Kezinde ekinshi deńgeıli bankterdiń (EDB) aktıvterin dollardan aryltý maqsatynda Ulttyq Bank dollar túrindegi depozıtterge qatysty 1 paıyzdyq shekteý engizgen. Rasynda, bul shara teńgelik aktıvterdiń tartymdylyǵyn arttyrdy ári belgili bir deńgeıde halyqtyń valútalyq jınaǵyn teńgege aýystyrýǵa múmkindik berdi. Degenmen, bul qadam jalpy el ekonomıkasy úshin qanshalyqty tıimdi? Qarjyger-maman Ǵalym Qusaıynov týra osy arasy talas týdyratynyn ári muqıat taldaýdy qajet etetinin aıtady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Investısıasyz alǵa jyljyp, damý múmkin emes, onyń elimizge qandaı valúta túrinde kelgeni, negizi, asa mańyzdy emes. Sondyqtan kez kelgen ekonomıka úshin kapıtaldyń barynsha el ishinde qalǵany óte qajet. Bankter, ınvestısıalyq jáne brokerlik kompanıalar arqyly bul qarajat ekonomıkaǵa jumys istep, qosymsha tabys ákeledi. Jalpy, bir máseleni sheshemiz dep, onyń basqa ekonomıkalyq salalarǵa áserin nazardan tys qaldyrýǵa bolmaıdy. Barlyq sheshim keshendi túrde, jan-jaqty taldanýy kerek", - deıdi qarjyger.
Onyń aıtýynsha, qoldanysqa engizilgeli beri 1 paıyzdyq shekteý 2022 jylǵa deıin ekonomıkaǵa aıtarlyqtaı keri áser etken joq. Sebebi, ol kezde álemdegi paıyzdyq mólsherlemeler nólge jaqyn edi. Sol sebepti bul shara bankter tarapynan bolatyn alyp-satarlyq áreketterdi shekteýge kómektesti.
"Biraq sońǵy ýaqytta, AQSH-ty qosa alǵanda, álem boıynsha paıyzdyq mólsherlemelerdiń ósýine baılanysty ekinshi deńgeıli bankterdegi valútalyq depozıtterge qaraǵanda sheteldik aktıvter tartymdy bola bastady. Muny elimizdiń ekonomıkalyq agentteri bos aqshasynyń sheteldik aktıvterdi satyp alý turǵysyndaǵy qozǵalysynan baıqaýǵa bolady", - deıdi Qusaıynov.
Sondaı-aq ol Ulttyq Banktiń statısıkasy jekemenshik sektordaǵy syrtqa aǵylǵan kapıtaldyń tolyq kólemin kórsete almaıtynyna ókinish bildiredi. Biraq, onyń aıtýynsha, jeke kórsetkishterdiń ózi-aq kóp nárseni ańǵarta alady.
Mysaly, "portfeldik ınvestısıalar" bóligindegi sıfrlardan (Ulttyń Bank statısıkasyndaǵy) kapıtaldyń syrtqa aǵylýy jyl saıyn ósip otyratynyn baıqaýǵa bolady: eger 2022 jyly bul kórsetkish 2,4 mlrd dollar bolsa, 2024 jyly ol 6,1 mlrd dollarǵa jetti.
"Sonda úsh jyl ishinde syrtqa ketken qarajattyń jalpy kólemi – 12,6 mlrd dollar nemese shamamen 6,5 trln teńge. Salystyrmaly túrde aıtsaq, elimizdegi barlyq valúta túrindegi depozıtter shamamen 9 trln teńgeni quraıdy", - deıdi maman.
Rezıdent emester de Qazaqstannan kapıtalyn alyp ketip jatyr: dál osy "portfeldik ınvestısıalar" bóliginde úsh jyl ishinde elden 1,9 mlrd dollar syrtqa ketkenin kórýge bolady.
"Aldyn ala málimetter boıynsha, tek 2025 jyldyń alǵashqy toqsanynda 3,2 mlrd dollar shetelge ketken. Eger ekonomıkanyń basqa sektorlaryn (bank pen úkimetti qospaǵanda) alyp qarastyratyn bolsaq, olardyń sheteldik qarjylyq aktıvterdi satyp alýynyń taza kólemi 5,6 mlrd dollardy quraıdy. Salystyrmaly túrde alsaq, bul kórsetkish búkil 2024 jyly 3,9 mlrd dollar bolǵan", - deıdi Qusaıynov.
Jalpylaı alǵanda, eldegi valútalyq depozıtterdiń naqty kólemi azaımaǵanyn, shamamen 8-9 trln teńge deńgeıinde saqtalatynyn baıqaýǵa bolady, al eger oǵan jekemenshik sektordyń shetelde saqtaıtyn valútalyq aktıvterin qossaq, bul soma áldeqaıda eselene túser edi.
Eger teńge túrindegi depozıtterdiń kólemine qaraıtyn bolsaq, olardyń ósimi shamamen bazalyq paıyzdyq mólsherlemege teń keletinin kóremiz. Bul degenimiz, teńgelik depozıtterdiń ósimi dollarlyq depozıtterdiń teńgege konvertasıalanýynan emes, depozıtter boıynsha jyldyq paıyzdyq tabystyń esebinen qalyptasady.
"Elde ınvestısıa jetispeı jatqan kezde shetelge osylaısha aǵylyp ketip jatqan valútalyq qarajattar tólem balansyndaǵy tapshylyq máselesin sheshýde jaqsy balama bolar edi. Menińshe, iri bankter óz balansynan mundaı úrdistiń bolyp jatqanyn áldeqashan baıqap úlgerdi, VIP-klıentterdiń kópshiligi brokerlik kompanıalar arqyly sheteldik baǵaly qaǵazdardy kóptep satyp alýda. Óz balansyn saqtaý úshin, mysaly, Halyq banki eki jyl qatarynan VIP-klıentterine jınaqtaýshy depozıttiń barlyq sıpatyn qamtıtyn ózderiniń valútalyq oblıgasıalary boıynsha 3,5% mólsherlemeni usynýda. Dollarlyq depozıtter boıynsha 1 paıyzdyq shekteý engizilgennen keıin týyndaıtyn valútalyq arbıtrajdan tek bankter ǵana utady. Óıtkeni bankter sol valútany 4-5 paıyzben qaıta ornalastyryp, qosymsha tabys tabady. El ishinde tabylǵan osyndaı qarajat óz ekonomıkamyzǵa emes, aryq qaraıǵysynda AQSH, Eýropa, BAÁ, Túrkıa sekildi basqa elderdiń ekonomıkasyna jumys isteıdi. Onyń ústine bul aradaǵy túpki másele devalvasıa táýekelderinde jatyr. Bul táýekelder sol aqshany ustaıtyndardyń emes, sol aqshany kásipkerlik maqsatta tabys tabý úshin ary qaraı paıdalanatyn sýbektiler esebinen sheshilýi kerek", - dep sózin túıindeıdi Qusaıynov.
Buǵan deıin saıtymyzda "2025 jylǵy ınvestısıa ósimi nemese sarapshylar Úkimet esebinen tompaq tusty anyqtady" degen maqala jarıalanǵan bolatyn.
