Álemdik agroazyq-túlik naryǵynyń ınvestorlary men qatysýshylary úshin Qazaqstan aımaqtyq turaqtandyrýshy kúsh ári jańa múmkindikter ortalyǵy retinde tanyldy,- dep habarlaıdy Dalanews.kz
Qazirgi geosaıası turaqsyzdyq, klımattyń ózgerýi jáne jetkizý tizbekteriniń álsizdigi jaǵdaıynda azyq-túlik qaýipsizdigi álem elderi úshin basty basymdyqqa aınaldy. Ortalyq Azıadaǵy eń iri memleket ári ósip kele jatqan agrarlyq derjava retinde Qazaqstan bul mindetti jedel sheshý maqsatynda agroazyq-túlik sektoryn keshendi jańǵyrtýǵa kiristi. Maqsat – ishki naryqty azyq-túlikpen tolyq qamtamasyz etý, eksporttyq áleýetti arttyrý jáne ártaraptandyrý men ornyqty damý arqyly uzaq merzimdi turaqtylyqqa qol jetkizý.
Sońǵy jyldary Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy salasyn túbegeıli transformasıalaýǵa baǵyttalǵan jáne bul baǵytta aıtarlyqtaı jetistikterge jetti. Jergilikti óndiris, mehanızasıa jáne qosylǵan quny joǵary ónim eksporty damyp, ishki azyq-túlik qaýipsizdigi nyǵaıdy. Eksport kólemi ósip, klımatqa tózimdilik pen jasyl ekonomıka qaǵıdattaryna adaldyq baıqalady.
Jańa saýda oıynshysy
Sońǵy bes jylda (2020–2024 jj.) Qazaqstannyń agroazyq-túlik eksporty 51%-ǵa artyp, 3,4 mlrd AQSH dollarynan 5,1 mlrd AQSH dollaryna jetti, jáne búginde 66 eldiń naryǵyn qamtıdy. Qosylǵan quny joǵary ónim úlesi agroeksporttyń 52%-ynan astamyn qurap, salanyń qurylymdyq jetilýin dáleldeıdi.
Ósimniń negizgi bóligi ósimdik sharýashylyǵyna tıesili. Qytaı, Túrkıa, Iran jáne Ázerbaıjanmen fıtosanıtarlyq kelisimder jasalyp, maıly daqyldar, burshaq jáne dándi daqyldar eksportyna jol ashyldy. Mysaly, qazaqstandyq óndirýshiler Qytaıǵa kúnjara, jasymyq jáne raps jetkize alady. Aldaǵy ýaqytta kúrish, maqta, qaýyn jáne qarbyz eksporty boıynsha naryqqa shyǵý múmkindikteri keńeımek.
Aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń ónimdiligin arttyrý úshin agrotehnologıalar qarqyndy engizilýde. Sońǵy eki jylda tyńaıtqysh qoldaný kólemi 1,9 ese ósti, elıtalyq tuqym paıdalaný artty, aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy jańartylýda. Rastenıevodtyq jobalar men tehnıka jańǵyrtýǵa jeńildetilgen nesıeler usynylýda. 2024 jyly 25 mln tonnadan astam dándi, 3,3 mln tonna maıly jáne 640 myń tonna burshaq daqyldary jınaldy.
Kúnbaǵys tarıhy – tabystyń úlgisi
Maıly daqyldardy, ásirese kúnbaǵys maıy men kúnjarany óńdeý Qazaqstan agrosektorynyń tabysty transformasıasynyń jarqyn mysaly. Ulttyq maıly daqyldar óńdeýshiler qaýymdastyǵynyń qoldaýymen el álemdik naryqta jetekshi orynǵa shyqty.
Sońǵy úsh marketıńtik jylda kúnbaǵys maıy óndirisi 2,5 ese, al eksporty 5 esege jýyq ósti. 2023–2024 jyldary Qazaqstan kúnbaǵys maıyn eksporttaý boıynsha álemde segizinshi orynǵa, al kúnjara jetkizý boıynsha EO-ǵa kiretin elder arasynda alǵashqy úshtikke endi.
Sala boljamyna sáıkes, aldaǵy jyldary Qazaqstan kúnbaǵys maıy eksporty boıynsha álemdegi úsh iri jetkizýshiniń qataryna kirip, jyldyq valútalyq túsimdi 2 mlrd AQSH dollaryna jetkize alady. İshki naryq tolyq qamtamasyz etilgen, al aımaqtyq kórshi elderge negizgi jetkizýshi retindegi pozısıasy nyǵaıyp keledi.
2024 jyly Qytaıǵa eksport kólemi 275 myń tonnaǵa (205 mln AQSH dollary) jetip, eki jyl ishinde 3,5 ese ósti. 2023 jyly sanıtarlyq hattamaǵa qol qoıylǵannan keıin 30-dan astam qazaqstandyq maı óńdeý zaýyty Qytaı naryǵyna jol ashty.
Astyqty tereń óńdeýge basymdyq
Básekelestigi joǵary álemdik aýyl sharýashylyǵy naryǵynda Qazaqstan shıkizat eksportyn ǵana emes, tereń óńdelgen ónim óndirisin de damytýdy kózdeıdi.
Soltústik Qazaqstanda bıdaıdan glúten jáne bıojanarmaı, Almaty men Jetisý oblystarynda júgeriden krahmal jáne onyń týyndylary óndiriledi. Kelesi kezeńde Qostanaı, Túrkistan jáne Astana qalasynda jobalar iske qosylady. Josparlanǵan ónim túrleri: lızın, glúten, bıoetanol, glúkozo-frýktozaly sırop jáne krahmal ónimderi.
Memleket qoldaýdy kúsheıtip, ınvestısıalyq sýbsıdıa kólemin 25%-dan 50%-ǵa ulǵaıtty.
«Qyzyl altynnan» jasyl ósimge: et jáne organıkalyq ónim eksporty
3500-den astam qazaqstandyq kásiporyn halyqaralyq eksporttyq tizimderge endi. Sıyr eti men qoı eti Qytaı, Taıaý Shyǵys elderi jáne basqa da naryqtarda suranysqa ıe. Sondaı-aq qus eti men mal sharýashylyǵy ónimderiniń Qytaıǵa jetkizilýi keńeıýde.
Qazaqstan etiniń basty artyqshylyǵy – tabıǵı dámi, sapasy jáne premıým segmentke laıyq básekege qabilettiligi. Elde 180 mln gektar jaıylym bar, bul et óndirisiniń aýqymdy ósýine múmkindik beredi.
Organıkalyq ónim – jańa naryq
Organıkalyq bıdaı, zyǵyr, soıa, burshaq, jasymyq jáne dárilik shópterge suranys joǵary. 2023 jyly Qazaqstan EO jáne AQSH-qa 25 918 tonna organıkalyq ónim eksporttady. Elde 67 organıkalyq óndirýshi bar, onyń 60-y halyqaralyq sertıfıkatqa ıe.
FiBL jáne IFOAM derekterine sáıkes, organıkalyq standartqa saı jer kólemi 2023 jyly 200 myń gektarǵa jetip, bir jylda 75%-ǵa artty.
Turaqty aýyl sharýashylyǵyn qalyptastyrý
Klımattyń ózgerýi – uzaq merzimdi basty syn-qaterlerdiń biri. Osyǵan baılanysty Qazaqstan 2021–2030 jyldarǵa arnalǵan agroónerkásiptik keshendi damytý tujyrymdamasyn qabyldady. Ol jasyl ekonomıka strategıasymen jáne 2060 jylǵa deıin kómirtek beıtaraptyǵyna qol jetkizý maqsatymen úılestirilgen.
Elde kómirtekti eginshilik boıynsha pılottyq jobalar júrgizilýde, al alǵashqy nátıjeler onyń áleýetin kórsetýde. Sonymen qatar, sý únemdeý tehnologıalary da qarqyndy engizilýde – 2024 jyly 150 myń gektar jerge ornatyldy.
Qorytyndy
Qazaqstan agrosektory – ózdiginen qamtamasyz etýden bastap, maıly daqyldar eksportynda kóshbasshylyqqa, klımatqa beıimdelgen tehnologıalardy engizýge deıingi júıeli ózgerister kezeńinde.
Halyqaralyq ınvestorlar úshin Qazaqstan – aýqymy, memlekettik qoldaýy, geografıalyq artyqshylyǵy jáne tolyq paıdalanylmaǵan áleýeti bar sırek múmkindik.
Aldaǵy úsh jylda 4,8 mlrd AQSH dollarynan astam somada 600-den astam ınvestısıalyq joba iske asyrylyp, qosylǵan quny joǵary ónim úlesi 70%-ǵa jetpek.
