12 tamyz kúni Ulttyq qaýipsizdik komıteti shetelge qarý-jaraq satý máselesinde jiberilgen kemshilikter týraly qylmystyq is qozǵady.
Bul Táýelsiz Qazaqstan tarıhynda bolmaǵan oqıǵa.
Alǵash ret burynǵy qorǵanys mınıstri men burynǵy Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy tergeýshiler aldynda jaýap beretin bolady. Qazaqstanda Sovet Odaǵynan mura bolyp qalǵan birneshe ondaǵan áskerı zavod bar. Olardyń birazy jabylyp, birazy qalt-qult jumys istep keledi. Buǵan qosa Sovet armıasynyń mal-múlki bólingen kezde Qazaqstan orasan zor qarý-jaraqqa ıe bolyp qaldy. Biraq bul qarý-jaraqtyń birazy eskirgen, búgingi kún talabyna saı kelmeıdi.
Onyń ústine, Qazaqstannyń 35 myń adamnan turatyn shaǵyn armıasynyń qajetinen artylyp ta jatyr. Osyndaı jaǵdaıda bul qarý-jaraqty basqa múddeli elderge satyp jiberýge de bolady. Biraq másele mine, osy – biraqta. Halyqaralyq qaýymdastyq totalıtarlyq rejımder basqaryp otyrǵan, terorızmdi qoldaıtyn elderge qarý-jaraq satýǵa tyıym salyp otyr. Qarý-jaraq satý isinde bul eń basty eskeretin jaǵdaı.
Qazaqstannyń sońǵy 4-5 jylda birneshe ret qarý-jaraq satý isinde kózge túsip qala berýiniń bir syry – osynda.
1995-1996 jyldary general Sapsaı jáne polkovnık Sádibekov degenderdiń qylmystyq isi qaraldy. Bular sol kezde Bosnıa – Gersegovına jáne Horvatıamen soǵysyp jatqan Iýgoslavıaǵa zenıt zymyran keshenin satqany úshin qylmystyq jazaǵa tartyldy.
Valerıı Sapsaı 8 jyl túrme jazasyn alsa, polkovnık Sádibekov 4 jylǵa kesildi. Sapsaı túrmede áli otyr, al Sádibekov amnıstıaǵa ilinip, bostandyqqa shyǵypty. Bulardyń áreketi halyqaralyq embargoǵa qaıshy bolǵandyqtan, osyndaı aýyr jazaǵa dýshar boldy.
1996 jyldyń kúzinde Qazaqstannan Soltústik Koreıaǵa ketip bara jatqan bir eshelon zenıt zeńbirekteri Reseı terıtorıasynda ustaldy. Áýelgi kezde keden deklarasıasy durys toltyrylmaǵan degen syltaýmen eshelondy ustap turǵan Reseı jaǵy keıin onyń Soltústik Koreıaǵa ótýine tosqaýyl qoıǵan joq. Biraq oqıǵa halyqaralyq baspasózge belgili bolyp, Qazaqstannyń taǵy da totalıtarlyq rejımderge qarý satyp otyrǵandyǵy anyqtaldy.
Budan soń otstavkidegi polkovnık Oleg Senkın degen bireý men Qazaqstannyń Syrtqy barlaý qyzmetiniń bastyǵy Jeńis Rysbaevtyń aty estile bastady.
Bular Irak pen Iranǵa qyrǵı ushaqtar men zenıt raketasy keshenderin satýmen aınalysqan degen qaýeset tarady. Bul jaıynda tipti keıbir sheteldik baspasóz quraldary da habar taratty. Alaıda úkimet basshylary bul qaýesettiń órshýine jol bermedi, janjaldy der kezinde basyp tastady.
Eń sońǵy daý-janjal Bakýde qolǵa túsken 6 MIG-21 qyrǵı ushaǵy bolyp otyr.
Ústimizdegi jyldyń 24 naýryzy kúni Ázirbaıjannyń keden qyzmeti osynda kelip qonǵan Reseıdiń «Rýslan» áýe kemesin tutqynǵa aldy. Keme ishinen Qazaqstannyń 6 MIG-21 qyrǵı ushaǵy tabyldy. Málimetterge qaraǵanda, Ázirbaıjan jaǵy bul operasıany AQSH-tyń Ortalyq barlaý basqarmasymen birge ótkizgen kórinedi.
Qysqasha aıtqanda, Qazaqstannyń qarý-jaraq salasyndaǵy árbir is-qımyly qazir biraz jerge belgili bolyp qaldy.
Osy másele tóńireginde túrli-túrli habarlar taratyldy. Bireýler qyrǵı ushaqtar Slovakıaǵa, ekinshi bireýler Slovenıaǵa, endi bireýler Soltústik Koreıaǵa bara jatyr eken dep soqty. Keıbir baspasóz quraldary bul ushaqty Afrıkadaǵy bir elge satylǵan eken degen de habar taratty.
Jalǵyz úndemeı qalǵan – resmı ókimet jaǵy. Ushaqtardyń Soltústik Koreıaǵa bet alýy tipti túsiniksiz. Bakýden góri Qazaqstannyń ózi Soltústik Koreıaǵa jaqynyraq emes pe? Keıbir bulaq kózderi ushaqtar soǵysyp jatqan Iýgoslavıaǵa satylǵan degen boljam aıtty. Shyn máninde, osy boljam shyndyqqa jaqyn sıaqty. Júrgizilip jatqan qylmystyq is nátıjesinde osy suraqqa jaýap tabylyp qalýy da múmkin.
Sonymen, Qazaqstan basshylyǵynda taǵy bir daý-janjal týyp otyr. Alǵash ret eki birdeı mınıstr ornynan alyndy. Soǵan qaraǵanda, bul janjaldyń Qazaqstannyń halyqaralyq bedeline orasan zor nuqsan keltiretini sózsiz. Jaqynda «Azattyq» radıosynyń orys qyzmeti «Qazaqstan Soltústik Koreıaǵa 40 MIG-21 ushaǵyn satyp jibergeni belgili boldy» degen habar taratty.
Qarý-jaraq satý salasynda oryn alyp otyrǵan qazirgideı beıbereket, jaýapsyzdyq tusynda bundaı áreketterdiń bolýy da múmkin.
Batyrhan DÁRİMBET
1999 jyl
