Kúndelikti bir oı mazalaıdy da turady. Nege syılasqan kezde ata-ájelerimizdi biz sıaqty ishteı júz suraq mazalamady eken? Meniń toqsanǵa taqaǵan ájem meniń ishki tolqýymdy múlde túsinbeıdi. Onyń ómiri bir qalyptan esh aýytqymaǵan: bala júgirip júr, maly toq, tamaǵy daıyn, jumysqa ýaqtyly tússe bolǵany. Árıne, qazir bizder sý úshin eki shaqyrym jerdegi qudyqqa barmaımyz. Biraq nege ájeler balanyń ishki jan dúnıesine mán bermeı ósirgen? Meni mazalaıtyn suraqtar nege ony mazalamady? Olar soǵys aldy, soǵys kezi, soǵystan keıingi ashtyq kezinde ómir súrdi. Biraq ájem úshin ómir sondaı túsinikti. Ol óz aýylynda 35 jyl balabaqshada tárbıeshi bolyp jumys istegen. Oǵan bala týralynyń bári ári qarapaıym, ári túsinikti. Nege oǵan túsinikti nárseler maǵan sondaı túsiniksiz? Maǵan? Qyzyl dıplommen joǵary oqý ornyn támamdaǵan bilikti mamanǵa, bútin, tolyqqandy otbasyda, jaıly ómir súrgen adamǵa nege bári túsiniksiz?
Bizdiń ata-analarymyz óz mindetin jetkilikti deńgeıde oryndaı almaǵandaı kórinedi. Nege olar bizdi mahabbatqa qandyryp, tolyqqandy tulǵa retinde, ómirdi súıetindeı etip tárbıelemedi eken? Biz olarǵa renjımiz, ókpeleımiz. Sodan keıin ǵana nege bir býynnyń ata-analyq mindeti aıaq asty qaldy eken dep oılanamyz. Ne sebep?
Taǵy bir túıtkil: nege jubaıymyzben túsinisý ylǵı da kúrdeli? Árbir adam ózine jaqsy. Kópshilik toıdy eki jastyń súıispenshiligi úshin jasaıdy. Nege osyndaı qalypty otbasylar az kúnde bir-birin kórmesteı taptap, jer qylyp, júrekke salmaq salyp, súıekten óter sózderge jol beredi? Bizdiń ata-ájelerimizdiń arasynda ajyrasqandar neken-saıaq. Olar bir-birin jaqsy kórmese de birge tura beretin.
Taǵy bir túıtkil: nege jubaıymyzben túsinisý ylǵı da kúrdeli? Árbir adam ózine jaqsy. Kópshilik toıdy eki jastyń súıispenshiligi úshin jasaıdy. Nege osyndaı qalypty otbasylar az kúnde bir-birin kórmesteı taptap, jer qylyp, júrekke salmaq salyp, súıekten óter sózderge jol beredi? Bizdiń ata-ájelerimizdiń arasynda ajyrasqandar neken-saıaq. Olar bir-birin jaqsy kórmese de birge tura beretin. Olardyń arasynda bizge beımálim aralasý máıegi boldy, úzilmeıtin jip bar edi. Biz emosıaǵa berilgishpiz, tyıym salynǵan nárselerge boıymyz beıim, sony túsinýden ýaıymǵa salynamyz. Tipti súıikti kúıeýi ne áıeli bola tursaq ta. Olar súımegenderimen qalaı birge turǵan? Másele, tek zaman basqa degende emes. Zaman basqa bolǵanmen, adamdar tiri boldy. Sińiri shyqqan kedeı bolyp jer úıde kúneltip júrseń de, jańa kıim kıip, jıi jýynyp turǵyń keledi ǵoı.
Osynyń bárin elep, eskerip, ekshep otyryp túsingenim, bizdiń býyn jol bastaýshy eken. Baıaǵynyń zańy qarapaıym edi. Áke – otbasy tiregi, asyraýshy. Ana – ekinshi satyda, úı tirshiligi men taýqymetin tartýshy, balaǵa jaýapty, ári jumys istep, otbasynyń birligin nyǵaıtýshy, ol eshqashan kúıeýine renjimeıdi, óziniń ekinshi ekenin tereń túısinetin, ókpesin aıtýǵa qaqysy da bolmaǵan. Otbasy músheleri óz ornyn naqty biletin, sonysymen úndemeı kelisetin. Áke, ana, úlken ul, kishi qyz… qoradaǵy iri-qara, jylqy, qoı, ıt, mysyq, tyshqanǵa deıin. Bári naqty. Bul rólder júz atadan beri qaıtalanyp kele jatqan dástúr. Erkektiń dórekiligi – azamattyq minezdiń sıpattamasy edi. Áıeldiń baǵynýy – kúıeý men áıel qarym-qatynasynyń jalǵyz túri. Ákeden qorqý bala úshin shartty boldy. Ákelik bılikke baǵyný ol kezdiń balasy úshin qalypty jaǵdaı edi. Qyz bala kishkentaı kúninen jaqsy áıel qandaı bolý kerektigin bilgen. Ul bala naǵyz azamattyń mindetin uǵynǵan. Olar ony ata, áje, áke, anasynyń ár qımylynan baǵyp ósken. Erteń men qandaı bolamyn, syńarym qandaı bolady degen suraqqa bas aýyrtpaǵan.
Áıel baǵynyp, tek kúıeýiniń kúńi bolyp qana ómir súrgisi kelmeıdi. Erkek te kútýshi áıelge muqtaj emes. Oǵan ózi oılaı biletin, qyzyqtyra biletin áıel dos kerek. Degenmen, erkek te, áıel de mundaı qalyptaǵy áıeldi kórmegen. Erkek syılap, jol berýdi bilmeıdi. Eskiniń sarqynshaǵy bolǵan qatygezdikke ara-tura boı aldyrady. Bul áıeliniń kóńiline keledi.
Ýaqyt ótti. Otbasy júıesindegi avtorıtarly júıe ózgeriske ushyraı bastady. Áıelder óz quqynyń taptalýyna qarsylyq kórsetti. Bastapqyda tym syńarjaq, qulaqqa túrpideı tıetin. Keıin ol tendensıaǵa aınaldy. Búgingi tańda bul kúres áıel sanasyn bútindeı ózgertti. Otbasylyq júıeniń eski qalybyn áıel buzdy. Muny áıel de, erkek te túsinedi. Áıel baǵynyp, tek kúıeýiniń kúńi bolyp qana ómir súrgisi kelmeıdi. Erkek te kútýshi áıelge muqtaj emes. Oǵan ózi oılaı biletin, qyzyqtyra biletin áıel dos kerek. Degenmen, erkek te, áıel de mundaı qalyptaǵy áıeldi kórmegen. Erkek syılap, jol berýdi bilmeıdi. Eskiniń sarqynshaǵy bolǵan qatygezdikke ara-tura boı aldyrady. Bul áıeliniń kóńiline keledi. Áıel baǵynyp ómir súrgisi kelmeıdi. Ol suraǵan erkindikti eri bergisi kelgenmen, onyń tákapparlyǵy oǵan daıyn emes. Áıel óz pikirin bildirýge nıettengenmen, ol ádette tym turpaıy ári er adamnyń namysyna tıerlik turǵyda ǵana bolyp júr. Óıtkeni, bizge eshkim óz sezimimiz týraly erkin, ashyq aıtýdy úıretpegen. Biz ony emosıaǵa berilip aıtamyz. Tózim taýsylǵan kezde jarylamyz.
Aıta ketetin jáıt: biz qalaı sóılesý kerektigin bilmeımiz, qalaı kelisý kerektigin de meńgermegenbiz. Biz tek baǵyný qalybyn bilemiz. Mámilege kelý týraly estigenmen, ol eki jaqtyń da kóńilinen shyqpaıdy. Ymyralasýǵa kelisken kúnde de, ol bizdi baqytsyz etetin qadam. Odan eki jaqta qınalyp, baqytsyz bolady.
Baıaǵynyń adamdary otbasynyń ıesi kim degen suraqqa jaýapty anyq bilse, qazirgi zamanǵylar bile bermeıdi. Eń bastysy, biz qandaı otbasy qurǵymyz keletinin bilmeımiz. Óıtkeni, qıalymyzdaǵy otbasyny eshqashan kórmegenbiz. Biz buryn bolmaǵan nárseniń qurylysyn bastap jatyrmyz. Biz jol bastaýshymyz! İshimizden adam negizin qalaıtyn sezimniń barlyǵyn qaıta saraptap shyǵamyz. Ata-ájelerimiz mundaı suraqtarǵa basyn aýyrtpaǵan. Olar jaýapty onsyz da bilgen. Biz taqtaıdaı ómirden bos keńistikke ótip bara jatyp, ne isteý kerektigin bile almaı, dal bolamyz.
Bizge bári de qorqynyshty. Bizge ata-ananyń aqyly men kórgeni kómektespeıdi. Ár suraqqa jaýaby daıyn jannyń qasymyzda joqtyǵy batady. Ózimiz úshin kúnde bir jańalyq ashyp, ony ózdigimizshe qalypqa salyp, ol qalypty sol zamat ózimizdiń jáne jubaıymyzdyń menmendik jartasyna shaǵyp alamyz.
Ázirge otbasyda basshy joqtyǵyn da moıyndaǵymyz kelmeıdi. Búgin otbasylar bılikke qurylmaǵan. Búgingi otbasy ózara seriktestikke qurylyp jatyr. Shekten shyǵyp baramyz ba? Áıel kóbine qyzyqty jumysqa turmaıdy. Ol karera jasaý saldarynan bala týyp, ony baǵatyn ýaqyt tappaıtyn jumyspen ómirin ótkizedi. Erkek tabıǵı qýatyn qaıda jibererin bilmeı, kúızeliske boı aldyrady. İship ketedi, synady. Bireý ıllúzıamen ómir súredi. Otbasyn qurmaı, esirtkini joldas etip, ishimdikpen syrlasyp ketedi. Bireý kompútermen aýyrady, ınternet aýyldaryn adalaıdy. Adasady sonda kádimgideı. Muny aýrý dep aıtýǵa kelmes. Tek týystary túsinedi onyń zardabyn. Bireý káp-kádimgideı úıli-barandy sekildi. Biraq jan dúnıesinde tynyshtyq joq. Balany jetkizý, osy joldaǵy túrli qıyndyq bizdiń durys ómir týraly basy bútin saýatsyz ekenimizdi kórsetip jatyr.
Ne istemek kerek?
Eshteńeden qoryqpaǵan abzal. Jańanyń irgetasyn qalaýǵa, moıynǵa jaýapkershilik artýǵa. Tereń túısinip, erikti túrde sol jańany óz ómirińizge alaqanyńyzǵa salyp ákelińiz. Óz ómirińizge shyn nıetpen, úlken adamgershilikpen qarańyz. Jubaıyńyzdyń qoldaýyna ıe bolsańyz artyq etpes.
[caption id="attachment_9393" align="alignright" width="253"]
Shynar Ábildá, jýrnalıs[/caption]
Birinshiden, eshteńeden qoryqpaǵan abzal. Jańanyń irgetasyn qalaýǵa, moıynǵa jaýapkershilik artýǵa. Tereń túısinip, erikti túrde sol jańany óz ómirińizge alaqanyńyzǵa salyp ákelińiz. Óz ómirińizge shyn nıetpen, úlken adamgershilikpen qarańyz. Jubaıyńyzdyń qoldaýyna ıe bolsańyz artyq etpes. Bir-birlerińizben shynaıy sóılesip daǵdylansańyzdar saýap bolar edi. Bir-birlerińizdi tyńdap, kóńil bólip, úreısiz súıip, rıasyz qamqorlyq tanytýdy úırenińizder. Qamqorlyq pen mahabbat avtorıtarly otbasyda orynsyz erkelik bolyp sanalǵan. Óıtkeni, olardyń tárbıesi tek bıshik pen táttiden turǵan.
Bıshikti qoldan shyǵarsa, onda mahabbatpen kóp nárseni jeńýge bolatyny ras. Jaýraǵan júrekti jylytyp, jan jarany jazyp alar ek. Ol erdiń, áıeldiń, meıli tipti balanyń da jan-júregi bolsa da.
Óz ómirińe degen jaýapkershiliktiń eń basty qadamy ózińe jaýap berý bolsa kerek. Aıtqan sózińe, jasaǵan isińe. Ózińmen tanysyp úırenseń, nur ústine nur. Ózińniń syrtqy jáne ishki tilekterińe saı ómir súrseń. Ózińmen-óziń bolyp ómir súrýge ruqsat etseń. El kórgendeı ádepti bolmasańyz da. Betperdeni sheship, ishte ne baryn kórýge umtylsańyz. Ózińdi ózgertýdiń alǵashqy qadamy osyndaı bolmaq. Jan dúnıeńizdiń tazalyǵyna kóp kóńil bólý kerek.
Erkin bolýdan qoryqpaý kerek. Otbasyda, jumysta, memlekette. Oılaýdan, izdeýden, tabýdan, suraýdan qoryqpańyz. Memlekette demokratıanyń negizin quıǵysy kelgen adam ony óz otbasynan bastaýy kerek. Biraq bizdiń qolymyzdan kelmeı jatyr. Óıtkeni, ishimizden ózimizdi qul sezinemiz. Onyń ústine qatygez qulmyz. Qýana synaımyz. Ózimiz dıvanda jatyp alyp, túk bitirmesek te. Sol dıvan jyly bolsa, bizge eshkim tımese eken dep armandap qoıamyz. Jany aýyrmaıtyn jalqaýmyz. Shekten shyǵar pasıvpiz. Bizdi tek ózimizdiń máselemiz ǵana tolǵandyrady. Olardy da sheshýge talpynbaımyz. Tek olarmen qalaı syıysatynymyzdy oılastyramyz.
Biraq ómir qyzyqty bolý úshin ne isteý kerek dep izdenis jasaı bastasaq, mıllıon saýal týyndaıdy, olarǵa mıllon jaýap tabylady. Endeshe, dıvannan turyp, óz ómirimizdi retteýdi bastaıyq. Áıtpese, balalarymyzǵa tek shaǵylǵan shyny men synǵan áınek qaldyratynymyz haq.
Aýdarǵan Shynar ÁBİLDÁ
