– 2019 jyly Prezıdent bolyp saılanǵannan keıin el jańa ózgeriske bet burdy. Bul baǵdar keı yqpaldy adamdarǵa múlde unaǵan joq. Olar muny «erekshe mártebesine» tóngen qater dep qabyldady.
Qaskóılerdiń josparyn júzege asyrý úshin ekstremıster, qylmystyq top jáne ásire dinshilder birge qımyldady. Sol kezdegi ahýal kúrdeli boldy, qurdymǵa ketýge shaq qaldyq. Biraq, buǵan jol bermeý úshin barlyq is-áreketti kúndiz-túni jáne saǵat saıyn tikeleı ózim baqylap otyrdym, – dedi Memleket basshysy.
Qańtardyń sebep-saldaryna kelsek, Toqaev bul halyqtyń kóterilisi emes ekenin aıtady. Prezıdenttiń sózinshe, uıymdastyrýshy toptyń kúshtik qurylymdarǵa da, qylmys álemine de orasan zor yqpaly bolǵan.
– Kim beıbit sherýge avtomat, tapansha jáne sýyq qarý ustap barady?! Nıeti durys adam áskerı qyzmetshilerdi uryp-soǵyp, óltire me, ákimshilik ǵımaratqa shabýyl jasaı ma?! Demokratıanyń besigi sanalatyn Batys elderine qarańyzdar, eshkim mundaı qadamǵa barǵan adamnyń mańdaıynan sıpamaıdy.
Polısıa tártipsizdikti uıymdastyrýshylardy, ıaǵnı bıliktiń zańdy talabyna qarsy shyǵýǵa úndegen, qarý-jaraq ákelip taratqan adamdardy áshkereledi.
Al kezdeısoq qatysqan, bilmestikpen arandap qalǵan adamdardyń buzaqylarǵa qatysy joq. Olarǵa meniń bastamammen raqymshylyq jasaldy», – dedi ol suhbatta.
Buǵan qosa Qańtar oqıǵasy kezinde prezıdent Aqordadan ketpeı, tabandylyq tanytqanyn basa aıtqan.
– İshki ister mınıstrligi arqyly Aqorda rezıdensıasyna túrli shabýyl jasalǵaly jatyr, soǵan júk kólikteri paıdalanylady degen aqparat jetti. Maǵan bas saýǵalap, rezıdensıadan ketý, tipti shetel asý týraly usynys birneshe ret aıtyldy. Men buǵan úzildi-kesildi qarsy boldym. Teledıdar arqyly jasaǵan málimdemelerimniń birinde qandaı jaǵdaı bolsa da jumys ornymda qalatynymdy ashyq aıttym, – deıdi Toqaev.
Alaıda ózine «ket» dep kim, qandaı jaǵdaıda aıtqanyn bul suqbatynda da ashyp aıtpaǵan. Sonymen qatar suhbatta «Qańtarda Reseı qutqaryp qaldy» degen pikirge jaýap bar.
– Tártipsizdik beleń alyp, jergilikti bılik dármensizdik tanytqanda, Qaýipsizdik keńesi Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymyna súıendi. Bul jerde myna jaıtqa basa mán berý kerek. Biz bul qurylymnyń múshesi retinde Reseıge emes, Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymyna júgindik, – dedi Toqaev.
Qańtar qasireti týraly baıandama usynyldy
Jaqynda saıasattanýshy Marat Shıbýtov oqıǵaǵa ún qatyp, «Almaty tragedıasy: eki jyldan keıin» atty baıandamasyn usyndy. Munda oqıǵalardyń hronologıasy, narazylyqtardyń sebep-saldary taldanǵan.
Avtor onyń árqaısysyna dálel keltirgen. Aıtýynsha, eski elıtanyń bir bóligi bılikti basyp alýǵa tyrysty, al ol qarapaıym halyqqa qatty áser etti. Oǵan qosa «Beıbit narazylyqtar» jáne «halyqtyq revolúsıa» týraly nusqaý adam sengisiz, ol teoretıkterdiń oılap tapqany.
– Ókinishke qaraı, ishki saıası daǵdarysqa baılanysty týyndaǵan syn saǵatta quqyq qorǵaý organdary basshylarynyń betperdesi sypyrylyp, kásibı biliksizdigi, qala berdi satqyndyǵy áshkere boldy. Qaskóıler ózderi oılap tapqan qosarlanǵan bılik, ıaǵnı «tandem» ıdeıasyn dáriptep, ony óz múddesine paıdalanǵysy kelgeni de anyq. Bul jerde prezıdenttiń naqty sheshimderi bolmasa, memlekettik tóńkeris mindetti túrde bolatyn edi, – dep jazǵan avtor.
Shıbýtovtyń sózinshe, Qazaqstannyń saıası júıeni demokratıalandyrý jáne lıberalızasıalaý jolymen júrgeni óte mańyzdy.
Bıliktegi elıtanyń aýqymdy rotasıasy da memlekettik tóńkeristiń aldyn alýǵa múmkindik beredi.
Dıalog kompromıske ákeledi
Buǵan deıin saıası ǵylymdar doktory, profesor Saıyn Borbasov Qańtardan keıingi zalal týraly málimetti Dalanews-ke jarıalaǵan bolatyn. Onda ǵalym tragedıadan keıingi ekonomıkalyq shyǵynnyń jaı-japsaryn baıandady.
– Qańtardan soń el ekonomıkasyna 136 mlrd teńgeniń shyǵyny kelipti. Onyń 112 mlrd-y Almaty qalasynyń úlesinde. Buryn 100 mektep salamyz dep 70-80 mlrd teńge jumsaıtynbyz. Qarap otyrsaq, sol 136 mlrd teńgege 100 emes, 150 mektep salýǵa bolar edi. Alaıda, elimizdegi mektep máselesin sheshetindeı qarjy dalaǵa shashyldy. Biraq, osy oqıdan soń úlken ózgeris oryn aldy. Eskilikten arylyp, jańa qoǵamǵa, Jańa Qazaqstanǵa bet aldyq, – degen.
Sonymen qatar ol dıalogtyń nátıjesinde halyq pen bılik ózara kompromıske kelgenin, jańa saıası reformalar oryn alyp jatqanyn aıta ketken.
Ǵalymnyń bul pikirin keshe Toqaevtyń «Egemen Qazaqstan» gazetine bergen suhbatynan ańǵarýǵa bolady.
– Eski júıe kelmeske ketti. Qazaqstandaǵy saıası reformalar júıeli ǵana emes, eshqashan keri qaıtpaıtyn túbegeıli sıpatqa ıe boldy dep senimmen aıta alamyz. Munyń el úshin aıryqsha mańyzy bar. Sebebi ,ulttyń saıası sana-sezimi túbegeıli ózgerdi. Jurttyń quqyqtyq saýattylyǵy men belsendiligi demokratıalyq jańǵyrýdyń basty kepiline aınaldy. Toqeterin aıtsaq, keri ketýge halyqtyń ózi jol bermeıdi jáne elge jańa lep ákelgen osy ózgeristerdi tabandylyqpen qorǵaıdy. Men buǵan bek senimdimin, – dedi Toqaev.
