دوسىمنىڭ ەگدە تارتقان قارت اناسى بار-تۇعىن. قارت ادامدى اۋىرۋ-سىرقاۋ يەكتەيتىنى بەلگىلى عوي. قوڭىر كۇز كەلگەن بەتتە دوسىم تۇركىستاندا اعاسىنىڭ قولىندا تۇراتىن اناسىن الماتىعا الدىرىپ ەمحاناعا جاتقىزىپ، ەم قابىلداتقىزاتىن. بيىل دا ادەتتەگىدەي اناسىن تۇركىستاننان الدىرىپ، الماتىداعى ەمحانالاردىڭ بىرىنە جاتقىزدى. دوسىم "ءبىر پالاتادا ءۇش قارت انا جاتتى، ەكەۋى قازاق، بىرەۋى ورىس" دەدى.
– انامىزعا كۇن سايىن بارىپ، حال-جاعدايىن سۇراپ، دارى-دارمەگىن جەتكىزىپ تۇردىم. سوندا ءبىر بايقاعانىم، پالاتاعا قاشان كىرسەم دە ءبىر بولمەدە جاتقان ءۇش كەيۋانا ورىس تىلىندە شۇيىركەلەسىپ وتىردى. ءبىزدىڭ تۇركىستاندا ءقازىر ورىس تا قالماعان عوي. ءبىراق انام ەسكى ورىسشاسىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، ءتىلىن بۇراپ اڭگىمە سوعىپ وتىرعانىن كورگەندە تاڭقالدىم. قازاقتىڭ ەكى كەيۋاناسى ارالارىنداعى ورىس كەمپىر ءۇشىن ورىس تىلىندە سويلەيدى. ولاردى ورىسشا سويلەڭدەر دەپ قىستاپ، قيناپ جاتقان ەشكىم جوق. ءبىر بارعانىمدا مۇنىڭ "ءجون" ەمەس ەكەنىن اناما ايتىپ ەدىم. ول كىسى "ارامىزدار ورىس كەمپىر جاتقاننان كەيىن "وزدىگىمىزدەن" ورىسشا سويلەپ كەتەمىز" دەپ تۇسىندىرگەن بولدى، – دەدى دوسىم. ءيا، قالاڭ قازاقتىڭ اراسىنا ءبىر ورىس كەلىپ كىرسە، ءتىلىمىزدى بۇراپ، ءبارىمىز ورىسشا سويلەپ كەتەتىنىمىز راس. بۇل نە سوندا؟ قۇلدىق سانانىڭ قانعا ابدەن سىڭگەنىنىڭ بەلىسى مە؟
پرەزيدەنتتىڭ ءوزى "الدىمەن قازاقتار بىر-بىرىڭمەن قازاق تىلىندە سويلەسىڭدەر" دەپ ايتتى عوي. نەگە قازاقتار بىر-بىرىمەن قازاقشا سويلەمەيدى؟ ەلباسىنىڭ بۇل ءسوزىن ءار جەردە ايتىپ، جازعان ماقالامىزعا دايەكسوز قىلۋدان ارىگە اسقان ەمەسپىز. وسى ءبىر ءسوزدى قاشان ىسكە اسارامىز؟ قالىڭ ورتادا قازاقتار ءوز ارالارىندا نەگە قازاقشا سويلەمەيمىز؟
ەگەر بىزدەر ءبارىمىز قازاق تىلىندە سويلەي باستاساق، ورىستار بۇلار نە دەپ جاتىر دەپ قازاق ءتىلىن وزدىگىنەن ۇيرەنبەي مە؟ مەنىڭشە، قازاقتاردىڭ بىر-بىرىمەن قازاق تىلىندە سويلەۋى ەلىمىزدەگى وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ توتە، ءارى ەڭ ءتيىمدى جولى ەمەس پە؟ بۇل ءۇشىن مەملەكەت قازىناسىنان قارجى ءبولۋدىڭ دە قاجەتى جوق. تاۋەلسىزدىكتىڭ 26 جىلىندا وسى دۇنيەنى تۇسىنە الماي كەلە جاتقان كىمدى بولسا دا وكىنتەتىنى انىق.
ەندى باستاپقى اڭگىمەمىزدى قايتا ورالساق، دوسىم ءبۇي دەيدى:
– اناما وتا جاسايتىن كۇن تاياعان ساتتە ول ماعان "وتا جاسايتىن دارىگەرگە 15 مىڭ تەڭگە بەرىپ قوي. وتاسىن جاقسى جاساسىن. نارحوز بەرەتىن انەستەزيولوگ بالانىڭ قولىنا دا ءبىر 10 تەڭگە ۇستات" دەدى. امال نە، انامىزدىڭ دەنساۋلىعىنان اقشا ارتىق ەمەس قوي. سوندىقتان ايتاقانىن ەكى ەتپەي، ەكى دارىگەردىڭ دە قالتاسىنا اقشاسىن سالدىم. ايتەۋىر وتا ءساتتى ءوتىپ، دەنساۋلىعى قالىپ كەلدى. اناما بارىپ جۇرگەندە ءبىر بايقاعانىم ورىس كەمپىر ءوزىن ەمدەگەن مەدبيكەدەن باستاپ، باس دارىگەرگە دەيىن ءوزىن جاقسىلاپ قاراۋدى تالاپ ەتىپ، ءتىپتى كەيدە جەكىپ، ۇرسقان كەزدەرىن دە كوردىم. ءبىز سەكىلدى ءوزىن قاراعان دارىگەرلەردىڭ قولىنا ءبىر تيىندا ۇستاتقان جوق. وسى ءبىر جايتتار سوڭعى جىلدارى قازاقتاردىڭ جالتاق، بار ماسەلەسىن پارا بەرىپ شەشۋدى ءجون كورۋگە ەتى ابدەن ۇيرەنگەنىنە كوزىم جەتە ءتۇستى. وسىنداي دۇنيەگە جۋرناليست رەتىندە جان-تانىممەن قارسى بولسام دا، وسى ءبىر كەساپات ءوزىمنىڭ ەت جاقىن ادامدارىمدى بايلاپ، ماتاپ العانىن بايقادىم. انامنىڭ ەمحانادان شىعاتىن ۋاقىتى دا تاياپ قالعان ەدى. ءبىر كۇنى اناما بارىپ، سويلەسىپ حال-جاعدايىن بىلگەن سوڭ، جۇمىسقا اسىعىپ شىعىپ بارا جاتقانىمدا. وتكەندە اناما دۇرىس قاراسىن دەپ 10 مىڭ تەڭگە بەرگەن انەستەزيولوگ جىگىت الدىمنان شىعىپ، "بىردەڭە" ايتىقىسى كەلەتىن ءبىلدىرىپ كەڭ زالدىڭ ءبىر بۇرىشىنا قاراي باستادى. سوندا ول ماعان نە ايتتى دەيسىز عوي؟ "اعا، اناڭىزدىڭ جانىندا جاتقان قازاق اپاعا بۇگىن-ەرتەڭ وتا جاسايمىز. ول كىسىنىڭ سوڭىنان حال-جاعدايىن سۇراپ كەلگەن ەشكىمدى كورمەدىم. وزىنە تىكە ەشتەڭ ايتا المادىم... ۇلكەن... كىسى عوي. اناڭىزعا ءبىر اۋىز ايتىڭىزشى بىزگە 10-15 مىڭ تەڭگەسىن بەرسىن دەپ ايتسىنشى"، – دەگەن دە تالعىم تارس ايىرىلدى. جاپ-جاس جىگىتتەن مۇنداي ءسوز ەستيمىن دەپ ويلاماپ ەدىم.
"ەي وڭباعان، مەن ساعان وتكەندە 10 مىڭ تەڭگە بەرسەم مەن ونى ءوزىمنىڭ ساعان دەگەن ريزاشىلىعىم ءۇشىن بەردىم. سەن مۇنى پارا دەپ ويلادىڭ با؟ ءوزىڭنىڭ لاس تىرلىگىڭە مەنىڭ انامدى ارالاستىرما. سول پالاتادا قازاقتىڭ ەكى كىمپىرى مەن ورىستىڭ ءبىر كەمپىرى جاتىر. مىقتى بولساڭ، انا ورىس كەمپىردەن اشقا سۇراپ كورشى. قاس-قاباعىڭا قاراپ جاۋتەڭدەگەن قازاقتىڭ قارت اناسىنا قىزمەتىڭدى بۇلداپ، اقشا سۇراعاننان ۇيالامايسىڭ با؟ ول كىسىنىڭ ارتىنان ەشكىم كەلمەسە، ىزدەيتىن ەت جاقىن تۋىسى جوق شىعار. سول ءۇشىن دۇرىس قىزمەت كورسەتپەيسىڭ بە؟ بۇل نە دەگەن سۇمدىق؟ باۋىرىم، ەسىڭدى جي! بويىڭداعى جامان ادەتىڭنەن ارىل! مەن بۇل ءسوزدى ەستىمەگەن بولايىن، سەن ايتماعان بول، – دەپ تەرىس اينىلىپ كەتىپ قالدىم، – دەپ دوسىم باسىنان وتكەن وقيعاسىن ايتىپ بەردى.
بۇل اڭگىمە مەنى ءتۇرلى ويعا جەتەلدى. جەمقورلىق تا بۇلىنگەن، وتارلانعان ساناعا تەز ۇيا سالاتىنىن تۇسىنگەندەي بولدىم. وسى ءبىر قاراپايىم عانا مىسالدان جەمقورلىقتان قۇتىلىپ، قازاق ءتىلىنىڭ سالتانات قۇرۋى ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە سانامىز تاۋەلسىز بولۋى كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم.
نۇرلان جۇماحان
