Orystildi saıttardyń birine suhbat bergen saıasattanýshy budan ózge de ózekti máselelerdi sóz etken eken. Sala qulash maqalany barynsha yqshamdaǵan túrimiz bul.
Sonymen, Sátpaev ne deıdi?
Áýelde...
Eýrazıalyq odaq áýelde ekonomıkalyq birlestik edi. Odaqty saıasılandyrǵan, saıasılandyryp otyrǵan jalǵyz el – Reseı. Kremldiń áý bastaǵy maqsaty tym kúdikti-tin. Kedendik Odaqty bilesizder ǵoı. Buǵan bas kezinen bastap qarsylyq tanyttym.
Reseı úshin bul tektes jobalardyń bári geosaıası mazmunǵa ıe. Ýkraınamen de sol úshin arazdasty. Ýkraına Kedendik odaqqa kirýden bas tartqan-tuǵyn, bilesizder. Kremldiń josparyn buzdy osylaısha. Dál qazir bir ǵana daýsyz dúnıe bar: Batys pen Reseıdiń arasyndaǵy aıqas asqyna túsedi. Sanksıanyń alapaty áli alda.
Bul neniń belgisi? Reseıdi oqshaýlatyp tynbaq. «Izgoı» memleketke aınaldyrmaq.
Biz qandaımyz? Biz múlde bólekpiz. Ashyqpyz.
«Izgoı» memleket bizdi óz ıirimine tartpaq bolady.
Kún keshe Pýtınniń kómekshisi Vladıslav Sýrkov aıtty: «Reseıdi júz (bálkim eki júz, úsh júz) jyldyq jalǵyzdyq kútip tur» dep...
Sýrkovtyń sózi Reseıdiń eki odaqtasy ǵana bar. Ol – ásker jáne flot degenge saıady. Kreml «geosaıası jalǵyzdyqty» jalǵyz ózi ótkermek oıy joq. Bizdi de ilestire ketpek. Odaqdastary ne oılaıtyny oǵan mańyzdy emes.
Sodan shyǵar bizdiń eldiń AQSH azamattaryna arnap vızasyz júıe engizgenin Reseı aýyr qabyldady. Bizdiń oıymyzda dáneńe joq edi. Osy arqyly ınvestısıa ákelýdi kózdegen edik óz elimizge.
Sózdiń qysqasy, Reseıdiń tynysy tarylǵan qazirgi tusta Eýrazıalyq odaqtyń paıdasynan buryn, keseli kóp ekenin eskerý kerekpiz.
Eýrazıalyq odaq sapasyz kir jýǵysh untaq sıaqty. Kópirshigi kóp, nátıjesi nól.
Reseı de biz sıaqty
Eýrazıalyq odaqtyń abyroı-bedeline kir keltirgen Reseıdiń ózi. Odaqtastarymen sanaspaıtyn, sanasqysy kelmeıtin saıasat Qazaqstan men Belarýstiń saıası-ekonomıkalyq múddelerin kúl-talqan etti.
Máskeýdiń maqsaty eshqandaı ekonomıka emes. Óziniń aıtqanyna kónip, aıdaýyna júretin elderdi qolastyna qosý. Tórt jyl ótti. Ne ózgerdi? Ne oryndaldy? Odaq aıasyndaǵy óli týǵan jobalardy sanamalasaq on saýsaq on qaıtara búgiledi eken. Aıtqanymyz aıdaı keldi, demek.
Reseıden úırener jerimiz bolsa, bir basqa.
Reseı de biz sıaqty. Shıkizatqa táýeldi.
Reseı de biz sıaqty. Jemqor memleket.
Reseıden úırener túgimiz joq. Biz ınovasıalyq turǵydan kósh sońynda qalǵan, áskerı-óndiristik kesheninen basqa túgi joq aýtsaıder memlekettiń odaqtasymyz.
Qazaqstandyq kásipkerler Reseı naryǵyna kire almady. Kirgizgen joq. Kúldi. Kedergini qoldan qurastyrdy. Ásirese, araq-sharapqa kelgende...
Kremldiń amaly joq. Ázirgi ahýal Reseıdi óz naryǵyn, óz óndirýshisin qorǵaýǵa májbúrleýde.
Tarazylaı aıtqanda eki eldiń arasyndaǵy alys-beris, barys-kelis teń emes. Biz utyldyq.
Laǵý
Reseı sondaı. Batyspen arazdasty eken. Oǵan odaqtastaryn aralastyryp, arandatqysy keledi. Reseılik BAQ-ty oqyńyz. Qazaqstanǵa degen ókpesi qara qazandaı. «Reseıdi bálen jerde, túgen jerde qoldamady, qalys qaldy» deıdi. Qazaqstan latynǵa kóship edi tipti laqty: «bular orys álemin tastap barady, taǵy da satqyndyq jasady...» desti.
Biz táýelsiz memleket emespiz be? Reseı muny bile me ózi? Biz ǵana emes, ózge de odaqtastary egemendik alǵanynan habardar ma?
Reseıdiń aýrýy 2014 jyldan keıin asqyna tústi. Biz muny bildik. Báribir qosyldyq osy odaqqa...
Qazaqstannyń qateligi: júzip úırenbeı jatyp, sýǵa sekirip ketti. Sonyń soryn tartyp otyrmyz. Rúbl quldyrasa, aıdaladaǵy AQSH sanksıa engizse saldaryn biz sezemiz.
Nege? Sebebi, oılaǵan joqpyz bulaı bolady dep. Óz-ózimizge qaqpan qurdyq. Budan shyǵý qıyn.
Eshkim bizdi jan alqymnan alǵan joq, mańdaıymyzǵa tapansha da taqamady...
Ol
Nazarbaev ketkende sońyna qandaı mura qaldyrady?
Ol Qazaqstandy ekonomıkalyq turǵydan óli, saıası turǵydan qaýipti uıymǵa kirgizip ketti.
Eýrazıalyq odaqty Nazarbaev ıdeıasy, Nazarbaevtyń saıası murasy deıdi. Pýtınge keregi de osy. Otqa maı tamyzyp otyr ol. Odaqtyń kóleńkeli tustaryn osy arqyly kólegeılemekshi.
Nazarbaevtyń tóńiregi odaqqa qatysty shyndyqty prezıdentke ólse de aıtpaıdy. Aıta almaıdy. Sodan da shyǵar prezıdentke odaqtyń zıanynan, paıdasy kóp bop kórinetini.
Eger erteń Qazaqstan Eýrazıalyq odaq aıasyndaǵy birqatar sharttarǵa ózgeris engizýdi talap etse, Reseı buǵan qarsy shyǵady. Sebebi, odaqtyń qazirgi qujaty túgeldeı Reseıdiń ulttyń múddesin eskerip jasalǵan.
Odaqtan shyqqymyz kelse taǵy da bálege qalamyz. Reseı muny jaýgershilikke balaıtyn bolady. Bir kezderi Ýkraınany da sóıtken olar...
Reseı bıliginiń búgingi bolmysy: «bizben birge bolmasań, dushpansyń» degenge saıyp tur.
Odaqtan shyǵatynymyzdy aıttyq eken, ertesine-aq reseılik aqparat quraldary dúr kóteriledi.
Aldymen saıası tulǵalary tóbe kórsetedi. Sóıleıdi. Synaıdy.
«Qazaqstan satqyndyq jasady, eki eldiń arasyndaǵy sypaıy baılanysqa syna qaqty. Orys áleminen oqshaýlanbaq oıy bar. Bılikte Kremlge qarsy kúshter otyr. Memleketti basqa baǵytta qaraı buryp tynbaq...» deıdi olar.
Toq eterin aıtsaq, Ýkraınaǵa qarsy tásildi qoldanady. Munyń esh qıyndyǵy joq. Reseı kez-kelgen ýaqytta Qazaqstanǵa qarsy aqparattyq aıqasqa shyǵýǵa ázir.
Qazaqtar
Qazaqstannyń bul uıymǵa kirýiniń ózi Nazarbaevtyń syrtqy saıasattaǵy ustanymyn ańǵartyp otyr.
Alaıda erteńgi kúni Nazarbaevtyń ornyna kelgen prezıdent ol salǵan jolmen júre me? Eýrazıalyq odaqqa dál Nazarbaev qaraǵandaı qaraı ma?
Kúnderdiń kúni oıyn erejesi ózgeredi.
Nazarbaevtyń ornyna kim kelse de, ol etnıkalyq quramy qazirgiden bólek qoǵammen sanasýǵa májbúr bolady. Qazir halyqtyń 60 paıyzdan astamy qazaqtar.
Ult-patrıottarynyń ıdeıalary kún ótken saıyn úlken qoldaýǵa ıe bolmaq. Mundaı jaǵdaıda Reseımen aradaǵy baılanysty Qazaqstannyń ulttyq múddesin eskere otyryp qaıta qaraýǵa týra keledi.
Eýrazıalyq odaqtyń nendeı, qandaı túısikpen qurylǵan odaq ekenin túsingenderdiń sany kóbeıe túsedi. Jalpaq jurttyń qysymy kúsheıedi. Sol kezdegi jańa bılik qandaı sheshim qabyldamaq?..
Nazarbaevtyń murageri osyndaı máselemen betpe-bet kelmek. Bul daǵdarys. Bul daý. Patrıarh ketkesin bul báribir shyǵady.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
