Biraz buryn álgi «Zona» jańa baǵdarlama ashty. «O chem govorát kazahı?» dep atapty. Joba jaqsy-aq. Áı, biraq... ataýy jaman atańa nálettiń.
Jobanyń jetekshisi Igor Henniń kim ekenin bilmeımiz, biraq ol osy eldiń qojasy, osy eldiń ıesi ispetti. Biz bolsaq otarshyldar qyryp-joıǵan Amerıkadaǵy az ǵana úndis pen Avstralıadaǵy aborıgen sıaqtymyz. «Áı, bular ne dep jatyr? Tyńdaı salaıyqshy osy. Ne shatıdy eken...» deıtindeı. Negizi bul saýaldy álgi Henge myna biz qoısaq jarasar ma edi? «O chem govorát koreısy? Kak ım jıvetsá v Kazahstane?». Jalpy, káriske ǵana emes, orysqa da sondaı saýal qoısaq zańdy. Sebebi, bul jerdiń qojasy – qazaq. Asyly, bizdiń ne dep jatqanymyzdy, álgi Hen biz aıtpaı-aq bilýi tıis edi. Biraq, ol til bilmeıdi ǵoı.
[caption id="attachment_10052" align="alignright" width="460"]
"Zona" ınternet gazetiniń bas redaktory Iýrıı Mızınov[/caption]
Al qazaqtar ne deıdi, ne dep jatyr ózi? Negizi sizder aıtqan dúnıeni biz de aıtamyz. Orys baspasózi kótergen taqyryptar bizge de tańsyq emes. Tek qazirgi kúnniń eń basty saýalyn (bálkim, ol birnesheý bolar) qabyldaýǵa qanshalyqty ázirsizder? Biz ultarazdyq tatýlyqty shaıqaltqan bolyp shyqpaımyz ba?
Mysalǵa, biz úshin (men degen sóz tym turpaıylaý estiledi, sondyqtan biz degenge aýystyrdyq) Pýtın áldeqashan atajaýǵa aınalǵan. Sony bilesizder me? Qazir biz onyń ıt terisin basyna qaptap jatyrmyz.
Biz qazaqtyń oryspen odaqtasqanyn qalamaımyz, qalamaǵan edik.
Reseı Qyrymdy basyp aldy. Tartyp aldy. Tarıhı otanyna oraltqan joq. Ol – agresor.
Ýkraınanyń shyǵysynda soǵysyp jatqandar KTK arnasydaǵy Krasıenko aıtatyndaı, «opolchenester» emes, separatıster, terrorıster. Jáne dál solaı jazyp jatyrmyz. Solaı jazylýy kerek.
Til. Bizdiń álsiz tus. Bilesizder me, Qazaqstanda qazaq tilin bilmeı-aq shalqyp ómir súrýge bolady. Muny bir bilse, sizder bilesizder ǵoı. Biraq, qas qylǵanda qoǵam qazaqylanyp barady. Prınsıpti túrde qazaq tilinde sóıleýdi talap etetinder paıda bolyp jatyr. Solardy sybaısyzdar kelip. Olardan jaý jasaǵylaryńyz keledi. «Menimen memlekettik tilde sóıles!» degende qabaqtaryńyz kirjıe qalady. Jaratpaısyzdar. Alańdaýlysyzdar. Nege?
Sebebi, óz tilinde sóıleıtin qazaq sizder úshin – bóten (chýjoı). Mundaı bótenderdiń kóbeıýinen ózderińizdi qolaısyz sezinesizder, qaradaı qysylasyzdar. Bári báz-baıaǵysha qalǵanyn qalaısyzdar, ishteı. Sebebi, oryssha sóıleıtin qazaq sizderge qazaqsha sóıleıtin qazaqqa qaraǵanda áldeqaıda jaqyn. Solaı ǵoı? Al biz she? Biz bótenderdiń arasynda ómir súrýge beıimdelip kettik.
Bilesizder me, bizdegi tynyshtyq pen turaqtylyq sizderdiń arqalaryńyzda ornap otyrǵan joq. Qazaqtyń úndemestiginiń nátıjesi. Kónbistiginiń nátıjesi. «Qazaqtar ne deıdi?» degenge namystanbaıtyndyǵynyń nátıjesi. Áıtpese, qazaqty «jańqaǵa» teńegen álgi Shvesovany áldeqashan talap-jep qoıar ma edik. Sizder ony sókpedińizder de. Ánsheıin aqparat jetkilikti dep oıladyńyzdyr. Al bizdiń kóńilde dik (kúdik) qaldy. Biz qazaq, siz orys ekensiz. Jáne bizdiń qazaqstandyqqa aınalýymyz bos qıal sıaqty. Máselen, muny kim buzyp otyr? Qazaqtar osylaı degisi keledi, osylaı dep jatyr. Ony uqqyńyz kelse, qazaqsha úırenińiz!
Munyń bári kóterýge turatyn taqyryp. Osyny aıtsańyzdarshy. Taǵy birazy qamtylmaı qaldy. Aıtyp otyrmyz ǵoı, muny qabyldaýǵa myna sizder daıynsyzdar ma? Biz ultaralyq tatýlyqty shaıqaltqan bolyp shyqpaımyz ba?
Dýman BYQAI
