قازاقستاننان كەتۋدىڭ 4 سەبەبىن بىلگىڭىز كەپ وتىرعان بولار. ويلانساڭىز، ونى ءوزىڭىز-اق ءتىزىپ شىعاسىز. ءبىزدىڭ سەبەپ سىزدىكىنەن بولەكتەۋ شىعۋى مۇمكىن. قازاقستاننان كەتۋدىڭ سەبەبى وتە كوپ ويتكەنى.
تىلسىزدىك
ءبىز ءۇشىن تۇك وزگەرگەن جوق، نەگىزىندە. ورىس ءتىلى – ورىس ءتىلى بولىپ قالدى. مەملەكەتتىك دەگەن مارتەبەسى بار قازاق ءتىلى ونىڭ ورنىن الماستىرا المادى. اعا ۇرپاق ءۇرىم بۇتاعىن ورىس مەكتەبىنە بەردى. ءۇرىم-بۇتاعى ءوز ءۇرىم-بۇتاعىن قولىنان جەتەكتەپ ورىس مەكتەبىنە اپاردى. ەرتەڭ ونىڭ بالاسى دا ءوز بالاسىن ورىس مەكتەبىنە بەرەدى دەگەن ءسوز. اعا بۋىن، ورتا بۋىن، بالا بۋىن... ورىس ءتىلى وسىنىڭ ارقاسىندا ولمەيدى.
كەيدە ءوزىمدى «اقىماقپىن با؟» دەپ قالامىن. بالامدى قازاق مەكتەبىنە اپاردىم. جوق، بۇعان ارلانبايمىن. قۇداي ساقتاسىن! تەك ەرتەڭ مەنىڭ بالامنىڭ دا ءدال مەن سياقتى ءايىرتىلدى مەملەكەتتە ءومىر سۇرەتىنىنە وكىنەمىن. ول دا مەن كورگەن قيىندىقتى كورەدى. مەن سياقتى قۇجاتتى قازاقشا تولتىرۋدى، مەنىمەن قازاقشا سويلەسۋدى تالاپ ەتىپ ەلگە «جەكسۇرىن» بولىپ جۇرەدى. ءيا، ول «جەكسۇرىن» بولادى. سەبەبى، مەن ونى سولاي ءتاربي
ەلەپ جاتىرمىن. ايتىڭىزشى سوندا مەنىڭ بالالارىم بۇل ومىرگە وسى ءۇشىن كەلدى مە؟ ولار بۇدان جاقسى ومىرگە لايىقتى عوي؟
جوق، ولاردا مەن سياقتى ءقوستىلدى مەملەكەتتە ءومىر سۇرەتىن بولادى... بالاسىن قازاقشا مەكتەپكە بەرگەندەر بارشىلىق، ارينە. ورىسشاعا بەرگەندەر دە از ەمەس.
ەرتەڭ ولار تاربيەلەگەن ءورىستىلدى ۇرپاق پەن ءبىزدىڭ تاربيەمىزدى العان ءقازاقتىلدى بۋىن بەتپە بەت كەلەدى. تاعى دا...تاعى دا...
بالالارىمنىڭ مۇنداي مەملەكەتتە ءومىر سۇرگەنىن قالامايمىن. 25 جىلدا تۇزەلمەگەن ءتىلدىڭ 50 جىلدا تۇزەلەرىنە سەنبەيمىن.
ۇمىتسىزدىك
تەڭگە قۇنسىزداندى. جانارماي قىمباتتادى. ازىق-تۇلىكتىڭ باعاسى ءوستى.
مۇناي ما؟ مۇناي ادىرەم قالدى. مۇنايدىڭ ارقاسىندا ءبيتى سەمىرگەن ەكەن، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ. قارا التىننىڭ اۋزىنا قاراپ وتىرعان قازاقستان مۇناي ارزانداعالى بەرى جۇتقا ۇشىرادى.
مەملەكەتىم مەنى اقىماق دەپ ويلايدى. مەن شىنىمەن دە اقىماقپىن. مەملەكەتىمە سەنگەن...
مەملەكەتىم مەنى باياعىدا-اق ۇمىتقان. باقىتتى بولاشاققا سەنگەنىم ءۇشىن ۇيالامىن ءقازىر.
بۇل ەلدە تۇرسام ءومىردىڭ قىزىعىن كورمەي وتەرىمدى بىلەم. ولەرىمدى... ويتكەنى مەنىڭ مەملەكەتىم ايتاتىن باقىتتى بولاشاق بۇگىنگىدەن دە اۋىر بولادى.
ەسەكتىڭ ارتىن جۋساڭ دا مال تاپ دەيتىن كۇنگە جاقىن قالدىق پا دەپ قورقام. مەملەكەتىمىز ءبىزدى مۇنداي دەڭگەيگە جەتكىزبەۋ (تۇسىرمەۋ) كەرەك ەدى. بۇل دەڭگەي دە ەمەس. بۇل مەملەكەتتىڭ ءوز حالقىن ۇمىتقانىنىڭ كورىنىسى. تۇرپايى تىلمەن ايتقاندا ساعان تۇكىرگەنىم بار دەگەنى...
ءيا، تۇكىرگەنى بار.
ءبىزدىڭ بيلىكتەگى مىقتىلاردىڭ بارلىعى بولماسا دا ءبىرازى (جوق، الدە بارلىعى ما؟) قازاقستاننان باياعىدا-اق «قاشىپ» كەتكەن. بۇل جەر ولاردىڭ جۇمىس ورىندارى عانا. بالا-شاعاسى باياعىدان شەتەلدە تۇرادى. ءۇي-جايى دا بار ول جاقتا. تاڭ قالمايسىز، ءيا؟!
الدا-جالدا قارا باسىنا قارا بۇلت تونسە تابانىن جالتىراتادى. جوق، سولاي. مىنا ءبىز، قارا حالىق وعان تالاي كۋا بولعانبىز.
بالالارىمنىڭ مۇنداي مەملەكەتتە ءومىر سۇرگەنىن قالامايمىن. 25 جىلدا تۇزەلمەگەن تۇرمىستىڭ 50 جىلدا تۇزەلەرىنە سەنبەيمىن.
ۇيسىزدىك
قازاق نەگە ءۇيسىز؟ استە جالقاۋلىعىنان ەمەس. ولاي ويلاماڭىز. فۋكۋيامانى وقىعانىمىز بار. ويشىل. «تاريحتىڭ اقىرىن» جازعان. سول ايتادى. «قازىرگى زاماندا بايلىق ادامعا اتا-باباسى قالدىرعان مۇرامەن ولشەنەدى».
قازاقتان باسقالاردىڭ بارلىعىندا «مۇرا» بار. اتادان بالاعا قالىپ كەلە جاتقان مۇرا. ول ولارعا ءومىر بويى ازىق. ول – ءۇي. ەڭ باستى بايلىق، بۇگىندە. وسى بايلىق بولعاندا عانا وزگە دۇنيەنىڭ باسى قۇرالادى ەكەن. تيىسىنشە قۇرالماسا وسى بايلىقتىڭ بولماعاندىعىنان.
ءۇيلى، ءۇي العان قازاقتار كوپ ارينە. ولارعا قۋانىشتىمىز. ءبىراق ءبارى بىردە قازاق ءۇيسىز. كوپ جاعدايدا سولاي.
ءبىزدىڭ ءوز ۇرپاعىمىزعا قالدىرار «مۇرامىز» جوق، وكىنىشتىسى. ءبىر كەزگى جۇيە قازاقتان باسقالاردىڭ بارلىعىنا وسى «مۇرانى» سىيلاپ كەتتى. ولار وسى «مۇرانىڭ» جەمىسىن جەپ وتىر، بۇگىندە. ولاردىڭ «مۇرتى قيسايمايتىنى» وسىدان. ولاردىڭ «مۇراسىن» ءبىز پانالاپ وتىرمىز ويتكەنى.
تاۋمەندىلىك
نەمەسە دەموكراتياسىزدىق. مەملەكەتىمىز بىلاي دەيدى:
«ءبىز شىعىس حالقىمىز. باتىستىڭ وي-پايىمدارى ءبىزدىڭ تۇسىنىكپەن ۇيلەسە بەرمەيدى».
سولاي شىعار، بالكىم. ءبىراق مۇنىمەن نە دەگىسى كەلەدى مەملەكەتتىڭ؟
قازاقستانعا دەموكراتيانىڭ كەلۋى نەعايبىل. شىعىس حالقى، انىق ايتقاندا، ازيات بولعانىمىزدان دەموكراتياعا يكەمسىزبىز دەگەنى مە؟ مۇنداي بۇرمالانعان يدەولوگيانى مەملەكەت قايدان ويلاپ تاپقان؟ مۇنداي تۇرپايى تۇجىرىمنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ ءبىز سوندا قانداي مەملەكەت قۇرماقپىز؟ جالپى قازاق دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى دەموكراتيا ۇعىمىنىڭ بالاماسى ەمەس پە ەدى؟ استە، ازيات ەمەسپىز، انىعى. مۇنى مەملەكەتىمىز ءوزى ويدان شىعارىپ العان...حالىقتىڭ ساناسىنا قۇيىپ كەلەدى سونى.
«ازياتتىق» اتتى ەرەكشە جولىمىز بار ەندى. مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋ جولى، ەلدىڭ بولاشاعى، بالالاردىڭ كەلەشەگى وسى جول. قورقىنىشتى.
قازاقستاننان كوشىپ كەتكەن ازاماتتىڭ پىكىرى، جازىپ العان
دۋمان بىقاي
