Mádenıetimiz uqsas
– Qytaı men Qazaqstannyń qarym-qatynasy myzǵymas ekenine birneshe dálel bar. Birinshiden, eki el geografıalyq jaǵynan bir-birine óte jaqyn, ǵasyrlar boıy senimdi ári tatý kórshi bolyp keledi. Biz Uly Jibek joly arqyly etene aralasyp, ózara tıimdi ári dostyq baılanystardy ornata bildik. Osy qarym-qatynas urpaqtan urpaqqa jalǵasyp keledi. Qytaı men Qazaqstan halyqtary – tatý kórshi, áriptes, bir-birine týys. Qudaıdyń ózi osy tarıhty jáne shyndyqty ózgerte almaıdy, – depti Sáo myrza.
Elshiniń aıtýynsha, eki el de shyǵys órkenıetine tán otbasy qundylyqtaryn erekshe dáripteıdi. «Úlkenge – qurmet, kishige – izet» qaǵıdasyn ustanady. Qytaı da, qazaq ta egoızmge jol bermeıdi. Jaqynǵa qamqor bola biledi. Bunyń bári – mádenıettiń uqsastyǵy. Al mádenıet – ol halyqtyń jany, ishki bolmysy. Osy uqsastyqtyń arqasynda ózara syılastyq pen qurmet qalyptasady.
– Qytaı úkimeti alǵashqylardyń biri bolyp Qazaqstannyń táýelsizdigin moıyndady. Al 1992 jyly 3 qańtarda eki memleket elshilerdiń deńgeıinde dıplomatıalyq qarym-qatynas ornatty. Sodan beri Qytaı kóshbasshylary men Qazaqstannyń Tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń jetekshiligimen Qytaı men Qazaqstannyń baılanysy damyp keledi, – dep atap kórsetti Sáo.
Máńgilik áriptestikke qalaı jettik?
Elshi Qytaı úkimetiniń 1995 jylǵy qaýipsizdik kepildigin berý týraly málimdemesin eske aldy. Úsh jyldan keıin eki eldiń shekara máselesi tolyǵymen sheshildi. Al 2002 jeltoqsan aıynda Qytaı men Qazaqstan «Dostyq, áriptestik pen kórshilik týraly» kelisimdi rásimdedi. Osylaısha, eki jaqty qarym-qatynastyń negizi qalandy.
2005 jyly shilde aıynda Qytaı men Qazaqstan strategıalyq áriptestikti bastaıtynyn málimdedi. 2011 jyly osy bastama jan-jaqty strategıalyq áriptestikke ulasty. Eki jyldan keıin QHR tóraǵasy Sı Szınpın Qazaqstanǵa sapar jasap, «Jibek joly» ekonomıkalyq beldeýin qurý bastamasyn jarıalady.
2015 jyly eki tarap jan-jaqty strategıalyq áriptestiktiń jańa kezeńine aıaq basqanyn málimdedi. Al 2019 jyly qyrkúıek aıynda Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Qytaıǵa jasaǵan sapary kezinde eki eldiń basshylary máńgilik strategıalyq áriptestiktiń ornaǵanyn jarıalaǵan bolatyn.
– Minekı, osynyń bári tarıhı dostyqtyń jalǵasy ǵana emes, eń jaqyn ári eń myqty qarym-qatynastyń kórinisi bolsa kerek. Bul – urpaqtan urpaqqa jalǵasyp kele jatqan myzǵymas dostyq pen ózara tıimdi áriptestiktiń nátıjesi, – dep atap kórsetti Sáo.
Qytaıdyń salǵan ınvestısıasy 29,3 mlrd dollarǵa jetti
Elshi «Bir jol, bir beldeý» bastamasyn «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasymen úndestirý sharalaryna da basa nazar aýdardy. Onyń aıtýynsha, osy sharalar eki eldiń damýyna jol ashady. Al halyqtar bir-birine jaqyndaı túsedi. Qazirdiń ózinde «Bir jol, bir beldeýdiń» nátıjesi joq emes. Ótken jyly Qytaı men Qazaqstannyń taýar aınalymy 20 mıllıard dollardan asty. Bul kórsetkish dıplomatıalyq qarym-qatynastar ornaǵaly 50 esege ósti.
Qytaıdyń Qazaqstanǵa salǵan ınvestısıasy 29,3 mıllıard AQSH dollaryn qurady. Al merdigerlik boıynsha ınjenerlik kelisimderdiń kólemi 32 mıllıard dollarǵa jetti. Qazaqstanda 3 myńnan astam qytaılyq kásiporyn tirkeldi. Uly Dala arqyly qytaı-qazaq munaı qubyry jáne «Qytaı – Ortalyq Azıa» gaz qubyry ótedi. 55 ınvestısıalyq joba anyqtaldy. Olardyń jalpy somasy – 27,4 mıllıard dollar. Sonyń ishinde munaı óńdeý zaýyty, «Batys Qytaı – Batys Eýropa» kólik dálizi, Nur-Sultan qalasyndaǵy aınalma jol jáne foto-elektrostansıa bar. Sýperkompúter ortalyǵy sıaqty jańa jobalar da usynylyp otyr.
Geosaıası menmendik jáne qyzǵanysh
– Sóz joq, qytaı-qazaq qarym-qatynastary ortaq múddeni kózdeıdi jáne strategıalyq áriptestikke negizdelgen. Ony eshkim buza almaıdy. Osy oraıda aımaqtan tys keıbir memleketterdiń Qytaı-Qazaqstan baılanysynyń tabysty damyǵanyn qalamaıtynyn aıta ketken jón. Sonyń arǵy jaǵynda geosaıası menmendik jáne qyzǵanysh tur. Ol memleketter ardan bezip, qaýeset taratady, san alýan joldarmen Qytaıǵa jala jaýyp, qaralaýǵa tyrysady, – deıdi Sáo.
Onyń sózine qaraǵanda, ondaı elder qazaqstandyqtardy únemi jańylystyryp otyrady. Sóıtip, qytaı-qazaq baılanystaryn buzýǵa kúsh salady.
– Olar qytaı-qazaq qarym-qatynasy týraly jaǵymsyz pikir qalyptastyrýǵa tyrysady. Alaıda oılaı alatyn adam shyndyq pen ótirikti birden aıyrady. Sondyqtan qytaı-qazaq qarym-qatynasyn buzamyn deıtinderdiń áreketi – bos áýreshilik, – dedi Sáo.
