Әлемдік агроазық-түлік нарығының инвесторлары мен қатысушылары үшін Қазақстан аймақтық тұрақтандырушы күш әрі жаңа мүмкіндіктер орталығы ретінде танылды,- деп хабарлайды Dalanews.kz
Қазіргі геосаяси тұрақсыздық, климаттың өзгеруі және жеткізу тізбектерінің әлсіздігі жағдайында азық-түлік қауіпсіздігі әлем елдері үшін басты басымдыққа айналды. Орталық Азиядағы ең ірі мемлекет әрі өсіп келе жатқан аграрлық держава ретінде Қазақстан бұл міндетті жедел шешу мақсатында агроазық-түлік секторын кешенді жаңғыртуға кірісті. Мақсат – ішкі нарықты азық-түлікпен толық қамтамасыз ету, экспорттық әлеуетті арттыру және әртараптандыру мен орнықты даму арқылы ұзақ мерзімді тұрақтылыққа қол жеткізу.
Соңғы жылдары Қазақстан ауыл шаруашылығы саласын түбегейлі трансформациялауға бағытталған және бұл бағытта айтарлықтай жетістіктерге жетті. Жергілікті өндіріс, механизация және қосылған құны жоғары өнім экспорты дамып, ішкі азық-түлік қауіпсіздігі нығайды. Экспорт көлемі өсіп, климатқа төзімділік пен жасыл экономика қағидаттарына адалдық байқалады.
Жаңа сауда ойыншысы
Соңғы бес жылда (2020–2024 жж.) Қазақстанның агроазық-түлік экспорты 51%-ға артып, 3,4 млрд АҚШ долларынан 5,1 млрд АҚШ долларына жетті, және бүгінде 66 елдің нарығын қамтиды. Қосылған құны жоғары өнім үлесі агроэкспорттың 52%-ынан астамын құрап, саланың құрылымдық жетілуін дәлелдейді.
Өсімнің негізгі бөлігі өсімдік шаруашылығына тиесілі. Қытай, Түркия, Иран және Әзербайжанмен фитосанитарлық келісімдер жасалып, майлы дақылдар, бұршақ және дәнді дақылдар экспортына жол ашылды. Мысалы, қазақстандық өндірушілер Қытайға күнжара, жасымық және рапс жеткізе алады. Алдағы уақытта күріш, мақта, қауын және қарбыз экспорты бойынша нарыққа шығу мүмкіндіктері кеңеймек.
Ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыру үшін агротехнологиялар қарқынды енгізілуде. Соңғы екі жылда тыңайтқыш қолдану көлемі 1,9 есе өсті, элиталық тұқым пайдалану артты, ауыл шаруашылығы техникасы жаңартылуда. Растениеводтық жобалар мен техника жаңғыртуға жеңілдетілген несиелер ұсынылуда. 2024 жылы 25 млн тоннадан астам дәнді, 3,3 млн тонна майлы және 640 мың тонна бұршақ дақылдары жиналды.
Күнбағыс тарихы – табыстың үлгісі
Майлы дақылдарды, әсіресе күнбағыс майы мен күнжараны өңдеу Қазақстан агросекторының табысты трансформациясының жарқын мысалы. Ұлттық майлы дақылдар өңдеушілер қауымдастығының қолдауымен ел әлемдік нарықта жетекші орынға шықты.
Соңғы үш маркетингтік жылда күнбағыс майы өндірісі 2,5 есе, ал экспорты 5 есеге жуық өсті. 2023–2024 жылдары Қазақстан күнбағыс майын экспорттау бойынша әлемде сегізінші орынға, ал күнжара жеткізу бойынша ЕО-ға кіретін елдер арасында алғашқы үштікке енді.
Сала болжамына сәйкес, алдағы жылдары Қазақстан күнбағыс майы экспорты бойынша әлемдегі үш ірі жеткізушінің қатарына кіріп, жылдық валюталық түсімді 2 млрд АҚШ долларына жеткізе алады. Ішкі нарық толық қамтамасыз етілген, ал аймақтық көрші елдерге негізгі жеткізуші ретіндегі позициясы нығайып келеді.
2024 жылы Қытайға экспорт көлемі 275 мың тоннаға (205 млн АҚШ доллары) жетіп, екі жыл ішінде 3,5 есе өсті. 2023 жылы санитарлық хаттамаға қол қойылғаннан кейін 30-дан астам қазақстандық май өңдеу зауыты Қытай нарығына жол ашты.
Астықты терең өңдеуге басымдық
Бәсекелестігі жоғары әлемдік ауыл шаруашылығы нарығында Қазақстан шикізат экспортын ғана емес, терең өңделген өнім өндірісін де дамытуды көздейді.
Солтүстік Қазақстанда бидайдан глютен және биожанармай, Алматы мен Жетісу облыстарында жүгеріден крахмал және оның туындылары өндіріледі. Келесі кезеңде Қостанай, Түркістан және Астана қаласында жобалар іске қосылады. Жоспарланған өнім түрлері: лизин, глютен, биоэтанол, глюкозо-фруктозалы сироп және крахмал өнімдері.
Мемлекет қолдауды күшейтіп, инвестициялық субсидия көлемін 25%-дан 50%-ға ұлғайтты.
«Қызыл алтыннан» жасыл өсімге: ет және органикалық өнім экспорты
3500-ден астам қазақстандық кәсіпорын халықаралық экспорттық тізімдерге енді. Сиыр еті мен қой еті Қытай, Таяу Шығыс елдері және басқа да нарықтарда сұранысқа ие. Сондай-ақ құс еті мен мал шаруашылығы өнімдерінің Қытайға жеткізілуі кеңеюде.
Қазақстан етінің басты артықшылығы – табиғи дәмі, сапасы және премиум сегментке лайық бәсекеге қабілеттілігі. Елде 180 млн гектар жайылым бар, бұл ет өндірісінің ауқымды өсуіне мүмкіндік береді.
Органикалық өнім – жаңа нарық
Органикалық бидай, зығыр, соя, бұршақ, жасымық және дәрілік шөптерге сұраныс жоғары. 2023 жылы Қазақстан ЕО және АҚШ-қа 25 918 тонна органикалық өнім экспорттады. Елде 67 органикалық өндіруші бар, оның 60-ы халықаралық сертификатқа ие.
FiBL және IFOAM деректеріне сәйкес, органикалық стандартқа сай жер көлемі 2023 жылы 200 мың гектарға жетіп, бір жылда 75%-ға артты.
Тұрақты ауыл шаруашылығын қалыптастыру
Климаттың өзгеруі – ұзақ мерзімді басты сын-қатерлердің бірі. Осыған байланысты Қазақстан 2021–2030 жылдарға арналған агроөнеркәсіптік кешенді дамыту тұжырымдамасын қабылдады. Ол жасыл экономика стратегиясымен және 2060 жылға дейін көміртек бейтараптығына қол жеткізу мақсатымен үйлестірілген.
Елде көміртекті егіншілік бойынша пилоттық жобалар жүргізілуде, ал алғашқы нәтижелер оның әлеуетін көрсетуде. Сонымен қатар, су үнемдеу технологиялары да қарқынды енгізілуде – 2024 жылы 150 мың гектар жерге орнатылды.
Қорытынды
Қазақстан агросекторы – өздігінен қамтамасыз етуден бастап, майлы дақылдар экспортында көшбасшылыққа, климатқа бейімделген технологияларды енгізуге дейінгі жүйелі өзгерістер кезеңінде.
Халықаралық инвесторлар үшін Қазақстан – ауқымы, мемлекеттік қолдауы, географиялық артықшылығы және толық пайдаланылмаған әлеуеті бар сирек мүмкіндік.
Алдағы үш жылда 4,8 млрд АҚШ долларынан астам сомада 600-ден астам инвестициялық жоба іске асырылып, қосылған құны жоғары өнім үлесі 70%-ға жетпек.
