Qazaqstannan ketýdiń 4 sebebin bilgińiz kep otyrǵan bolar. Oılansańyz, ony ózińiz-aq tizip shyǵasyz. Bizdiń sebep sizdikinen bólekteý shyǵýy múmkin. Qazaqstannan ketýdiń sebebi óte kóp óıtkeni.
Tilsizdik
Biz úshin túk ózgergen joq, negizinde. Orys tili – orys tili bolyp qaldy. Memlekettik degen mártebesi bar qazaq tili onyń ornyn almastyra almady. Aǵa urpaq úrim butaǵyn orys mektebine berdi. Úrim-butaǵy óz úrim-butaǵyn qolynan jetektep orys mektebine apardy. Erteń onyń balasy da óz balasyn orys mektebine beredi degen sóz. Aǵa býyn, orta býyn, bala býyn... orys tili osynyń arqasynda ólmeıdi.
Keıde ózimdi «aqymaqpyn ba?» dep qalamyn. Balamdy qazaq mektebine apardym. Joq, buǵan arlanbaımyn. Qudaı saqtasyn! Tek erteń meniń balamnyń da dál men sıaqty aıyrtildi memlekette ómir súretinine ókinemin. Ol da men kórgen qıyndyqty kóredi. Men sıaqty qujatty qazaqsha toltyrýdy, menimen qazaqsha sóılesýdi talap etip elge «jeksuryn» bolyp júredi. Iá, ol «jeksuryn» bolady. Sebebi, men ony solaı tárbı
elep jatyrmyn. Aıtyńyzshy sonda meniń balalarym bul ómirge osy úshin keldi me? Olar budan jaqsy ómirge laıyqty ǵoı?
Joq, olarda men sıaqty qostildi memlekette ómir súretin bolady... Balasyn qazaqsha mektepke bergender barshylyq, árıne. Orysshaǵa bergender de az emes.
Erteń olar tárbıelegen orystildi urpaq pen bizdiń tárbıemizdi alǵan qazaqtildi býyn betpe bet keledi. Taǵy da...Taǵy da...
Balalarymnyń mundaı memlekette ómir súrgenin qalamaımyn. 25 jylda túzelmegen tildiń 50 jylda túzelerine senbeımin.
Úmitsizdik
Teńge qunsyzdandy. Janarmaı qymbattady. Azyq-túliktiń baǵasy ósti.
Munaı ma? Munaı ádirem qaldy. Munaıdyń arqasynda bıti semirgen eken, bizdiń memlekettiń. Qara altynnyń aýzyna qarap otyrǵan Qazaqstan munaı arzandaǵaly beri jutqa ushyrady.
Memleketim meni aqymaq dep oılaıdy. Men shynymen de aqymaqpyn. Memleketime sengen...
Memleketim meni baıaǵyda-aq umytqan. Baqytty bolashaqqa sengenim úshin uıalamyn qazir.
Bul elde tursam ómirdiń qyzyǵyn kórmeı óterimdi bilem. Ólerimdi... Óıtkeni meniń memleketim aıtatyn baqytty bolashaq búgingiden de aýyr bolady.
Esektiń artyn jýsań da mal tap deıtin kúnge jaqyn qaldyq pa dep qorqam. Memleketimiz bizdi mundaı deńgeıge jetkizbeý (túsirmeý) kerek edi. Bul deńgeı de emes. Bul memlekettiń óz halqyn umytqanynyń kórinisi. Turpaıy tilmen aıtqanda saǵan túkirgenim bar degeni...
Iá, túkirgeni bar.
Bizdiń bıliktegi myqtylardyń barlyǵy bolmasa da birazy (joq, álde barlyǵy ma?) Qazaqstannan baıaǵyda-aq «qashyp» ketken. Bul jer olardyń jumys oryndary ǵana. Bala-shaǵasy baıaǵydan shetelde turady. Úı-jaıy da bar ol jaqta. Tań qalmaısyz, ıá?!
Alda-jalda qara basyna qara bult tónse tabanyn jaltyratady. Joq, solaı. Myna biz, qara halyq oǵan talaı kýá bolǵanbyz.
Balalarymnyń mundaı memlekette ómir súrgenin qalamaımyn. 25 jylda túzelmegen turmystyń 50 jylda túzelerine senbeımin.
Úısizdik
Qazaq nege úısiz? Áste jalqaýlyǵynan emes. Olaı oılamańyz. Fýkýıamany oqyǵanymyz bar. Oıshyl. «Tarıhtyń aqyryn» jazǵan. Sol aıtady. «Qazirgi zamanda baılyq adamǵa ata-babasy qaldyrǵan muramen ólshenedi».
Qazaqtan basqalardyń barlyǵynda «mura» bar. Atadan balaǵa qalyp kele jatqan mura. Ol olarǵa ómir boıy azyq. Ol – úı. Eń basty baılyq, búginde. Osy baılyq bolǵanda ǵana ózge dúnıeniń basy quralady eken. Tıisinshe quralmasa osy baılyqtyń bolmaǵandyǵynan.
Úıli, úı alǵan qazaqtar kóp árıne. Olarǵa qýanyshtymyz. Biraq bári birde qazaq úısiz. Kóp jaǵdaıda solaı.
Bizdiń óz urpaǵymyzǵa qaldyrar «muramyz» joq, ókinishtisi. Bir kezgi júıe qazaqtan basqalardyń barlyǵyna osy «murany» syılap ketti. Olar osy «muranyń» jemisin jep otyr, búginde. Olardyń «murty qısaımaıtyny» osydan. Olardyń «murasyn» biz panalap otyrmyz óıtkeni.
Táýmendilik
Nemese demokratıasyzdyq. Memleketimiz bylaı deıdi:
«Biz Shyǵys halqymyz. Batystyń oı-paıymdary bizdiń túsinikpen úılese bermeıdi».
Solaı shyǵar, bálkim. Biraq munymen ne degisi keledi memlekettiń?
Qazaqstanǵa demokratıanyń kelýi neǵaıbyl. Shyǵys halqy, anyq aıtqanda, azıat bolǵanymyzdan demokratıaǵa ıkemsizbiz degeni me? Mundaı burmalanǵan ıdeologıany memleket qaıdan oılap tapqan? Mundaı turpaıy tujyrymnyń astarynda ne jatyr? Biz sonda qandaı memleket qurmaqpyz? Jalpy qazaq degen sózdiń ózi demokratıa uǵymynyń balamasy emes pe edi? Áste, azıat emespiz, anyǵy. Muny memleketimiz ózi oıdan shyǵaryp alǵan...Halyqtyń sanasyna quıyp keledi sony.
«Azıattyq» atty erekshe jolymyz bar endi. Memleketimizdiń damý joly, eldiń bolashaǵy, balalardyń keleshegi osy jol. Qorqynyshty.
Qazaqstannan kóship ketken azamattyń pikiri, jazyp alǵan
Dýman BYQAI
