Nege ekenin bilmeımin, orys dese, qubyjyq kórgendeı úreılenetin edik? Ájem marqum:
«Orys degen kók kóz, sary shash, atqa minse, qopańdap shaba beretin, aýyl kórse, bala-shaǵa, qatyn-qalashty jaý tıgendeı qýatyn esersoq, túleı halyq»
– deıtin. Sonda kóz aldymyzǵa jalbyr shashty, jabaıy adam elesteýshi edi. Sartaýdyń basyndaǵy qolat-qolattan erteli-kesh orys shyǵa keletindeı qorqyp, óristep ketken malǵa barýdan ólerdeı qorqamyz.
Ájem qaıbir orysty kórip jarytty ǵoı deısiz. Bala kezinde Narynqolda aýylyn orys shapqanda bir-eki ret baıqap qalypty. Keıin úrikken elmen birge shekara asyp ketken. Sol kezde sábı júreginde qalǵan qorqynysh bolsa kerek. Atasy Narynqolda bolǵan «Albandar kóterilisinde» sheıit ketti. Sodan bolar marqum ájemniń orys dese, ashý-yzasy oınap shyǵa keletin.
Oryspen aralas-quralas bolmasaq ta, kesirin kórdik. Qazaqstan táýelsizdik alǵan 90-jyldary osy Almaty men Narynqoldaǵy týystardan shaqyrý hat keldi. «Kóship kelińder» dep jazypty. Qatty qýandyq. Biraq shat kóńilimiz bir kúnde sý sepkendeı basyldy.
Ájem: «Sender, jumaqqa baratyndaı máz-meıram bolyp otyrsyńdar ǵoı. Qazaqstan degendi umytyńdar! Sábet meniń atamdy óltirip, ájemdi jutqan. Ákem men sheshemniń, bizdiń tátti kúnimizdi, tátti uıqymyzdy buzǵan. Ol jaqqa qalaı baramyn? Men tiri turǵanda birde bireýiń Sábetke barmaısyńdar!» - dep tıyp tastady.
Bul áńgime sonymen tyndy. Sábetten keletin hat ta sap tıyldy. Arada birneshe jyl ótip, kósh kúshine mindi. El Qazaqstanǵa qaraı údere kóshe bastaǵan. Apamyzdyń aldynan ótip, jalynyp kórdik. Biraq marqum jibimeı qoıdy. Sol kúni kórshimiz Tamasha degen kempirge jylap: «Kemeshim (Ákemdi solaı ataıtyn) Sábetke kóshemin dep jatyr. Qudaıym bar bolsa, Kemeshim men Nurjanymdy kózim tiri kezde ajyratpasa eken! Ekeýinen eki kúrek topyraq teń buıyrsa eken» - depti. Sol tileýi qabyl boldy-aý deımin. Sol jyly marqum baýyrynan kóp aýyrdy. Quljada emdeldi. Sol dertinen qaıtys boldy.
Kóz jumarynyń aldynda bir palatada orys áıelmen birge jatty. Qyrǵyzstannan Quljaǵa emdelýge barypty. Qyrǵyzshaǵa sýdaı. Biraq ájem qyrtıyp: «Óler shaǵymda myna qubyjyqtyń qasynda qaldyrǵandaryńdy-aı! Balalyq shaǵymdy, baqytty shańyraǵymdy oırandaǵan osy orys degen ibilisti kórmeı kóz jumatyn shyǵarmyn desem, óletin kezimde taǵy da paıda bolǵany-aı!» - dep keıidi.
Burynǵy aıtatyn áńgimelerin qorqynyshpen tyńdaýshy edik, bul joly shyn janym ashydy.
Álgi orystyń qasyna kóp qaldyrǵan joqpyz, bir aptadan soń basqa palataǵa aýystyrdyq...
Shekaradan alǵash ótkende eń birinshi ret tiri orysty kórdim. Jap-jas jaýynger. Júk kólikter ótetin artqy qaqpada, kúzette tur eken. Aqsha surady. Bes som (5 ıýán) berdim. Taǵy bar ma deıdi? «Joq!» – dep sańq ettim. Qulaǵyma ájem sybyrlap turǵandaı boldy. Biraq qýanyp turmyn. Sebebi ol maǵan jalynyp, aqsha surap, beıshara bolyp tur ǵoı. Al men oǵan «Joq!» dep aıǵaılap turmyn.
Apam marqumnyń rýhy kórip tursa: «Balam orysqa aıǵaılap jatyr!» - dep qýanyp turǵan shyǵar degen oı keldi.
Jaras KEMELJAN,
aqyn, jýrnalıs, bloger
