"Eldi álemdik kóshbasshy etetin qozǵaýshy kúsh — bul onyń azamattary", degen qaǵıdaǵa súıenetin CEOWORLD Magazine sarapshylary jyl saıyn adam progresiniń reıtıń túzeıdi (Human Progress Index, HPI). Bul — ómir sapasy, ómir súrý uzaqtyǵy, bilim, saıası turaqtylyq, jan basyna shaqqandaǵy tabys jáne jumysy men ómirine qanaǵattaný turǵysyndaǵy faktorlardy taldaı otyryp, jasalatyn elderdiń ómir súrý sapasy boıynsha reıtıńi. Bul kórsetkishter neǵurlym joǵary bolsa, ındekstegi bal da soǵurlym joǵary bolady. 2024 jylǵy HPI málimetteri boıynsha ómir súrý sapasy boıynsha álemdegi eń myqty el Shveısarıa bolyp sanalady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Odan keıin Norvegıa men Islandıa tur, al Danıa men Germanıa sáıkesinshe altynshy jáne jetinshi orynǵa ornyqqan", delingen reıtıń sıpattamasynda.
Úzdik ondyqqa Irlandıa, Sıngapýr jáne Avstralıa syndy elder de kiredi. Ómir súrý sapasy myqty elderdiń upaılary — 100 baldyń 97,9 (Shveısarıa), 95,78 (Avstralıa) aralyǵyn qamtıdy.
Birden 72-orynǵa deıingiler halqynyń ómir súrý deńgeıi "óte joǵary" dep baǵalanady. Máselen, 78,97 balmen 72-orynda Belarýs tursa, odan 78,6 balmen bir saty tómen turǵan Bolgarıa endi "óte joǵary" emes, "joǵary" deńgeıdegi memleketke jatady.
"Joǵary" ómir súrý deńgeıine ıe 120 eldiń tizimin Belız túıindeıdi, onyń enshisinde - 67,87 upaı. Bul mánnen tómendegiler – halqynyń ómir súrý deńgeıi "ortasha" dep baǵalanady: Venesýela, Marokko, Bolıvıa jáne t.b. Bul tizimde sońǵysy bolyp Zımbabve (161-oryn, 54,72 upaı) tur.
"Tómen" ómir súrý deńgeıindegi memleketter sanatyn Nıgerıa bastaıdy: 162-oryn, 54,69 upaı. Odan keıin Rýanda (163), Togo (164) jáne Pákistan (165) tur. Bul tizimdi Somalı túıindeıdi (196 -oryn, 45,09 upaı).
79,32 upaıǵa ıe Qazaqstan atalǵan reıtıńide 70-orynǵa ornyqqan. Bizdiń elimizden joǵaryda Chernogorıa, Reseı, Grýzıa, Trınıdad jáne Tobago sıaqty elder bar. Al tómenimizde Qytaı (77 oryn), Armenıa (78), Ázirbaıjan (92), Túrikmenstan (96), Ýkraına (102), Ózbekstan (108), Qyrǵyzstan (119), Tájikstan (128) tur.
Reıtıńti anyqtaý da úshin CEOWORLD jýrnalynyń zertteýshileri 196 eldi úsh negizgi sanat boıynsha taldap, salystyrdy:
- turaqtylyq,
- qanaǵat,
- tepe-teńdik.
Bul ólshemderdi baǵalaý úshin úsh sanattyń birine jatatyn 23 kórsetkish qarastyryldy. Árbir atrıbýt 100 baldyq shkala boıynsha baǵalandy. Mysaly, turaqtylyqqa ekonomıkalyq ósim, salyq mólsherlemeleri, ortasha ómir súrý uzaqtyǵy, tabys pen shyǵystar, baspana jaǵdaılary jáne t. b. kirdi. Qanaǵatqa qaýipsizdik, baqyt deńgeıi, sybaılas jemqorlyqty qabyldaý, bala men ana ólimi, kólik, bilim berý jáne densaýlyq saqtaý jatady. Tepe-teńdikke - adam quqyqtary, jynystardyń teńdigi, ekologıaǵa qamqorlyq jáne t. b.
