتى دەگەن شولمەكتەردىڭ سىرتىندا ديكتاتوردىڭ پورترەتى پايدا بولادى.

«بايقايسىڭدار ما، مەنەن ءبىر حوش ءيىس شىعادى» دەيدى نيازوۆ. توڭىرەگى تۇسىنە قويادى. كەلەر كۇنى «تۇركمەنباشى» ءاتىرى ساۋداعا شىعادى. پرەزيدەنت سياقتى اڭقىعىسى كەلەتىن تالاسا-تارماسا كەزەككە تۇرادى. بۇل دا ازدىق ەتەدى.

1998 جىلى تۇركىمەنستان تەرريتورياسىنا مەتەوريت قۇلاماي ما. وعان دا ءوز اتىن قويىپ جىبەرەدى. "تۇركىمەنباشى مەتەوريتى" كەلەر كۇنى ەلدەگى رەسمي باق-تىڭ باستى بەتىندە جۇرەدى. سەنسەڭىز، بۇل دا ازدىق ەتەدى.

ەلدەگى ەڭ ەڭسەلى دەگەن تاۋ ءوز اتىمەن اتايدى نيازوۆ. تويمايدى ءبارىبىر.

«ناۋرىز، ءساۋىر دەگەن ۇنامايدى ماعان» دەيدى ديكتاتور. توڭىرەگى تۇسىنە قويادى. ايلاردىڭ اتاۋىن وزگەرتەدى. بۇدان بىلاي تۇركىمەندەر جىلدىڭ العاشقى ايىن تۇركىمەنباشى دەپ اتاۋعا ءتيىس بولادى. ءساۋىر نيازوۆتىڭ مارقۇم اناسىنىڭ اتىمەن عۇربانسولتان دەپ اتالادى. قىركۇيەكتى رۋحناما دەپ وزگەرتەدى (تۇركىمەنباشىنىڭ كىتابىنىڭ اتى).

سەنسەڭىز، بۇل دا ازدىق ەتەدى.

«اپتا اتاۋلارى ۇنامايدى ماعان» دەيدى ول. توڭىرەگى تۇسىنە قويادى.

وسىلايشا، دۇيسەنبى – «باشگۇنگە» (باستى كۇن)

سەيسەنبى – «ياشگۇنگە» (جاس كۇن)

سارسەنبى – «حوشگۇنگە» (جاقسى كۇن)

بەيسەنبى – «سوگاپگۇنگە» (ساۋاپ كۇن)

جۇما (جۇماعا تيىسپەيدى)

سەنبى – «رۋحگۇنگە» (رۋحاني كۇن)

جەكسەنبى – «دىنچگۇنگە» (دەمالىس كۇن) اينالادى.

«اس اتاسى نان» عوي. تۇركىمەندەر «چورەك» دەيدى. وسى چورەككە تيىسەدى تۇركىمەنباشى. «نان دەمەي-اق، «گۇربانسولتانەدجە» دەپ اتامايمىز با؟»، – دەيدى ول. اناسىنىڭ تولىق ءاتى-جونى بولاتىن بۇل...

سەنەسىز بە، بۇل دا ازدىق ەتەدى وعان.

اسقىنۋ 

دەرتى اسقىنا تۇسەدى ونىڭ. اشحابادتا 75 مەترلىك مۇنارا بوي كوتەرەدى ءبىر كۇنى. مۇنىڭ توبەسىنە التىن جالاتىلعان، ۇزىندىعى 10 مەتر ەسكەرتكىشىن ورتانادى نيازوۆ.

تويمايدى بۇعان دا. كوزى تويمايدى. تويسا دا، تويعانىن بىلمەيتىن كەزگە كەلگەن تۇسى-تۇعىن.

ىلگەرىدە ايتقان «رۋحناما» تۇركمەندەردىڭ قۇرانىنا اينالادى. ەلدەگى بارلىق مەشىتتەردە «رۋحنامانى» قۇرانمەن قاتار قويۋ كەرەك دەگەن زاڭ شىعادى.

تۇركىمەندەر، انىعى نيازوۆتىڭ توڭىرەگى جەكە باسقا تابىنۋدىڭ شىرقاۋ شەگىنە جەتەدى. تۇندە توسەگىنە جاتسا دا، تاڭەرتەڭ جۇمىسىنا تۇرسا دا تابىناتىن تۇركمەنباشىنى پايعامبار دەپ جاريالاماق بولادى ولار. جاريالاپ جىبەرەر ەدى، يسلام الەمىنىڭ قارعىسىنا قالۋدان قورىپ ارەڭ توقتايدى...

بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، جەكە باسقا تابىنۋدىڭ مۇنشالىقتى كورىنىسى سولتۇستىك كورەيانىڭ وزىندە جوق. بۇرىن-سوڭدى تاريحتا بولماعان، دەمەك.

ال ديكتاتورلار تاعىندا ولەدى. جوق، ولار ءۇشىن بۇل تراگەديا ەمەس، باقىت. تۇركمەنباشى دا سولاي، تاعىندا ءولدى. 2006 جىلدىڭ 21 قىركۇيەگىندە تىرىسىندە اتاققا تويماعان ديكتاتوردى تابىتقا سالىپ، جەر قوينىنا تاپسىردى.

(جالعاسى بار)

دايىنداعان، دۋمان بىقاي