– 2019 جىلى پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاننان كەيىن ەل جاڭا وزگەرىسكە بەت بۇردى. بۇل باعدار كەي ىقپالدى ادامدارعا مۇلدە ۇناعان جوق. ولار مۇنى «ەرەكشە مارتەبەسىنە» تونگەن قاتەر دەپ قابىلدادى.
قاسكويلەردىڭ جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ەكسترەميستەر، قىلمىستىق توپ جانە اسىرە دىنشىلدەر بىرگە قيمىلدادى. سول كەزدەگى احۋال كۇردەلى بولدى، قۇردىمعا كەتۋگە شاق قالدىق. ءبىراق، بۇعان جول بەرمەۋ ءۇشىن بارلىق ىس-ارەكەتتى كۇندىز-تۇنى جانە ساعات سايىن تىكەلەي ءوزىم باقىلاپ وتىردىم، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قاڭتاردىڭ سەبەپ-سالدارىنا كەلسەك، توقايەۆ بۇل حالىقتىڭ كوتەرىلىسى ەمەس ەكەنىن ايتادى. پرەزيدەنتتىڭ سوزىنشە، ۇيىمداستىرۋشى توپتىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارعا دا، قىلمىس الەمىنە دە وراسان زور ىقپالى بولعان.
– كىم بەيبىت شەرۋگە اۆتومات، تاپانشا جانە سۋىق قارۋ ۇستاپ بارادى؟! نيەتى دۇرىس ادام اسكەري قىزمەتشىلەردى ۇرىپ-سوعىپ، ولتىرە مە، اكىمشىلىك عيماراتقا شابۋىل جاساي ما؟! دەموكراتيانىڭ بەسىگى سانالاتىن باتىس ەلدەرىنە قاراڭىزدار، ەشكىم مۇنداي قادامعا بارعان ادامنىڭ ماڭدايىنان سيپامايدى.
پوليسيا تارتىپسىزدىكتى ۇيىمداستىرۋشىلاردى، ياعني بيلىكتىڭ زاڭدى تالابىنا قارسى شىعۋعا ۇندەگەن، قارۋ-جاراق اكەلىپ تاراتقان ادامداردى اشكەرەلەدى.
ال كەزدەيسوق قاتىسقان، بىلمەستىكپەن ارانداپ قالعان ادامداردىڭ بۇزاقىلارعا قاتىسى جوق. ولارعا مەنىڭ باستاماممەن راقىمشىلىق جاسالدى»، – دەدى ول سۇحباتتا.
بۇعان قوسا قاڭتار وقيعاسى كەزىندە پرەزيدەنت اقوردادان كەتپەي، تاباندىلىق تانىتقانىن باسا ايتقان.
– ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى اقوردا رەزيدەنسياسىنا ءتۇرلى شابۋىل جاسالعالى جاتىر، سوعان جۇك كولىكتەرى پايدالانىلادى دەگەن اقپارات جەتتى. ماعان باس ساۋعالاپ، رەزيدەنسيادان كەتۋ، ءتىپتى شەتەل اسۋ تۋرالى ۇسىنىس بىرنەشە رەت ايتىلدى. مەن بۇعان ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولدىم. تەلەديدار ارقىلى جاساعان مالىمدەمەلەرىمنىڭ بىرىندە قانداي جاعداي بولسا دا جۇمىس ورنىمدا قالاتىنىمدى اشىق ايتتىم، – دەيدى توقايەۆ.
الايدا وزىنە «كەت» دەپ كىم، قانداي جاعدايدا ايتقانىن بۇل سۇقباتىندا دا اشىپ ايتپاعان. سونىمەن قاتار سۇحباتتا «قاڭتاردا رەسەي قۇتقارىپ قالدى» دەگەن پىكىرگە جاۋاپ بار.
– تارتىپسىزدىك بەلەڭ الىپ، جەرگىلىكتى بيلىك دارمەنسىزدىك تانىتقاندا، قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمىنا سۇيەندى. بۇل جەردە مىنا جايتقا باسا ءمان بەرۋ كەرەك. ءبىز بۇل قۇرىلىمنىڭ مۇشەسى رەتىندە رەسەيگە ەمەس، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمىنا جۇگىندىك، – دەدى توقايەۆ.
قاڭتار قاسىرەتى تۋرالى بايانداما ۇسىنىلدى
جاقىندا ساياساتتانۋشى مارات شيبۋتوۆ وقيعاعا ءۇن قاتىپ، «الماتى تراگەدياسى: ەكى جىلدان كەيىن» اتتى بايانداماسىن ۇسىندى. مۇندا وقيعالاردىڭ حرونولوگياسى، نارازىلىقتاردىڭ سەبەپ-سالدارى تالدانعان.
اۆتور ونىڭ ءارقايسىسىنا دالەل كەلتىرگەن. ايتۋىنشا، ەسكى ەليتانىڭ ءبىر بولىگى بيلىكتى باسىپ الۋعا تىرىستى، ال ول قاراپايىم حالىققا قاتتى اسەر ەتتى. وعان قوسا «بەيبىت نارازىلىقتار» جانە «حالىقتىق ريەۆوليۋسيا» تۋرالى نۇسقاۋ ادام سەنگىسىز، ول تەورەتيكتەردىڭ ويلاپ تاپقانى.
– وكىنىشكە قاراي، ىشكى ساياسي داعدارىسقا بايلانىستى تۋىنداعان سىن ساعاتتا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى باسشىلارىنىڭ بەتپەردەسى سىپىرىلىپ، كاسىبي بىلىكسىزدىگى، قالا بەردى ساتقىندىعى اشكەرە بولدى. قاسكويلەر وزدەرى ويلاپ تاپقان قوسارلانعان بيلىك، ياعني «تاندەم» يدەياسىن دارىپتەپ، ونى ءوز مۇددەسىنە پايدالانعىسى كەلگەنى دە انىق. بۇل جەردە پرەزيدەنتتىڭ ناقتى شەشىمدەرى بولماسا، مەملەكەتتىك توڭكەرىس مىندەتتى تۇردە بولاتىن ەدى، – دەپ جازعان اۆتور.
شيبۋتوۆتىڭ سوزىنشە، قازاقستاننىڭ ساياسي جۇيەنى دەموكراتيالاندىرۋ جانە ليبەراليزاسيالاۋ جولىمەن جۇرگەنى وتە ماڭىزدى.
بيلىكتەگى ەليتانىڭ اۋقىمدى روتاسياسى دا مەملەكەتتىك توڭكەرىستىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ديالوگ كومپروميسكە اكەلەدى
بۇعان دەيىن ساياسي عىلىمدار دوكتورى، پروفەسسور سايىن بورباسوۆ قاڭتاردان كەيىنگى زالال تۋرالى مالىمەتتى Dalanews-كە جاريالاعان بولاتىن. وندا عالىم تراگەديادان كەيىنگى ەكونوميكالىق شىعىننىڭ جاي-جاپسارىن باياندادى.
– قاڭتاردان سوڭ ەل ەكونوميكاسىنا 136 ملرد تەڭگەنىڭ شىعىنى كەلىپتى. ونىڭ 112 ملرد-ى الماتى قالاسىنىڭ ۇلەسىندە. بۇرىن 100 مەكتەپ سالامىز دەپ 70-80 ملرد تەڭگە جۇمسايتىنبىز. قاراپ وتىرساق، سول 136 ملرد تەڭگەگە 100 ەمەس، 150 مەكتەپ سالۋعا بولار ەدى. الايدا، ەلىمىزدەگى مەكتەپ ماسەلەسىن شەشەتىندەي قارجى دالاعا شاشىلدى. ءبىراق، وسى وقيدان سوڭ ۇلكەن وزگەرىس ورىن الدى. ەسكىلىكتەن ارىلىپ، جاڭا قوعامعا، جاڭا قازاقستانعا بەت الدىق، – دەگەن.
سونىمەن قاتار ول ديالوگتىڭ ناتيجەسىندە حالىق پەن بيلىك ءوزارا كومپروميسكە كەلگەنىن، جاڭا ساياسي رەفورمالار ورىن الىپ جاتقانىن ايتا كەتكەن.
عالىمنىڭ بۇل پىكىرىن كەشە توقايەۆتىڭ «Egemen Qazaqstan» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىنان اڭعارۋعا بولادى.
– ەسكى جۇيە كەلمەسكە كەتتى. قازاقستانداعى ساياسي رەفورمالار جۇيەلى عانا ەمەس، ەشقاشان كەرى قايتپايتىن تۇبەگەيلى سيپاتقا يە بولدى دەپ سەنىممەن ايتا الامىز. مۇنىڭ ەل ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزى بار. سەبەبى ،ۇلتتىڭ ساياسي سانا-سەزىمى تۇبەگەيلى وزگەردى. جۇرتتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى مەن بەلسەندىلىگى دەموكراتيالىق جاڭعىرۋدىڭ باستى كەپىلىنە اينالدى. توقەتەرىن ايتساق، كەرى كەتۋگە حالىقتىڭ ءوزى جول بەرمەيدى جانە ەلگە جاڭا لەپ اكەلگەن وسى وزگەرىستەردى تاباندىلىقپەن قورعايدى. مەن بۇعان بەك سەنىمدىمىن، – دەدى توقايەۆ.
