Kıevte júrgen qoǵam belsendisi Turarbek Qusaıynnan soǵys bolyp jatqan Ýkraınadaǵy shynaıy jaǵdaı týraly suradyq. Keıipkerimiz «Qala men Dala» gazetiniń oqyrmandaryna ot pen oqtyń ortasyndaǵy halyqtyń áleýmettik máselesinen tartyp, ýkraın jurtynyń saıası ustanymyna deıin ashyp aıtyp berdi.
«Soǵys olardy qajytqan joq» Ýkraınada júrgen qoǵam belsendisiniń kózimen
–Turarbek myrza, qyp-qyzyl qan maıdan, alasapyran soǵys bolyp jatqan Ýkraınaǵa qalaı baryp júrsiz: kim ruqsat berdi, qandaı maqsatpen bardyńyz?
–Men Ýkraınaǵa erikti (volontór) retinde keldim. Elin qorǵap, soǵystan zardap shegip jatqan ýkraın halqyna qoldaý kórsetý negizgi maqsatym. Atap aıtqanda, halyqaralyq «Obriı Maıbýtnogo» qaıyrymdylyq qorynyń ókili ári belgili quqyq qorǵaýshy Vladımır Kozlov aǵamyzdyń usynysymen qazir Ýkraınada volontór bolyp júrmin.
–Ýkraınada dál qazirgi jaǵdaı qalaı? Soǵys taıaý kúnderi aıaqtaýy múmkin be? Qansha aıtqanmen, siz sol jaqta júrsiz ǵoı, bizge qaraǵanda shynaıy jaǵdaıdy ishinen kórip otyrsyz?
–Meniń oıymsha, soǵystyń jaqyn arada aıaqtalýy nemese kelisim týraly aıtylǵan sózder – qan maıdanda jan aıamaı soǵysyp jatqan áskerılerdiń jaýyngerlik rýhyna syzat túsirýi múmkin.
Meniń sýbektıvti pikirim – Reseı ımperıasy ishten ydyrap nemese Pýtın bılikten birjola ketpeıinshe, soǵys toqtamaıdy. Bul kúres tek Ýkraınanyń ǵana emes, búkil Eýropa men Ortalyq Azıanyń qaýipsizdigi úshin óte mańyzdy bop tur. Sondyqtan, bul qyrǵıqabaq soǵystyń aldaǵy ýaqytta qalaı órbıtinin eshkim dóp basyp aıta almaıdy.
–Soǵysty toqtatýǵa Zelenskııdiń yqpaly bar ma, álde memleket taǵdyry áskerılerdiń qolynda ma?
–Prezıdent Zelenskıı qan maıdanda Reseı áskerine qarsy soǵysyp jatqan armıanyń erik-jigeri men jaýyngerlik talabyn búkil álemge jetkizip otyrǵan tulǵa. Ol halyqaralyq deńgeıde Ýkraınanyń ustanymyn qorǵap otyr.
Al qazirgi jaǵdaıda el taǵdyry kóbine maıdandaǵy jaǵdaıǵa, ıaǵnı áskerılerdiń ustanymy men tabandylyǵyna tikeleı baılanysty dep oılaımyn. Sondyqtan búgingi tańda Ýkraınada sheshýshi yqpal áskerılerdiń qolynda dep kesip aıtýǵa bolady.
–Zelenskıı sońǵy málimdemesinde «Kıev NATO-dan bas tartýy múmkin, biraq talaptarymyz bar» dedi. Ol úshin qandaı talap qoıyp otyr?
–Meniń oıymsha, qazirgi jaǵdaıda Ýkraına NATO-ǵa muqtaj emes, kerisinshe NATO-nyń ózi Ýkraınanyń qarýly kúshterine muqtaj der edim. Sebebi, Reseıge qarsy naqty ári tıimdi túrde tek Ýkraına áskerıleri ǵana tótep berip otyr. Eýropa da, NATO da bul soǵysta Ýkraınanyń tájirıbesi men jaýyngerlik qabiletine súıenýge májbúr. Sondyqtan másele NATO-dan bas tartýda emes, Ýkraınanyń qaýipsizdigine naqty kepildik berýde dep oılaımyn.
–Ýkraınanyń shynaıy jaǵdaıy qalaı: bilim berý, densaýlyq saqtaý, áleýmettik salalar turaqty jumys istep tur ma? Memleket halyqty turaqty aılyqpen, basqa da áleýmettik kómektermen qamtamasyz etip otyr ma?
–Men óz kózimmen kórgenimdi aıtsam, soǵys júrip jatqanyna qaramastan Ýkraınada memleket negizgi salalardy tolyq baqylaýda ustap otyr. Kıev qalasyndaǵy oqý oryndary, aýrýhanalar qalypty rejımde jumys isteýde. Densaýlyq saqtaý men bilim berý júıesi toqtaǵan joq, kerisinshe soǵys jaǵdaıyna beıimdelip, qyzmetin jalǵastyrýda.
Budan bólek, mádenıet salasy da ómir súrýin toqtatpaǵan: teatrlar, mádenı ortalyqtar óz jumysyn júrgizip jatyr. Bul ýkraındyqtardyń rýhy synbaǵanynyń aıqyn belgisi dep oılaımyn.
Áleýmettik jaǵynan da memleket halyqty qaraýsyz qaldyrmaı zeınetkerlerge pensıany ýaqtyly tóleýde, turmysy tómen otbasylarǵa áleýmettik kómekter berilýde. Qysqasy, Ýkraına soǵys jaǵdaıynda da memleket retinde óz mindetin tolyq atqaryp otyrǵanyn óz kózimmen kórip otyrmyn.
–İri qalalarda jylý, aýyz sý, transport sıaqty ınfraqurylym, ıaǵnı kúndelikti qajetti áleýmettik túıtkilder qalaı sheshimin taýyp otyr eken?
–Reseı beıbit halyqqa balıstıkalyq zymyrandar men drondar arqyly soqqy berip, ınfraqurylymdy qıratqanyna qaramastan, ýkraın halqynyń rýhy esh muqalmaǵandaı kórindi maǵan. Jylý júıesin qıratqanymen, halyqtyń jylýy qashpaǵan. Jasyratyny joq, Ýkraınada soǵys kúndelikti ómirge tikeleı áser etip otyr. Shyǵys pen ońtústik aımaqtardaǵy aýyldarda turaqty atqylaý saldarynan úıler qıraǵan, keı eldi mekenderde turǵyndar tolyq kóship ketken. Mektepter men medısınalyq pýnktterdiń bir bóligi jumys istemeıdi, sý men elektr jıi úziledi. Qalalarda jaǵdaı salystyrmaly túrde turaqtyraq, biraq qaýip seıilmegen. Áýe dabyly kúndelikti, turaqty qubylysqa aınalypty. Komendanttyq ýaqyt túngi saǵat 12-den tańǵy 5-ke deıin.
Infraqurylymǵa jasalǵan soqqylardan jaryq pen jylý ýaqytsha óship turady eken. Qoǵamdyq kólik pen dúkender jumys istegenimen, turǵyndar jertóleler men panalaý oryndaryn aldyn ala biledi.
Men ózim Kıevten 25 shaqyrym jerdegi Býcha qalasynda turamyn. Bul qalany 2022 jyly Reseı armıasy atqylap jermen jeksen qylǵan, biraq qazir jańadan úıler salynyp, ómir jalǵasyp jatyr.
–Ýkraına Qara teńizdegi Novorossıısk portyndaǵy KQK qubyryn teńiz drondary arqyly atqylady. Reseıdegi osy port arqyly Qazaqstannyń 80% munaıy eksportqa shyǵarylatynyn bilesizder. Bul Kıevtiń Astanaǵa kórsetken qyry emes pe?
–Bul shabýyl Qazaqstanǵa emes, Reseıge qarsy jasalǵan áskerı qadam. KQK qubyry Novorossıısk portynda ornalasqandyqtan, Reseı osy munaı termınaly arqyly orasan zor paıda taýyp, Ýkraınaǵa qarsy soǵysty qarjylandyryp otyr.
Alaıda Qazaqstannyń munaı-gaz eksportyna qatysty Reseıge táýeldiligin moıyndaý kerek, ondaı saıasatty kezinde Nazarbaev jasap ketkenin atap ótken jón. Ókinishke qaraı, bul táýeldilik qazirgi jaǵdaıda Qazaqstandy qomaqty qarjydan aıyryp otyr. Kerisinshe, bul soǵys halyqty burynǵydan da jigerlendirip, biriktirýde.
Búgin ýkraın ulty, óz jeri men erkindigi úshin ólispeı berispeıtin deńgeıge jetken, naǵyz ult-azattyq rýhy qalyptasqan halyq dersiz. Soǵys olardy qajytqan joq, qaıta rýhyn oıatyp, boıyn shyńdap, kúreskerlikke odan saıyn bekitken.
