كۇندەلىكتى ءبىر وي مازالايدى دا تۇرادى. نەگە سىيلاسقان كەزدە اتا-اجەلەرىمىزدى ءبىز سياقتى ىشتەي ءجۇز سۇراق مازالامادى ەكەن؟ مەنىڭ توقسانعا تاقاعان اجەم مەنىڭ ىشكى تولقۋىمدى مۇلدە تۇسىنبەيدى. ونىڭ ءومىرى ءبىر قالىپتان ەش اۋىتقىماعان: بالا جۇگىرىپ ءجۇر، مالى توق، تاماعى دايىن، جۇمىسقا ۋاقتىلى تۇسسە بولعانى. ارينە، ءقازىر بىزدەر سۋ ءۇشىن ەكى شاقىرىم جەردەگى قۇدىققا بارمايمىز. ءبىراق نەگە اجەلەر بالانىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنە ءمان بەرمەي وسىرگەن؟ مەنى مازالايتىن سۇراقتار نەگە ونى مازالامادى؟ ولار سوعىس الدى، سوعىس كەزى، سوعىستان كەيىنگى اشتىق كەزىندە ءومىر ءسۇردى. ءبىراق اجەم ءۇشىن ءومىر سونداي تۇسىنىكتى. ول ءوز اۋىلىندا 35 جىل بالاباقشادا تاربيەشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن. وعان بالا تۋرالىنىڭ ءبارى ءارى قاراپايىم، ءارى تۇسىنىكتى. نەگە وعان تۇسىنىكتى نارسەلەر ماعان سونداي تۇسىنىكسىز؟ ماعان؟ قىزىل ديپلوممەن جوعارى وقۋ ورنىن ءتامامداعان بىلىكتى مامانعا، ءبۇتىن، تولىققاندى وتباسىدا، جايلى ءومىر سۇرگەن ادامعا نەگە ءبارى تۇسىنىكسىز؟
ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىز ءوز مىندەتىن جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ورىنداي الماعانداي كورىنەدى. نەگە ولار ءبىزدى ماحابباتقا قاندىرىپ، تولىققاندى تۇلعا رەتىندە، ءومىردى سۇيەتىندەي ەتىپ تاربيەلەمەدى ەكەن؟ ءبىز ولارعا رەنجيمىز، وكپەلەيمىز. سودان كەيىن عانا نەگە ءبىر بۋىننىڭ اتا-انالىق مىندەتى اياق استى قالدى ەكەن دەپ ويلانامىز. نە سەبەپ؟
تاعى ءبىر تۇيتكىل: نەگە جۇبايىمىزبەن ءتۇسىنىسۋ ىلعي دا كۇردەلى؟ ءاربىر ادام وزىنە جاقسى. كوپشىلىك تويدى ەكى جاستىڭ سۇيىسپەنشىلىگى ءۇشىن جاسايدى. نەگە وسىنداي قالىپتى وتباسىلار از كۇندە ءبىر-بىرىن كورمەستەي تاپتاپ، جەر قىلىپ، جۇرەككە سالماق سالىپ، سۇيەكتەن وتەر سوزدەرگە جول بەرەدى؟ ءبىزدىڭ اتا-اجەلەرىمىزدىڭ اراسىندا اجىراسقاندار نەكەن-ساياق. ولار ءبىر-بىرىن جاقسى كورمەسە دە بىرگە تۇرا بەرەتىن.
تاعى ءبىر تۇيتكىل: نەگە جۇبايىمىزبەن ءتۇسىنىسۋ ىلعي دا كۇردەلى؟ ءاربىر ادام وزىنە جاقسى. كوپشىلىك تويدى ەكى جاستىڭ سۇيىسپەنشىلىگى ءۇشىن جاسايدى. نەگە وسىنداي قالىپتى وتباسىلار از كۇندە ءبىر-بىرىن كورمەستەي تاپتاپ، جەر قىلىپ، جۇرەككە سالماق سالىپ، سۇيەكتەن وتەر سوزدەرگە جول بەرەدى؟ ءبىزدىڭ اتا-اجەلەرىمىزدىڭ اراسىندا اجىراسقاندار نەكەن-ساياق. ولار ءبىر-بىرىن جاقسى كورمەسە دە بىرگە تۇرا بەرەتىن. ولاردىڭ اراسىندا بىزگە بەيمالىم ارالاسۋ مايەگى بولدى، ۇزىلمەيتىن ءجىپ بار ەدى. ءبىز ەموسياعا بەرىلگىشپىز، تىيىم سالىنعان نارسەلەرگە بويىمىز بەيىم، سونى تۇسىنۋدەن ۋايىمعا سالىنامىز. ءتىپتى سۇيىكتى كۇيەۋى نە ايەلى بولا تۇرساق تا. ولار سۇيمەگەندەرىمەن قالاي بىرگە تۇرعان؟ ماسەلە، تەك زامان باسقا دەگەندە ەمەس. زامان باسقا بولعانمەن، ادامدار ءتىرى بولدى. ءسىڭىرى شىققان كەدەي بولىپ جەر ۇيدە كۇنەلتىپ جۇرسەڭ دە، جاڭا كيىم كيىپ، ءجيى جۋىنىپ تۇرعىڭ كەلەدى عوي.
وسىنىڭ ءبارىن ەلەپ، ەسكەرىپ، ەكشەپ وتىرىپ تۇسىنگەنىم، ءبىزدىڭ بۋىن جول باستاۋشى ەكەن. باياعىنىڭ زاڭى قاراپايىم ەدى. اكە – وتباسى تىرەگى، اسىراۋشى. انا – ەكىنشى ساتىدا، ءۇي تىرشىلىگى مەن تاۋقىمەتىن تارتۋشى، بالاعا جاۋاپتى، ءارى جۇمىس ىستەپ، وتباسىنىڭ بىرلىگىن نىعايتۋشى، ول ەشقاشان كۇيەۋىنە رەنجىمەيدى، ءوزىنىڭ ەكىنشى ەكەنىن تەرەڭ تۇيسىنەتىن، وكپەسىن ايتۋعا قاقىسى دا بولماعان. وتباسى مۇشەلەرى ءوز ورنىن ناقتى بىلەتىن، سونىسىمەن ۇندەمەي كەلىسەتىن. اكە، انا، ۇلكەن ۇل، كىشى قىز… قوراداعى ءىرى-قارا، جىلقى، قوي، يت، مىسىق، تىشقانعا دەيىن. ءبارى ناقتى. بۇل رولدەر ءجۇز اتادان بەرى قايتالانىپ كەلە جاتقان ءداستۇر. ەركەكتىڭ دورەكىلىگى – ازاماتتىق مىنەزدىڭ سيپاتتاماسى ەدى. ايەلدىڭ باعىنۋى – كۇيەۋ مەن ايەل قارىم-قاتىناسىنىڭ جالعىز ءتۇرى. اكەدەن قورقۋ بالا ءۇشىن شارتتى بولدى. اكەلىك بيلىككە باعىنۋ ول كەزدىڭ بالاسى ءۇشىن قالىپتى جاعداي ەدى. قىز بالا كىشكەنتاي كۇنىنەن جاقسى ايەل قانداي بولۋ كەرەكتىگىن بىلگەن. ۇل بالا ناعىز ازاماتتىڭ مىندەتىن ۇعىنعان. ولار ونى اتا، اجە، اكە، اناسىنىڭ ءار قيمىلىنان باعىپ وسكەن. ەرتەڭ مەن قانداي بولامىن، سىڭارىم قانداي بولادى دەگەن سۇراققا باس اۋىرتپاعان.
ايەل باعىنىپ، تەك كۇيەۋىنىڭ كۇڭى بولىپ قانا ءومىر سۇرگىسى كەلمەيدى. ەركەك تە كۇتۋشى ايەلگە مۇقتاج ەمەس. وعان ءوزى ويلاي بىلەتىن، قىزىقتىرا بىلەتىن ايەل دوس كەرەك. دەگەنمەن، ەركەك تە، ايەل دە مۇنداي قالىپتاعى ايەلدى كورمەگەن. ەركەك سىيلاپ، جول بەرۋدى بىلمەيدى. ەسكىنىڭ سارقىنشاعى بولعان قاتىگەزدىككە ارا-تۇرا بوي الدىرادى. بۇل ايەلىنىڭ كوڭىلىنە كەلەدى.
ۋاقىت ءوتتى. وتباسى جۇيەسىندەگى اۆتوريتارلى جۇيە وزگەرىسكە ۇشىراي باستادى. ايەلدەر ءوز قۇقىنىڭ تاپتالۋىنا قارسىلىق كورسەتتى. باستاپقىدا تىم سىڭارجاق، قۇلاققا تۇرپىدەي تيەتىن. كەيىن ول تەندەنسياعا اينالدى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل كۇرەس ايەل ساناسىن بۇتىندەي وزگەرتتى. وتباسىلىق جۇيەنىڭ ەسكى قالىبىن ايەل بۇزدى. مۇنى ايەل دە، ەركەك تە تۇسىنەدى. ايەل باعىنىپ، تەك كۇيەۋىنىڭ كۇڭى بولىپ قانا ءومىر سۇرگىسى كەلمەيدى. ەركەك تە كۇتۋشى ايەلگە مۇقتاج ەمەس. وعان ءوزى ويلاي بىلەتىن، قىزىقتىرا بىلەتىن ايەل دوس كەرەك. دەگەنمەن، ەركەك تە، ايەل دە مۇنداي قالىپتاعى ايەلدى كورمەگەن. ەركەك سىيلاپ، جول بەرۋدى بىلمەيدى. ەسكىنىڭ سارقىنشاعى بولعان قاتىگەزدىككە ارا-تۇرا بوي الدىرادى. بۇل ايەلىنىڭ كوڭىلىنە كەلەدى. ايەل باعىنىپ ءومىر سۇرگىسى كەلمەيدى. ول سۇراعان ەركىندىكتى ەرى بەرگىسى كەلگەنمەن، ونىڭ تاكاپپارلىعى وعان دايىن ەمەس. ايەل ءوز پىكىرىن بىلدىرۋگە نيەتتەنگەنمەن، ول ادەتتە تىم تۇرپايى ءارى ەر ادامنىڭ نامىسىنا تيەرلىك تۇرعىدا عانا بولىپ ءجۇر. ويتكەنى، بىزگە ەشكىم ءوز سەزىمىمىز تۋرالى ەركىن، اشىق ايتۋدى ۇيرەتپەگەن. ءبىز ونى ەموسياعا بەرىلىپ ايتامىز. ءتوزىم تاۋسىلعان كەزدە جارىلامىز.
ايتا كەتەتىن ءجايت: ءبىز قالاي سويلەسۋ كەرەكتىگىن بىلمەيمىز، قالاي كەلىسۋ كەرەكتىگىن دە مەڭگەرمەگەنبىز. ءبىز تەك باعىنۋ قالىبىن بىلەمىز. مامىلەگە كەلۋ تۋرالى ەستىگەنمەن، ول ەكى جاقتىڭ دا كوڭىلىنەن شىقپايدى. ىمىرالاسۋعا كەلىسكەن كۇندە دە، ول ءبىزدى باقىتسىز ەتەتىن قادام. ودان ەكى جاقتا قينالىپ، باقىتسىز بولادى.
باياعىنىڭ ادامدارى وتباسىنىڭ يەسى كىم دەگەن سۇراققا جاۋاپتى انىق بىلسە، قازىرگى زامانعىلار بىلە بەرمەيدى. ەڭ باستىسى، ءبىز قانداي وتباسى قۇرعىمىز كەلەتىنىن بىلمەيمىز. ويتكەنى، قيالىمىزداعى وتباسىنى ەشقاشان كورمەگەنبىز. ءبىز بۇرىن بولماعان نارسەنىڭ قۇرىلىسىن باستاپ جاتىرمىز. ءبىز جول باستاۋشىمىز! ىشىمىزدەن ادام نەگىزىن قالايتىن سەزىمنىڭ بارلىعىن قايتا ساراپتاپ شىعامىز. اتا-اجەلەرىمىز مۇنداي سۇراقتارعا باسىن اۋىرتپاعان. ولار جاۋاپتى ونسىز دا بىلگەن. ءبىز تاقتايداي ومىردەن بوس كەڭىستىككە ءوتىپ بارا جاتىپ، نە ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلە الماي، دال بولامىز.
بىزگە ءبارى دە قورقىنىشتى. بىزگە اتا-انانىڭ اقىلى مەن كورگەنى كومەكتەسپەيدى. ءار سۇراققا جاۋابى دايىن جاننىڭ قاسىمىزدا جوقتىعى باتادى. ءوزىمىز ءۇشىن كۇندە ءبىر جاڭالىق اشىپ، ونى وزدىگىمىزشە قالىپقا سالىپ، ول قالىپتى سول زامات ءوزىمىزدىڭ جانە جۇبايىمىزدىڭ مەنمەندىك جارتاسىنا شاعىپ الامىز.
ازىرگە وتباسىدا باسشى جوقتىعىن دا مويىنداعىمىز كەلمەيدى. بۇگىن وتباسىلار بيلىككە قۇرىلماعان. بۇگىنگى وتباسى ءوزارا سەرىكتەستىككە قۇرىلىپ جاتىر. شەكتەن شىعىپ بارامىز با؟ ايەل كوبىنە قىزىقتى جۇمىسقا تۇرمايدى. ول كارەرا جاساۋ سالدارىنان بالا تۋىپ، ونى باعاتىن ۋاقىت تاپپايتىن جۇمىسپەن ءومىرىن وتكىزەدى. ەركەك تابيعي قۋاتىن قايدا جىبەرەرىن بىلمەي، كۇيزەلىسكە بوي الدىرادى. ءىشىپ كەتەدى، سىنادى. بىرەۋ يلليۋزيامەن ءومىر سۇرەدى. وتباسىن قۇرماي، ەسىرتكىنى جولداس ەتىپ، ىشىمدىكپەن سىرلاسىپ كەتەدى. بىرەۋ كومپيۋتەرمەن اۋىرادى، ينتەرنەت اۋىلدارىن ادالايدى. اداسادى سوندا كادىمگىدەي. مۇنى اۋرۋ دەپ ايتۋعا كەلمەس. تەك تۋىستارى تۇسىنەدى ونىڭ زاردابىن. بىرەۋ كاپ-كادىمگىدەي ءۇيلى-باراندى سەكىلدى. ءبىراق جان دۇنيەسىندە تىنىشتىق جوق. بالانى جەتكىزۋ، وسى جولداعى ءتۇرلى قيىندىق ءبىزدىڭ دۇرىس ءومىر تۋرالى باسى ءبۇتىن ساۋاتسىز ەكەنىمىزدى كورسەتىپ جاتىر.
نە ىستەمەك كەرەك؟
ەشتەڭەدەن قورىقپاعان ابزال. جاڭانىڭ ىرگەتاسىن قالاۋعا، مويىنعا جاۋاپكەرشىلىك ارتۋعا. تەرەڭ ءتۇيسىنىپ، ەرىكتى تۇردە سول جاڭانى ءوز ومىرىڭىزگە الاقانىڭىزعا سالىپ اكەلىڭىز. ءوز ومىرىڭىزگە شىن نيەتپەن، ۇلكەن ادامگەرشىلىكپەن قاراڭىز. جۇبايىڭىزدىڭ قولداۋىنا يە بولساڭىز ارتىق ەتپەس.
[caption id="attachment_9393" align="alignright" width="253"]
شىنار ءابىلدا، جۋرناليست[/caption]
بىرىنشىدەن، ەشتەڭەدەن قورىقپاعان ابزال. جاڭانىڭ ىرگەتاسىن قالاۋعا، مويىنعا جاۋاپكەرشىلىك ارتۋعا. تەرەڭ ءتۇيسىنىپ، ەرىكتى تۇردە سول جاڭانى ءوز ومىرىڭىزگە الاقانىڭىزعا سالىپ اكەلىڭىز. ءوز ومىرىڭىزگە شىن نيەتپەن، ۇلكەن ادامگەرشىلىكپەن قاراڭىز. جۇبايىڭىزدىڭ قولداۋىنا يە بولساڭىز ارتىق ەتپەس. بىر-بىرلەرىڭىزبەن شىنايى سويلەسىپ داعدىلانساڭىزدار ساۋاپ بولار ەدى. بىر-بىرلەرىڭىزدى تىڭداپ، كوڭىل ءبولىپ، ۇرەيسىز ءسۇيىپ، رياسىز قامقورلىق تانىتۋدى ۇيرەنىڭىزدەر. قامقورلىق پەن ماحاببات اۆتوريتارلى وتباسىدا ورىنسىز ەركەلىك بولىپ سانالعان. ويتكەنى، ولاردىڭ تاربيەسى تەك بيشىك پەن تاتتىدەن تۇرعان.
بيشىكتى قولدان شىعارسا، وندا ماحابباتپەن كوپ نارسەنى جەڭۋگە بولاتىنى راس. جاۋراعان جۇرەكتى جىلىتىپ، جان جارانى جازىپ الار ەك. ول ەردىڭ، ايەلدىڭ، مەيلى ءتىپتى بالانىڭ دا جان-جۇرەگى بولسا دا.
ءوز ومىرىڭە دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ەڭ باستى قادامى وزىڭە جاۋاپ بەرۋ بولسا كەرەك. ايتقان سوزىڭە، جاساعان ىسىڭە. وزىڭمەن تانىسىپ ۇيرەنسەڭ، نۇر ۇستىنە نۇر. ءوزىڭنىڭ سىرتقى جانە ىشكى تىلەكتەرىڭە ساي ءومىر سۇرسەڭ. وزىڭمەن-وزىڭ بولىپ ءومىر سۇرۋگە رۇقسات ەتسەڭ. ەل كورگەندەي ادەپتى بولماساڭىز دا. بەتپەردەنى شەشىپ، ىشتە نە بارىن كورۋگە ۇمتىلساڭىز. ءوزىڭدى وزگەرتۋدىڭ العاشقى قادامى وسىنداي بولماق. جان دۇنيەڭىزدىڭ تازالىعىنا كوپ كوڭىل ءبولۋ كەرەك.
ەركىن بولۋدان قورىقپاۋ كەرەك. وتباسىدا، جۇمىستا، مەملەكەتتە. ويلاۋدان، ىزدەۋدەن، تابۋدان، سۇراۋدان قورىقپاڭىز. مەملەكەتتە دەموكراتيانىڭ نەگىزىن قۇيعىسى كەلگەن ادام ونى ءوز وتباسىنان باستاۋى كەرەك. ءبىراق ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلمەي جاتىر. ويتكەنى، ىشىمىزدەن ءوزىمىزدى قۇل سەزىنەمىز. ونىڭ ۇستىنە قاتىگەز قۇلمىز. قۋانا سىنايمىز. ءوزىمىز ديۆاندا جاتىپ الىپ، تۇك بىتىرمەسەك تە. سول ديۆان جىلى بولسا، بىزگە ەشكىم تيمەسە ەكەن دەپ ارمانداپ قويامىز. جانى اۋىرمايتىن جالقاۋمىز. شەكتەن شىعار ءپاسسيۆپىز. ءبىزدى تەك ءوزىمىزدىڭ ماسەلەمىز عانا تولعاندىرادى. ولاردى دا شەشۋگە تالپىنبايمىز. تەك ولارمەن قالاي سىيىساتىنىمىزدى ويلاستىرامىز.
ءبىراق ءومىر قىزىقتى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەپ ىزدەنىس جاساي باستاساق، ميلليون ساۋال تۋىندايدى، ولارعا ميللون جاۋاپ تابىلادى. ەندەشە، ديۆاننان تۇرىپ، ءوز ءومىرىمىزدى رەتتەۋدى باستايىق. ايتپەسە، بالالارىمىزعا تەك شاعىلعان شىنى مەن سىنعان اينەك قالدىراتىنىمىز حاق.
اۋدارعان شىنار ءابىلدا
