Dosymnyń egde tartqan qart anasy bar-tuǵyn. Qart adamdy aýyrý-syrqaý ıekteıtini belgili ǵoı. Qońyr kúz kelgen bette dosym Túrkistanda aǵasynyń qolynda turatyn anasyn Almatyǵa aldyryp emhanaǵa jatqyzyp, em qabyldatqyzatyn. Bıyl da ádettegideı anasyn Túrkistannan aldyryp, Almatydaǵy emhanalardyń birine jatqyzdy. Dosym "bir palatada úsh qart ana jatty, ekeýi qazaq, bireýi orys" dedi.
– Anamyzǵa kún saıyn baryp, hal-jaǵdaıyn surap, dári-dármegin jetkizip turdym. Sonda bir baıqaǵanym, palataǵa qashan kirsem de bir bólmede jatqan úsh keıýana orys tilinde shúıirkelesip otyrdy. Bizdiń Túrkistanda qazir orys ta qalmaǵan ǵoı. Biraq anam eski orysshasyn esine túsirip, tilin burap áńgime soǵyp otyrǵanyn kórgende tańqaldym. Qazaqtyń eki keıýanasy aralaryndaǵy orys kempir úshin orys tilinde sóıleıdi. Olardy oryssha sóıleńder dep qystap, qınap jatqan eshkim joq. Bir barǵanymda munyń "jón" emes ekenin anama aıtyp edim. Ol kisi "aramyzdar orys kempir jatqannan keıin "ózdigimizden" oryssha sóılep ketemiz" dep túsindirgen boldy, – dedi dosym. Iá, qalań qazaqtyń arasyna bir orys kelip kirse, tilimizdi burap, bárimiz oryssha sóılep ketetinimiz ras. Bul ne sonda? Quldyq sananyń qanǵa ábden sińgeniniń belisi me?
Prezıdenttiń ózi "aldymen qazaqtar bir-birińmen qazaq tilinde sóılesińder" dep aıtty ǵoı. Nege qazaqtar bir-birimen qazaqsha sóılemeıdi? Elbasynyń bul sózin ár jerde aıtyp, jazǵan maqalamyzǵa dáıeksóz qylýdan árige asqan emespiz. Osy bir sózdi qashan iske asaramyz? Qalyń ortada qazaqtar óz aralarynda nege qazaqsha sóılemeımiz?
Eger bizder bárimiz qazaq tilinde sóıleı bastasaq, orystar bular ne dep jatyr dep qazaq tilin ózdiginen úırenbeı me? Menińshe, qazaqtardyń bir-birimen qazaq tilinde sóıleýi elimizdegi ózge ult ókilderine qazaq tilin úıretýdiń tóte, ári eń tıimdi joly emes pe? Bul úshin memleket qazynasynan qarjy bólýdiń de qajeti joq. Táýelsizdiktiń 26 jylynda osy dúnıeni túsine almaı kele jatqan kimdi bolsa da ókintetini anyq.
Endi bastapqy áńgimemizdi qaıta oralsaq, Dosym búı deıdi:
– Anama ota jasaıtyn kún taıaǵan sátte ol maǵan "Ota jasaıtyn dárigerge 15 myń teńge berip qoı. Otasyn jaqsy jasasyn. Narhoz beretin anestezıolog balanyń qolyna da bir 10 teńge ustat" dedi. Amal ne, anamyzdyń densaýlyǵynan aqsha artyq emes qoı. Sondyqtan aıtaqanyn eki etpeı, eki dárigerdiń de qaltasyna aqshasyn saldym. Áıteýir ota sátti ótip, densaýlyǵy qalyp keldi. Anama baryp júrgende bir baıqaǵanym orys kempir ózin emdegen medbıkeden bastap, bas dárigerge deıin ózin jaqsylap qaraýdy talap etip, tipti keıde jekip, ursqan kezderin de kórdim. Biz sekildi ózin qaraǵan dárigerlerdiń qolyna bir tıynda ustatqan joq. Osy bir jaıttar sońǵy jyldary qazaqtardyń jaltaq, bar máselesin para berip sheshýdi jón kórýge eti ábden úırengenine kózim jete tústi. Osyndaı dúnıege jýrnalıs retinde jan-tánimmen qarsy bolsam da, osy bir kesapat ózimniń et jaqyn adamdarymdy baılap, matap alǵanyn baıqadym. Anamnyń emhanadan shyǵatyn ýaqyty da taıap qalǵan edi. Bir kúni anama baryp, sóılesip hal-jaǵdaıyn bilgen soń, jumysqa asyǵyp shyǵyp bara jatqanymda. Ótkende anama durys qarasyn dep 10 myń teńge bergen anestezıolog jigit aldymnan shyǵyp, "birdeńe" aıtyqysy keletin bildirip keń zaldyń bir buryshyna qaraı bastady. Sonda ol maǵan ne aıtty deısiz ǵoı? "Aǵa, anańyzdyń janynda jatqan qazaq apaǵa búgin-erteń ota jasaımyz. Ol kisiniń sońynan hal-jaǵdaıyn surap kelgen eshkimdi kórmedim. Ózine tike eshteń aıta almadym... Úlken... kisi ǵoı. Anańyzǵa bir aýyz aıtyńyzshy bizge 10-15 myń teńgesin bersin dep aıtsynshy", – degen de talǵym tars aıyryldy. Jap-jas jigitten mundaı sóz estımin dep oılamap edim.
"Eı ońbaǵan, men saǵan ótkende 10 myń teńge bersem men ony ózimniń saǵan degen rızashylyǵym úshin berdim. Sen muny para dep oıladyń ba? Ózińniń las tirligińe meniń anamdy aralastyrma. Sol palatada qazaqtyń eki kimpiri men orystyń bir kempiri jatyr. Myqty bolsań, ana orys kempirden ashqa surap kórshi. Qas-qabaǵyńa qarap jáýteńdegen qazaqtyń qart anasyna qyzmetińdi buldap, aqsha suraǵannan uıalamaısyń ba? Ol kisiniń artynan eshkim kelmese, izdeıtin et jaqyn týysy joq shyǵar. Sol úshin durys qyzmet kórsetpeısiń be? Bul ne degen sumdyq? Baýyrym, esińdi jı! Boıyńdaǵy jaman ádetińnen aryl! Men bul sózdi estimegen bolaıyn, sen aıtmaǵan bol, – dep teris aınylyp ketip qaldym, – dep dosym basynan ótken oqıǵasyn aıtyp berdi.
Bul áńgime meni túrli oıǵa jeteldi. Jemqorlyq ta búlingen, otarlanǵan sanaǵa tez uıa salatynyn túsingendeı boldym. Osy bir qarapaıym ǵana mysaldan jemqorlyqtan qutylyp, qazaq tiliniń saltanat qurýy úshin birinshi kezekte sanamyz táýelsiz bolýy kerek ekenin túsindim.
Nurlan JUMAHAN
