Qazaqstannyń bank sektorynda birqatar ózgerister oryn alady dep josparlanyp otyr. Ózgeristerdi qamtıtyn “Bankter jáne banktik qyzmetter týraly” zań jobasy búginderi Májilis talqysyna usynylǵan. Ondaǵy ózgeristerdiń birine sáıkes, endi elimizdegi qatardaǵy bankter de sharıǵat qaǵıdattaryna súıenetin "ıslamdyq tereze" formatynda jumys isteı alatyn bolady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Islamdyq tereze" modelin engizý úshin bankterge qandaı talap qoıylady?
QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń málimetinshe, bul tásil ınvestorlar, onyń ishinde sheteldik ınvestorlar úshin jańa múmkindikterge jol ashady jáne naryǵymyzǵa ıslamdyq bankıngtiń dendep enýin jeńildetedi. Bul halyq pen bızneske ıslamdyq banktik qyzmetterdiń qoljetimdi bola túsine sep bolmaq.
Agenttik halyqaralyq tájirıbeni zerdelep, shet memleketterdiń ortalyq bankterimen jáne retteýshilerimen keńese kelip, "ıslamdyq tereze" lıberaldy modelin tańdaǵandaryn aıtady.
"Bul model dástúrli bankter qoldanysyna jaramdy. Mundaıda "ıslamdyq tereze" men banktiń dástúrli bóligi arasynda neǵurlym tyǵyz ózara baılanysqa jol beriledi, sondaı-aq banktiń ishki Islam keńesteriniń derbestigi qamtamasyz etiledi", - dep naqtylaıdy retteýshiniń baspasóz qyzmeti.
Agenttik "ıslamdyq terezeler" modelin engizýdegi negizgi talap bul baǵyttaǵy jumysty banktiń negizgi qyzmetinen bólip qarastyrý kerektigin aıtady. Iaǵnı, ıslam bankıngimen baılanysty barlyq operasıalar bólek esepke alynýy tıis. Sondaı-aq bank keńesi basshylary men músheleri úshin ıslamdyq qarjylandyrý qaǵıdattary boıynsha biliktilikke qoıylatyn eń tómengi talaptardy engizý de qarastyrylýy kerek.
"Budan bólek ıslamı operasıalar boıynsha arnaıy qarjylyq normatıvter ázirlenetin bolady. "Jalpy alǵanda, usynylǵan ózgerister bankterge sharıǵat qaǵıdattaryn saqtaı otyryp, ıslamdyq qarjymen tıimdi jumys isteýge kómektesedi", — deıdi QNRDA.
Islamdyq quraldar qalaı jumys isteıdi? Ústemeaqynyń joqtyǵy ras pa?
Negizinen, ıslam bankteri qazaqstandyqtar úırengen ádettegi qaǵıdattardan tys jumys isteıdi:
- syıaqy mólsherlemesine tyıym salynǵan: mundaı bankter biz úırengen nesıeni usynbaıdy. Onyń ornyna olar taýardy satyp alyp, ony tutynýshyǵa bólip tóleýge usynady, árıne ústeme baǵamen;
- biz úırengen depozıtti de kórmeısiz: tutynýshyǵa saqtaýǵa qoıǵan aqshasy ústinen paıda kórýge ruqsat joq. Onyń ornyna bank tutynýshy aqshasyn bızneske ınvestısıalap, shyǵyn men tabysty bólisedi. Al mundaıda tabysqa kepildik berý sharıat zańymen tyıym salynady. Mundaı "depozıtterde" saqtaý kepildigi de bolmaıdy.
- "taza emes" bıznesti qarjylandyrýǵa tyıym salynady: oıyn, alkogól, tabak, qarý-jaraq jáne t.b.
Osy jaǵynan alǵanda, bizdegi barlyq bank ıslam qaǵıdattary boıynsha jumys isteýge jappaı den qoıady dep aıta almaımyz.
Qazaqstanda qandaı ıslamdyq qarjy quraldary bar?
Aıta ketsek, Qazaqstanda eki ıslam banki jumys isteıdi: ADCB Islam banki (burynǵy Al Hilal Bank) jáne Zaman Bank.
"ADCB" Islam banki" AQ (ADCB Islamic) 2024 jyldyń maýsym aıynyń sońynda aktıvteri 167 mlrd dollardy quraǵan BAÁ-degi eń iri bankterdiń biri - "Abu Dhabi Commercial Bank" PAQ-tyń enshiles kompanıasy bolyp tabylady. ADCB toby 2019 jyly BAÁ-de Al Hilal Bank-ti satyp alǵan kezde Qazaqstandaǵy Al Hilal Islam bankin de qosa enshilegen. Al Hilal 2010 jyly QR jáne BAÁ úkimetteriniń kelisimi boıynsha qurylǵan Qazaqstan men TMD-daǵy alǵashqy ıslam banki boldy.
Zaman Bank 1991 jyly Ekibastuzda bas keńsesi bar aımaqtyq bank retinde quryldy. 2017 jyldyń tamyzynda ol ıslam bankiniń lısenzıasyn aldy. Bank sharıǵat qaǵıdattary men normalary boıynsha keńes berý salasyndaǵy Shariyah Review Bureau halyqaralyq kompanıasynyń seriktesi bolyp tabylady.
Bul rette 2024 jyldyń sońynda Otbasy bank 2025 jylda ıslamı ıpotekany usyný týraly josparlary baryn jarıalaǵanyn eske sala ketelik. Olar bul rette atalǵan zań jobasynyń qabyldanýyn kútip otyrǵan kórinedi.
Sharıǵat qaǵıdalaryna negizdelgen ıslamdyq ıpotekada paıyzdar negizgi qaryzǵa qoldanyla almaıdy. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta bank turǵyn úı qurylys jınaq júıesin paıdalana otyryp, ıslamdyq qaǵıdattar boıynsha turǵyn úıdi qanshalyqty naqty satyp alýǵa bolatynyn qarastyrady.
Otbasy bank CSQlaw Qazaqstandaǵy fılıalymen de memorandýmǵa qol qoıdy. Bul - malaızıalyq kompanıanyń Qazaqstandaǵy fılıaly. Yntymaqtastyq aıasynda bul kompanıa Otbasy bank qyzmetkerlerin sharıǵatqa saı qarjylyq quqyq negizderi men ıslamdyq qarjylandyrý boıynsha keshendi oqytýdy uıymdastyrady. Bul bank qyzmetkerleriniń ıslamdyq qarjy quqyǵy salasyndaǵy kásibı bilimin arttyryp, tájirıbesin keńeıtedi. Sonda banktiń jańa klıentteri ıslam talaptaryna saı sapaly qyzmet alyp, baspana máselesin sheshe alady.
Keıbir sarapshylar Otbasy bank pen elimizdegi eki ıslam banktegi ıpotekalyq ónimderdi salystyryp ta kóripti. Oǵan sáıkes, memlekettik baǵdarlamamen qarastyrylǵan ıpoteka boıynsha Otbasy ıslam bankterine básekege qabiletti bolyp shyqqan. Iaǵnı, ıslam bankteri usynatyn ıpotekalyq ónim memlekettik baǵdarlamalar aıasyndaǵy ónimnen sál-pál qymbatqa túsedi, biraq ózge ekinshi deńgeıdegi bankterdikinen arzanyraq, árıne.
Sondaı-aq 2025 jyly 27 naýryzda KASE-de ıslamdyq qarjylandyrý qaǵıdattary boıynsha jumys isteıtin elimizdegi alǵashqy Wardat al Hayat ıntervaldyq ınvestısıalyq paı qory paıda boldy. Osylaısha Ramazan aıynda elimizde sharıǵat normalaryn ustanatyn ınvestorlar ınvestısıalaýdyń jańa quralyna ıe boldy.
Wardat al Hayat Taıaý Shyǵys pen Ońtústik-SHyǵys Azıanyń jetekshi emıtentteriniń sýkýk, ıaǵnı ıslamdyq baǵaly qaǵazdaryna ınvestısıa salady. Kútiletin kiristilik - AQSH dollarymen eseptegende jylyna shamamen 4%-dy quraıdy.
Qordyń ınvestorlary jeke jáne zańdy tulǵalar bola alady. Paıdyń nomınaldy quny - 100 AQSH dollary. Sonymen qatar, qor erejelerine saı, tabystyń 1%-y sadaqa tólemin qamtıdy, ıaǵnı ol qaıyrymdylyqqa jumsalatyn bolady. Bul joba - jańa qarjy quraly ǵana emes, myńdaǵan ınvestorlardyń óz qundylyqtaryna sáıkes ınvestısıalaý múmkindigi.
Aıta ketsek, statısıkalyq derekterge sáıkes, Qazaqstan halqynyń 76 paıyzy ózin musylmanǵa jatqyzady.
