كييەۆتە جۇرگەن قوعام بەلسەندىسى تۇراربەك قۇسايىننان سوعىس بولىپ جاتقان ۋكرايناداعى شىنايى جاعداي تۋرالى سۇرادىق. كەيىپكەرىمىز «قالا مەن دالا» گازەتىنىڭ وقىرماندارىنا وت پەن وقتىڭ ورتاسىنداعى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىنەن تارتىپ، ۋكراين جۇرتىنىڭ ساياسي ۇستانىمىنا دەيىن اشىپ ايتىپ بەردى.
«سوعىس ولاردى قاجىتقان جوق» ۋكراينادا جۇرگەن قوعام بەلسەندىسىنىڭ كوزىمەن
–تۇراربەك مىرزا، قىپ-قىزىل قان مايدان، الاساپىران سوعىس بولىپ جاتقان ۋكرايناعا قالاي بارىپ ءجۇرسىز: كىم رۇقسات بەردى، قانداي ماقساتپەن باردىڭىز؟
–مەن ۋكرايناعا ەرىكتى (ءۆولونتور) رەتىندە كەلدىم. ەلىن قورعاپ، سوعىستان زارداپ شەگىپ جاتقان ۋكراين حالقىنا قولداۋ كورسەتۋ نەگىزگى ماقساتىم. اتاپ ايتقاندا، حالىقارالىق «ءوبرىي مايبۋتنوگو» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ وكىلى ءارى بەلگىلى قۇقىق قورعاۋشى ۆلاديمير كوزلوۆ اعامىزدىڭ ۇسىنىسىمەن ءقازىر ۋكراينادا ءۆولونتور بولىپ ءجۇرمىن.
–ۋكراينادا ءدال قازىرگى جاعداي قالاي؟ سوعىس تاياۋ كۇندەرى اياقتاۋى مۇمكىن بە؟ قانشا ايتقانمەن، ءسىز سول جاقتا ءجۇرسىز عوي، بىزگە قاراعاندا شىنايى جاعدايدى ىشىنەن كورىپ وتىرسىز؟
–مەنىڭ ويىمشا، سوعىستىڭ جاقىن ارادا اياقتالۋى نەمەسە كەلىسىم تۋرالى ايتىلعان سوزدەر – قان مايداندا جان اياماي سوعىسىپ جاتقان اسكەريلەردىڭ جاۋىنگەرلىك رۋحىنا سىزات ءتۇسىرۋى مۇمكىن.
مەنىڭ سۋبەكتيۆتى پىكىرىم – رەسەي يمپەرياسى ىشتەن ىدىراپ نەمەسە پۋتين بيلىكتەن ءبىرجولا كەتپەيىنشە، سوعىس توقتامايدى. بۇل كۇرەس تەك ۋكراينانىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ەۋروپا مەن ورتالىق ازيانىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن وتە ماڭىزدى بوپ تۇر. سوندىقتان، بۇل قىرعيقاباق سوعىستىڭ الداعى ۋاقىتتا قالاي ءوربيتىنىن ەشكىم ءدوپ باسىپ ايتا المايدى.
–سوعىستى توقتاتۋعا زەلەنسكييدىڭ ىقپالى بار ما، الدە مەملەكەت تاعدىرى اسكەريلەردىڭ قولىندا ما؟
–پرەزيدەنت زەلەنسكيي قان مايداندا رەسەي اسكەرىنە قارسى سوعىسىپ جاتقان ارميانىڭ ەرىك-جىگەرى مەن جاۋىنگەرلىك تالابىن بۇكىل الەمگە جەتكىزىپ وتىرعان تۇلعا. ول حالىقارالىق دەڭگەيدە ۋكراينانىڭ ۇستانىمىن قورعاپ وتىر.
ال قازىرگى جاعدايدا ەل تاعدىرى كوبىنە مايدانداعى جاعدايعا، ياعني اسكەريلەردىڭ ۇستانىمى مەن تاباندىلىعىنا تىكەلەي بايلانىستى دەپ ويلايمىن. سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا ۋكراينادا شەشۋشى ىقپال اسكەريلەردىڭ قولىندا دەپ كەسىپ ايتۋعا بولادى.
–زەلەنسكيي سوڭعى مالىمدەمەسىندە «كييەۆ ناتو-دان باس تارتۋى مۇمكىن، ءبىراق تالاپتارىمىز بار» دەدى. ول ءۇشىن قانداي تالاپ قويىپ وتىر؟
–مەنىڭ ويىمشا، قازىرگى جاعدايدا ۋكراينا ناتو-عا مۇقتاج ەمەس، كەرىسىنشە ناتو-نىڭ ءوزى ۋكراينانىڭ قارۋلى كۇشتەرىنە مۇقتاج دەر ەدىم. سەبەبى، رەسەيگە قارسى ناقتى ءارى ءتيىمدى تۇردە تەك ۋكراينا اسكەريلەرى عانا توتەپ بەرىپ وتىر. ەۋروپا دا، ناتو دا بۇل سوعىستا ۋكراينانىڭ تاجىريبەسى مەن جاۋىنگەرلىك قابىلەتىنە سۇيەنۋگە ءماجبۇر. سوندىقتان ماسەلە ناتو-دان باس تارتۋدا ەمەس، ۋكراينانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ناقتى كەپىلدىك بەرۋدە دەپ ويلايمىن.
–ۋكراينانىڭ شىنايى جاعدايى قالاي: ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، الەۋمەتتىك سالالار تۇراقتى جۇمىس ىستەپ تۇر ما؟ مەملەكەت حالىقتى تۇراقتى ايلىقپەن، باسقا دا الەۋمەتتىك كومەكتەرمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر ما؟
–مەن ءوز كوزىممەن كورگەنىمدى ايتسام، سوعىس ءجۇرىپ جاتقانىنا قاراماستان ۋكراينادا مەملەكەت نەگىزگى سالالاردى تولىق باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر. كييەۆ قالاسىنداعى وقۋ ورىندارى، اۋرۋحانالار قالىپتى رەجيمدە جۇمىس ىستەۋدە. دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى توقتاعان جوق، كەرىسىنشە سوعىس جاعدايىنا بەيىمدەلىپ، قىزمەتىن جالعاستىرۋدا.
بۇدان بولەك، مادەنيەت سالاسى دا ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتپاعان: تەاترلار، مادەني ورتالىقتار ءوز جۇمىسىن جۇرگىزىپ جاتىر. بۇل ۋكرايندىقتاردىڭ رۋحى سىنباعانىنىڭ ايقىن بەلگىسى دەپ ويلايمىن.
الەۋمەتتىك جاعىنان دا مەملەكەت حالىقتى قاراۋسىز قالدىرماي زەينەتكەرلەرگە پەنسيانى ۋاقتىلى تولەۋدە، تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا الەۋمەتتىك كومەكتەر بەرىلۋدە. قىسقاسى، ۋكراينا سوعىس جاعدايىندا دا مەملەكەت رەتىندە ءوز مىندەتىن تولىق اتقارىپ وتىرعانىن ءوز كوزىممەن كورىپ وتىرمىن.
–ءىرى قالالاردا جىلۋ، اۋىز سۋ، ترانسپورت سياقتى ينفراقۇرىلىم، ياعني كۇندەلىكتى قاجەتتى الەۋمەتتىك تۇيتكىلدەر قالاي شەشىمىن تاۋىپ وتىر ەكەن؟
–رەسەي بەيبىت حالىققا بالليستيكالىق زىمىراندار مەن دروندار ارقىلى سوققى بەرىپ، ينفراقۇرىلىمدى قيراتقانىنا قاراماستان، ۋكراين حالقىنىڭ رۋحى ەش مۇقالماعانداي كورىندى ماعان. جىلۋ جۇيەسىن قيراتقانىمەن، حالىقتىڭ جىلۋى قاشپاعان. جاسىراتىنى جوق، ۋكراينادا سوعىس كۇندەلىكتى ومىرگە تىكەلەي اسەر ەتىپ وتىر. شىعىس پەن وڭتۇستىك ايماقتارداعى اۋىلداردا تۇراقتى اتقىلاۋ سالدارىنان ۇيلەر قيراعان، كەي ەلدى مەكەندەردە تۇرعىندار تولىق كوشىپ كەتكەن. مەكتەپتەر مەن مەديسينالىق پۋنكتتەردىڭ ءبىر بولىگى جۇمىس ىستەمەيدى، سۋ مەن ەلەكتر ءجيى ۇزىلەدى. قالالاردا جاعداي سالىستىرمالى تۇردە تۇراقتىراق، ءبىراق ءقاۋىپ سەيىلمەگەن. اۋە دابىلى كۇندەلىكتى، تۇراقتى قۇبىلىسقا اينالىپتى. كومەندانتتىق ۋاقىت تۇنگى ساعات 12-دەن تاڭعى 5-كە دەيىن.
ينفراقۇرىلىمعا جاسالعان سوققىلاردان جارىق پەن جىلۋ ۋاقىتشا ءوشىپ تۇرادى ەكەن. قوعامدىق كولىك پەن دۇكەندەر جۇمىس ىستەگەنىمەن، تۇرعىندار جەرتولەلەر مەن پانالاۋ ورىندارىن الدىن الا بىلەدى.
مەن ءوزىم كييەۆتەن 25 شاقىرىم جەردەگى بۋچا قالاسىندا تۇرامىن. بۇل قالانى 2022 جىلى رەسەي ارمياسى اتقىلاپ جەرمەن جەكسەن قىلعان، ءبىراق ءقازىر جاڭادان ۇيلەر سالىنىپ، ءومىر جالعاسىپ جاتىر.
–ۋكراينا قارا تەڭىزدەگى نوۆوروسسييسك پورتىنداعى كقك قۇبىرىن تەڭىز دروندارى ارقىلى اتقىلادى. رەسەيدەگى وسى پورت ارقىلى قازاقستاننىڭ 80% مۇنايى ەكسپورتقا شىعارىلاتىنىن بىلەسىزدەر. بۇل كييەۆتىڭ استاناعا كورسەتكەن قىرى ەمەس پە؟
–بۇل شابۋىل قازاقستانعا ەمەس، رەسەيگە قارسى جاسالعان اسكەري قادام. كقك قۇبىرى نوۆوروسسييسك پورتىندا ورنالاسقاندىقتان، رەسەي وسى مۇناي تەرمينالى ارقىلى وراسان زور پايدا تاۋىپ، ۋكرايناعا قارسى سوعىستى قارجىلاندىرىپ وتىر.
الايدا قازاقستاننىڭ مۇناي-گاز ەكسپورتىنا قاتىستى رەسەيگە تاۋەلدىلىگىن مويىنداۋ كەرەك، ونداي ساياساتتى كەزىندە نازاربايەۆ جاساپ كەتكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. وكىنىشكە قاراي، بۇل تاۋەلدىلىك قازىرگى جاعدايدا قازاقستاندى قوماقتى قارجىدان ايىرىپ وتىر. كەرىسىنشە، بۇل سوعىس حالىقتى بۇرىنعىدان دا جىگەرلەندىرىپ، بىرىكتىرۋدە.
بۇگىن ۋكراين ۇلتى، ءوز جەرى مەن ەركىندىگى ءۇشىن ولىسپەي بەرىسپەيتىن دەڭگەيگە جەتكەن، ناعىز ۇلت-ازاتتىق رۋحى قالىپتاسقان حالىق دەرسىز. سوعىس ولاردى قاجىتقان جوق، قايتا رۋحىن وياتىپ، بويىن شىڭداپ، كۇرەسكەرلىككە ودان سايىن بەكىتكەن.
