Berik Ýálı Abaı oblysyn ákimi bolyp taǵaıyndalǵanyna 9 aıǵa jýyq ýaqyt ótse de, áli kúnge deıin suhbat bermegen edi. Bul onyń BAQ úshin jabyq ekenin bildirmeıdi. Kerisinshe, belgili bir sharýanyń nátıjesi kórinbeı turyp, jeke PR úshin suhbat bergisi kelmeıtin prınsıp ustanatynyn ańǵartady. Bul týraly ANYQ ABAI arnasy jazdy.

11 qarasha kúni Prezıdent Ákimshiliginiń bekitken kestesine sáıkes, Ortalyq komýnıkasıalar qyzmetinde Abaı oblysynyń ákimi Berik Ýálı alǵash ret óńirdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýy týraly keń kólemdi brıfıń ótkizdi.

3 saǵat 20 mınýt ótken baspasóz máslıhaty tikeleı efırde kórsetilip, 50-den astam respýblıkalyq jáne aımaqtyq BAQ ókilderi qatysty. Suraq-jaýaptyń ózi tup-týra 3 saǵatqa sozyldy. Eshqandaı shekteý qoıylmaǵan bul dıalog óńir basshysynyń ashyqtyqqa beıim ekenin kórsetti.

Oblys ákiminiń brıfıńte aıtqan "Qytaıdan qorqýdyń qajeti joq" degen pikirin san-saqqa júgirtip jatqandar bar. Arna osyǵan baıyppen saraptama jasaǵan:

"Birinshiden, Qytaı – álemdik ekonomıkalyq ósimniń 30% qamtamasyz etip otyrǵan basty draıver.

Halyqaralyq valúta qory (HVQ), Dúnıejúzilik bank, OECD zertteýleri:
• Sońǵy 20 jylda álemdik JİÓ ósiminiń 28–33% Qytaı ekonomıkasynyń úlesinde.
• Álemdegi tómen jáne orta tabysty elderdiń 72% ınfraqurylymyn Qytaı ınvestısıasy arqyly jańartty (DB deregi).
• Jer sharyndaǵy 83 elde Qytaı kapıtaly negizgi ınvestorlardyń alǵashqy úshtigine kiredi.

Demek, álemniń damyǵan/damýshy elderi Qytaı ınvestısıasyn qaýip emes, ekonomıkalyq múmkindik retinde qarastyryp otyr.

Ekinshiden, damyǵan elderdiń ózi Qytaı kapıtalyn tartýǵa múddeli. AQSH, EO, Japonıa ınvestısıa tartady, biz nege qorqýymyz kerek?

AQSH
• Nú-Iork, Kalıfornıa, Tehas shtattarynda Qytaı kapıtaly energetıka, avtomobıl, bıomedısına, jasandy ıntellekt sektorlarynda 75 mlrd dollardan astam ınvestısıa ustap otyr.

Eýropa Odaǵy (EO)
• Germanıa, Fransıa, Nıderlandy, Italıa – Qytaıdyń avıasıa, logıstıka, mashına jasaý ınvestısıasynyń negizgi baǵyttary.
• Qytaı Volkswagen, Mercedes, Renault zaýyttarymen birlesken jobalardy iske asyrady.

Japonıa men Ońtústik Koreıa
• Salqyn qatynasqa qaramastan, tehnologıa salasynda Qytaımen jyl saıyn 60 mlrd dollarlyq jobalar iske asady.

Eger damyǵan memleketter ózi geosaıası básekeles elden ınvestısıa tartyp otyrsa, Qazaqstanǵa qorqýǵa esh negiz joq.

Úshinshiden, Qytaı ınvestısıasy – naqty ekonomıkalyq paıda.

Ekonomıkalyq zertteýler buǵan qatysty ne deıdi?

Harvard Kennedy School (2023) jáne London School of Economics (2022) zertteýleri:
• Qytaı ınvestısıa kelgen aımaqtarda ınfraqurylym, óndiris, eksport kólemi jaqsarady.
• Qytaı kompanıalary kóbine jergilikti kadrlardy 60–80% deńgeıinde jumyspen qamtıdy.
• «Qaryzǵa batyrady» degen pikir ǵylymı dálel tappaǵan (DB, Chatham House analıtıkasy).

Tórtinshiden, Qazaqstannyń Qytaımen shekarada ornalasýy – strategıalyq artyqshylyq.

1) Logıstıka:
Qazaqstan Eýropa-Qytaı arasyndaǵy tranzıttiń 70%-yn qamtamasyz etedi.
Temirjol arqyly Qytaı-Eýropa júkteriniń 40%-y bizdiń aýmaqtan ótedi.
Baqty-Aıagóz baǵyty jylyna 25–28 mln tonna júk ótkize alatyn jańa dáliz bolady.

2) Eksport naryǵy:
Qytaı – 1,4 mlrd tutynýshysy bar alyp naryq.
Qazaqstannyń otandyq ónimi Qytaıǵa eksportqa ruqsat alǵan (et, balyq, astyq, kúnbaǵys maıy, metal, hımıa).

3) Óńirlik sınergıa:
Abaı, Almaty, Shyǵys Qazaqstan oblystary – Qytaımen shekaralas eń tıimdi ekonomıkalyq úshburysh. Óndiris pen logıstıka klasterleri dál osy aımaqtarda eń jyldam damıdy.

4) Sınofobıa – ekonomıkalyq damýǵa qarsy ırasıonaldy qubylys:
Ǵylymı anyqtama (Stanford University, 2021): Sınafobıa – rasıonaldy esepke emes, emosıa men stereotıpke negizdelgen ırasıonaldy qorqynysh.

Sınofobıa:
1. Investısıany tejeıdi.
2. Jumys oryndaryn azaıtady.
3. Óńirdiń básekege qabilettiligin tómendetedi.
4. Qazaqstandy álemdik ekonomıkalyq trendten shettetedi".