Óz elinen pana tappaǵan Orys halqy «jaýyna da jamandyq tilemeıtin, «taspen urǵandy aspen uratyn» aqkóńil Qazaqstanǵa aǵylyp kelip jatyr. Bul másele birneshe kúnnen beri áleýmettik jelide qyzý talqylanýda.
Osy oraıda meniń kókeımide mynadaı zańdy suraq keldi? «Oıbaı biz álemdegi óz qandastaryn shaqyrǵan 3-shi elmiz» dep maqtanǵanymyzǵa 30 jyldan asty. 30 jylda shettegi 6 mıllıon qazaqtyń áreń 1 mıllıony kelipti, olardyń 90%-y memlekettiń emes óz kúshimen, óz aıaǵymen kelgen.
Al 2017-2018 jyldary Qytaıdaǵy 3 mılıon qazaqtarǵa ne bolǵanyn bilesizder, jabylyp júrip 2019 jyly biraz qazaqtyń kelýine uıytqy boldyq. Biraq qý kórshi kovıdti syltaýratyp 2020 jaldan beri shekarany jaýyp tastady. Oǵan shekarany ash dep talap qoıǵan Qazaq bıligin kórmedik.
Endi osy jyly Aýǵanstandaǵy bolǵan jaǵdaıdy bilesizder, dál qazir eń qıyn, eń azapty kúnderdi Aýǵanstan qazaqtary kórip jatyr.
Aýǵanstanda Eýropa elderi sıaqty pasportta ulty jazylmaıdy, sondyqtan ondaǵy qazaqtar ózderin pasport boıynsha qazaq ekenin dáleldeı almaı qor bolýda. Tálipter bılikke kelmeı turǵanda olar Aýǵanstan syrtqy ister mınıstrliginen «qazaq» degen anyqtama alatyn, qazir ondaı anyqtamany eshkim bermeıdi.
Aýǵanstandaǵy qazaqtardyń basym kóbinde shetelge shyǵatyn pasporty da joq. Tipti, kóbiniń jeke kýáligi de joq. Tek bir otbasynda otaǵasynda ǵana qujat bolady. Onda neshe jan bary ǵana jazylady eken.
Aýǵanstanǵa tálipter basyp kirgende AQSH bosqyndardy aýǵan, tájik dep alalamaı ushaqtyń tóbesine deıin shyǵaryp alyp ketti. Al biz ondaǵy Qazaqtardyń qujatyn tekserip, «Pasportta ulty jazylmapty, Qazaq ekenińdi dáldeıtin qujat ákel, jeti atańdy aıt» dep qıamettiń suraqtaryn qoıyp, myńnan bir onyn ǵana elge ákeldik. Budan keıin «Qazaqstan Aýǵanstandaǵy qazaqtardy kóshirip alyp jatyr» dep aıdy aspanǵa shyǵaryp maqtandyq.
Al qalǵan qaıda bararyn bilmeı, tipti keıbir qazaqtardyń «qazaq» degen kýáligi bolsa da «seniń balańda joq, áıelińde joq» dep elshilikten keýdesinen ıterip shyǵaryp jibergen. Baıqus qazaqtar barar jer basar taýy joq, qorǵansyz kúıde ashtyq pen azapty kúnderdi keshýde.
Bizdiń bir-birine qaıshy zańdarymyzda Qazaqstan azamattyǵyn tek sheteldegi etnıkalyq qazaqtar ǵana alady delingen, ol úshin olar «qazaq» ekenin tilimen emes qujatpen dáleldeýi kerek, sóıte tura Reseıdiń orystary esh kedergisiz Qazaqstanǵa ótip jatyr.
Keıbir azamattar «Aýǵanstan qazaqtarynan baıqaý kerek, olardyń ishinde ásire dinshilderi bar bolýy múmkin, qazaq emes bolýy múmkin, tilderi Qazaqqa kelmeıdi, túrleri de Qazaqqa kelmeıdi» deıdi. Iá, olardyń qazaq tilinen, dilinen alshaqtap qalǵanyna olar emes myna biz – Qazaqstan kináli.
Oǵan mynadaı birneshe sebep bar:
1) Aýǵanstan qazaqtaryn Qazaqstanmen kórshiles, aralas-quralas jatqan Ózbekstan, Mońǵolıa, Qytaıdaǵy qazaqtarmen salystyrýǵa kelmeıdi, Aýǵanstan Qazaqstanmen shekaralas emes, qazirge deıin ondaǵy qazaqtarmen baılanys múldem joq boldy.
2) Aýǵanstan qazaǵy sonaý 1820 jyldan bastap Qazaqstannan qonys aýdarǵan qazaqtar, sany da az bolǵandyqtan uzaq ýaqyt ishinde tilderinen aıyrylyp, assımıasıaǵa ushyraǵan.
3) Qazaqstan táýelsizdik alǵannan beri Aýǵanstandaǵy Qazaqstan elshiligi sondaǵy qazaqtarǵa 30 jyl boıy olarǵa arnap birde-bir til, dástúr úıretetin mádenı ortalyq ashpaǵan.
Al qazir Ýkraınadaǵy jaǵdaıǵa baılanysty Eýropa elderi Ýkraınadan mılıondaǵan adamdardy ultyna, násiline, dinine qaramastan qushaq jaıyp qarsy alyp jatyr.
Al biz bolsaq óz qazaǵymyzdy keýdesinen ıterdik. Qytaıdaǵy 3 mıllıon qazaqty ony tastadyq. Shekara jabyq, al qytaılar arnaýly reıspen emin-erkin ushyp elimizge kelip jatyr. Sonda myna Qazaqstan kimniń memleketi? Kimge kerek? Osylardy kórip qanyń qaınaıdy.
«Jańa Qazaqstan» kim úshin qurylý kerek? «Jańa Qazaqstan» – óz elinde turyp óz tilinde sóıleı almaǵan, óz elinde turyp óz baılyǵyn ózi paıdalana almaǵan, óz elinde turyp, ózin osy memleketti quraýshy ult retinde sezine almaǵan, óz Otanynda turyp óz Otanyna kire almaǵan qazaqtar úshin ǵana qurylýy kerek...
