Búgingi tańda otandyq bes banktiń balansynda 1,5 trln teńgege jýyq memlekettiń kómek aqshasy jatyr, biraq olar ony qaıtarýǵa esh asyqpaıdy. Degenmen olardyń keıbireýi qaryzdy bólip-bólip qarastyrýǵa tyrysyp, tipti ony merziminen buryn tóleı bastaǵandary da bar. Basqalary bolsa, basyn buǵyp, kimde kim "áı" demeıinshe, tyǵyla otyrýdy jón kórýde. Bul arada másele bıznesti qoldaý nemese ıpotekalyq turǵyn úı qaryzdaryn qaıta qarjylandyrý jónindegi memlekettik baǵdarlama týraly emes, bankterdiń kezinde búdjetten, Ulttyq qordan, Ulttyq Bankten, otandyq turaqtylyq qorynan jeńildik sharttarymen alǵan salymdary, oblıgasıalary, qaryzdary boıynsha mindettemeleri, sondaı-aq kvazımemlekettik sektordyń qarajaty jaıynda sóz bolyp otyr, dep jazady Dalanews.kz Forbes.kz-nyń saraptamalyq materıalyna silteme jasaı otyryp.
Sózimizdi bank sektorynyń qarjylyq turaqtylyǵyn arttyrý baǵdarlamasynan bastaıyq, óıtkeni sonyń esebinen alty EDB-ǵa sýbsıdıalanǵan oblıgasıalaryn satyp alý arqyly memlekettik qoldaý kórsetildi. Sonymen qatar, osy qarjy ınstıtýttary aksıonerleriniń ortaq jaýapkershilik alýynyń arqasynda. QR Ulttyq Banki 2017 jyldan 2020 jylǵa deıin osy baǵdarlama sheńberinde 700,5 mlrd teńge bóldi.
Eń qomaqty soma - 243,7 mlrd teńge Bank RBK ıelendi, onyń majorıtary Vladımır Kım bolyp tabylady. Odan sál azy - 150 mlrd teńge artynda Aleksandr Mashkevıch, Patoh Shodıev jáne Ibragımovtar otbasyna tıesili EQK turǵan Eýrazıalyq bankke buıyrdy. Odan keıin ATFBank pen Sesnabankke 100 mlrd teńgeden berildi. İri aksıoneri Baqytbek Baıseıitov bolyp tabylatyn Bankke SentrKredıt 60 mlrd teńge, al menshik ıesi Eldar Sársenov bolyp tabylatyn Nurbank 46,8 mlrd teńge ıelendi.
Biraq keıbir bankterdi bul kómek aqsha da qutqara almady. Máselen, ATFBank pen Sesnabanktiń kelmeske ketkenine birneshe jyl boldy, olar qaryzdaryn jańa ıeleri, dálirek aıtsaq, Ǵalymjan Esenovtiń moıynyna artyp qoıǵan. Biraq ol bul júkti uzaqqa alyp júre alady ma? Bul týraly keıinirek.
Al qalǵan EDB-lar memleketten alǵan qaryzyn, Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi málimdegendeı, jasalǵan sharttardyń talaptaryna sáıkes qaıtarady. Alaıda olardyń sózderin rastaý úshin tek úsh mysal keltiriledi.
Birinshisi - "Samuryq-Qazyna" UÁQ-dan 100 mlrd teńgege sýbsıdıalanǵan oblıgasıalardy merziminen buryn satyp alǵan Sesnabanktiń barlyq mindettemeleri mura retinde ótken Jusan Bank. Ol 2020 jyly bankti satyp alý týraly sheshim qabyldaǵan soń ATFBanktiń qaǵazdaryn qorǵa dál osyndaı somaǵa satqan.
Sondaı-aq, QNRDA Bank RBK jáne Bank Sentrkredıt týraly málimdeme jasady, ázirge memleket aqshasy tek ishinara qaıtarylǵan, sáıkesinshe 29,6 mlrd jáne 20 mlrd teńgeden.
Basqa ekeýi — Eýrazıalyq jáne Nurbanktiń josparlaryna qatysty agenttik lám-mım dep jaq ashpaıdy. Bul rette agenttik bankterdi memlekettik kómek aqshany merziminen buryn qaıtarýǵa odan ári yntalandyrý jónindegi qosymsha sharalardy pysyqtaýdy ári qarastyryp jatqanyn naqtylaıdy. Mysaly, memleket aldynda qaryzy bar qarjy ınstıtýttaryna dıvıdendterdi esepteýge jáne tóleýge zańnamalyq turǵyda shekteý engizdi. Alaıda, bul shara tek 2022 jyly ǵana qoldanyldy. Biraq...
Aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerin qutqarýǵa arnalǵan trıllıondar nemese Sesnabank?
Qazaqstanda Sesnabanktiń dáýiri júrip turǵan kezge oralsaq. 2019 jyldyń aqpan aıyna deıin ol QR Tuńǵysh Prezıdenti Ákimshiliginiń burynǵy basshysy Ádilbek Jaqsybekovke tıesili boldy, sodan keıin First Heartland Securities-tiń (sol kezde — "Nazarbaev Ýnıversıteti", "Nazarbaev Zıatkerlik mektepteri" jáne "Nazarbaev Qory"derbes bilim berý uıymdary tobynyń qarjy holdıńtik kompanıasynyń ınvestısıalyq bólimshesi) menshigine ótti. Shamamen sol kezeńde Sesnabank Jysan Bank, al biraz ýaqyttan keıin qazirgi Jusan bank bolyp ózgerdi.
Bir qyzyǵy, osy datalar arasynda, ıaǵnı 2018 jyldyń aıaǵy men 2019 jyldyń basynda Problemalyq kredıtter qory Sesnabankten "Agrobıznes-2020" baǵdarlamasynyń negizgi qatysýshysy retinde agroónerkásiptik keshenniń zalaldy portfelin 1,054 trln teńgege satyp aldy (onyń ishinde 450 mlrd teńge — birinshi transh jáne 604 mlrd teńge — ekinshi transh). Buǵan 2018 jyly Úkimet jáne taǵy da Ulttyq Bank bekitken, Aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerin saýyqtyrýdy jáne Sesnabanktiń qarjylyq jaǵdaıyn qoldaýdy qamtamasyz etýge arnalǵan mehanızm túrtki boldy. Áıtpese, sońǵysy depozıtorlar aldyndaǵy mindettemelerin oryndamaı qoıýy da múmkin edi.
Alaıda, osy másele boıynsha saýalǵa QNRDA bylaı jaýap bergen: "2018-2019 jyldary joǵaryda atalǵan tetikke sáıkes sharalardy iske asyrý sheńberinde, sondaı-aq eki iri bank - "ATF Bank" AQ jáne "Sesnabank"AQ-ty biriktirý prosesine járdemdesý maqsatynda — koronavırýs pandemıasynyń taralýyna baılanysty ekonomıkalyq konúnktýranyń nasharlaýy jaǵdaıynda 2020 jyldyń sońyna qaraı atalǵan bankterge qaryzdar berý jáne oblıgasıalardy satyp alý jolymen memlekettik qoldaý kórsetildi, sonyń nátıjesinde qazirgi ýaqytta "Jusan Bank" AQ balansynda jalpy somasy 1 trln teńge bolatyn memlekettik qoldaý qarajaty bar".
Búginde osynyń bári mura retinde qazirgi Jusan Bank aksıoneri Ǵalymjan Esenovke berilip otyr. Aıtpaqshy, 2021 jylǵa deıin ol Jusan Bank-pen biriktirilgenge deıin ATFBanktiń qojaıyny bolǵan. Osydan keıin Esenov biriktirilgen bankterdiń 19,67% aksıasyna ıe boldy. Shamamen sol kezeńde banktiń ózin de, basqa da birqatar iri aktıvterdi qamtıtyn Jusan toby da sheteldik ıýrısdıksıaǵa shyǵaryldy. 2023 jyldyń maýsym aıynyń ortasynda atalǵan qarjylyq top qazaqstandyq ıýrısdıksıaǵa qaıta qaıtaryldy. Al tamyz aıynda Jusan Bank-tiń 78,73% jaı aksıalaryna ıelik etetin "First Heartland Securities" AQ-tyń menshik quqyǵy tolyǵymen Ǵalymjan Esenovke ótti. 2023 jyldyń sońyna qaraı First Heartland Securities banktiń kapıtalyndaǵy úlesin 78,73%-dan 79,63%-ǵa deıin arttyrdy.
Osylaısha, qazaqstandyq bankterdiń balansynda memlekettiń kómek aqshasy áli qalyp otyr, onyń ústine bul sektordyń tabysy jyldan jylǵa eselep artyp keledi.
Memlekettik qaryzdyń jalpy mólsheri 1,4 trln teńge bolady, onyń 1 trıllıony Jusan Bank-ke, 213 mlrd teńgesi — Bank RBK-ǵa, 150 mlrd teńgesi Eýrazıalyq bankke, 47 mlrd teńgesi Nurbankke, 40 mlrd teńges Bank SentrKredıtke tıesili. Bul bankterdiń barlyǵy Forbes Kazakhstan tizimindegi bıznesmenderge tıesili.
Esterińizge sala keteıik, 2025 jyldyń aqpan aıynyń basynda Kaspi.kz-nyń teń qojasy Vácheslav Kım (2024 jyly Qazaqstannyń eń baı bıznesmenderiniń reıtıńinde – 1-oryn) Jusan Bank-tiń 97,5% aksıasyn satyp alý úshin QNRDA-ǵa ótinim berdi. Endi osy arada zańdy suraq týyndaıdy: ol banktiń eski qaryzyn tólep, basqa aksıonerlerge úlgi kórsete alady ma eken?..
