Aslan Mýsınniń Astanadan «alystaǵanyna» aldaǵy aıda eki jyl tolady eken. Ol ýaqytsha «kózden tasa bolǵandardyń» sanatynda. Sońǵy kezderi «Mýsın úlken saıasatqa qaıta oralýy múmkin» degen sybys shyǵyp júr. Tegin emes-aý, dedik biz.
Bizde bir qyzyǵy, aıtylǵan áńgime, taraǵan sybys az ýaqyttan keıin shyndyqqa aınalatyny bar. Qansha jerden qısynsyz kórinse de... Sodan da shyǵar, «Mýsın qaıta oralady» degen áńgime el kezip júr.
Keıbir saıasattanýshylardyń pikirinshe, ol elshilikke keterde Jańaózenniń jaýapkershiligin ózimen birge arqalap ketti jáne Jańaózen oqıǵasyn eske alǵanda, onyń saıası fıgýrasyna soqpaı ótý múmkin emes.
Aq ordanyń «amaly»
Búgingi júıege, onyń dál osy keıipte saqtalyp kele jatqanyna bıyl 25 jyl tolady. Al «aıypty» adamdy alys-jaqyn memleketterge elshi qylyp jiberý bizde burynnan bar ádet, kerek deseńiz, qalyptasqan tájirıbe.
Bálkim, áldebir áreketimen asyra siltep jibergender, bylaısha aıtqanda, «búldirip» qoıǵandar elshilik qyzmetke aýysady. Biraq, munyń ózi álgi adamnyń araǵa biraz ýaqyt salyp qaıta oralatynyn ańǵartatyn ádis. Sebebi, olar áli de bolsa Aqordanyń «adal sarbazdary».
Bul jalǵyz Mýsınniń basyndaǵy jaǵdaı emes. Nurtaı Ábiqaevpen de, Ahmetjan Esimovpen de, tipti, Qanat Saýdabaevpen de solaı bolǵan, bir kezderi. Qazir bulardyń barlyǵy qaıtyp oralǵandardyń sanatynda.
İlgeride biz sóz etken sybys shyndyqqa aınalsa, erteńgi kúni Mýsın de úlken saıasatqa qaıtyp oralýy ábden múmkin. Bul oraıda...
– Ol quldyraǵan joq. Quldyraǵandardyń mysaly basqa... Onyń elshilikke ketkeni saıası sahnadan alshaqtaǵany emes, Mýsınniń bet-beınesin saqtap qalýdyń qareketi bolatyn.
Onyń qaıtyp oralýy saıası elıtadaǵy klandarǵa nemese osy saıasattaǵy iri oıynshylarǵa da baılanysty emes. Úlken kisiniń qalaýyna qaraı sheshiletin dúnıe. Biz bilmeımiz, bálkim sheshilip te qoıýy múmkin. Ol oralyp, úlken orynǵa otyratyn bolsa, saıası sahnada tektonıkalyq ózgerister bolady, – deıdi sarapshylar.
Ol Mańǵystaýǵa kele me?
2006 jyly ol Atyraýdan Astanaǵa aýysqanda jáne alǵash Ekonomıka jáne búdjet mınıstri, keıin vıse-premer, Májilis spıkeri, aqyr aıaǵy Prezıdent apparatynyń basshysy bolǵanda Qazaqstandaǵy klanaralyq talas-tartys erekshe kúsheıipti, ras bolsa.
Endeshe, sarapshylardyń «Mýsın oralǵan jaǵdaıda bılikte tektonıkalyq ózgerister bolady» deýi tegin emes.
Mýsınniń oralýyna qatysty sybysqa baılanysty, biz pikir surastyrǵan saıasattanýshylardyń keıbiri: «bir kezgi «eski gvardıany» Batys aımaqtarǵa qaıta oraltý kerek... Sebebi, aralarynda Prezıdenttiń kóńilin qaldyrsa da, áli sanattan túse qoımaǵan jáne isti dóńgelete alatyn adamdar bar» degen pikirde.
Dál qazir Mańǵystaý óńirindegi ahýal aýyr. Munaıshylar tolqýda. Munaıly óńir munaı baǵasynyń arzandaýyn kótere almaýda. Áste arandatý emes. Muny aımaqtyń ákimi Alık Aıdarbaevtyń ózi aıtty. Munaı salasynda jumyssyz qalǵandardyń sany 150-ge jetken... Bálkim, basy ǵana.
Energetıka mınıstri Shkolnıktiń boljamyna qarańyz. «Qara altyn» quldyraı berse, Qazaqstandaǵy munaı kompanıalary 40 myńǵa tarta adamdy jumystan qýýy múmkin», – deıdi ol. Bul – Mańǵystaýdyń munaıshylaryna da qatysty.
Qalaı oılaısyz, tobyrdy toqtatatyn tájirıbe kimde bar?..
«Bıyldan keshikpeýi kerek...»
Qazirgi bıliktegi azamattardy «demokratıalyq negizi bar» jáne «demokratıalyq negizi joq» dep ekige bólýge bola ma, qalaı oılaısyzdar? Bizdińshe, bolatyn sıaqty.
Mýsın osylardyń sońǵy tobyna kiredi.
Joǵaryda aıttyq, syrt kelbeti sonshalyqty susty da emes. Alaıda, Aqtóbe (1995-2002) jáne Atyraý (2002-2006) oblysyn basqarǵan jyldary Mýsın qatal, tipti keı jerleri qatygez basshy retinde este qalypty. Munaıly, donorly aımaqtarǵa, negizgi túsim túsiretin óńirlerge mundaı basshy kerek te bolǵan shyǵar, kim biledi.
Osy aralyqta ol ózin myqty ekonomıs jáne bilikti basqarýshy retinde kórsete bilgen.
Mýsınge mundaı baǵa bergen biz emes, Nazarbaevtyń ózi-tin. Prezıdentten maqtaý estý – bizde kózge túskenniń belgisi sanalady. Sol-aq eken, keıbir sarapshylar «Aslannyń «joly ashyldy», «bolashaǵynan úlken úmit kúttiretin bir adam bolsa, ol osy – Mýsın» dep boljaǵan. Aqyry qandaı boldy?
Biraq, qazirgi ýaqytta bul da mańyzdy emes.
Biletinder, «Mýsın bıyldan keshikse, bir kezgi beldi saıası fıgýra retindegi ózektiliginen aıyrylyp qalady» deıdi.
Bilmeımiz, biraq, biletinder beker aıtpaıdy. Bulaı bolsa, ortalyqqa (Astanaǵa) oralýǵa Mýsınniń ózi qulyqty degen sóz jáne álgindeı alypqashpa áńgimeni taratyp otyrǵan onyń ózi bolýy da ábden múmkin.
Mýsın – Qajygeldın
Toqsanynshy jyldardyń eski tigindilerin aqtara kele mynadaı bir qyzyqty derekti kózimiz shalyp qaldy. Onyń Aqtóbe oblysynyń ákimi retindegi kandıdatýrasyn qoldaǵandardyń biri qazir qýǵynda júrgen, eks-premer Ákejan Qajygeldın eken. Ekeýi de sol tustaǵy Óndiristik kásipkerler odaǵynyń quramynda bolǵan.
Qajygeldın Úkimettiń tizginin qolyna alǵasyn, araǵa az ýaqyt salyp Aslan Mýsın Aqtóbe oblysyndaǵy bildeı basqarmanyń basshysy qyzmetine taǵaıyndalady, artynsha ákimniń oryntaǵyna otyrady.
Endeshe, Mýsındi Qajygeldınniń kadry deýge kele me? Joq. Bizdińshe, Ákejanǵa ár óńirde óziniń sózin ótkize alatyn kadrlar qajet boldy. Sonyń sanatynda Mýsın de júrgen bolýy kerek...
Eks-premerdiń qasynda júrgender: «Qajygeldın «qaqpanǵa» túskende, Mýsın Prezıdenttiń komandasyna qaraı oıysty», – deıdi.
Jańaózendegi tragedıadan keıin Mýsın Prezıdent apparatynyń basshysy (2008-2012) qyzmetinen óz erkimen ketti. Esep komıtetinde (2012-2014) uzaq aıaldaǵan joq, aqyr aıaǵy alystaǵy Balqan túbeginen bir-aq shyqty. Qazir ol Qazaqstannyń – Horvatıadaǵy, Chernogorıadaǵy, Bosnıa jáne Gersogovınadaǵy ókiletti jáne tótenshe elshisi.
Mýsın – Jańaózen
Qandaı da bir sheshim qabyldarda Nazarbaev Prezıdent apparatynan kelip túsken aqparatqa arqa súıeıtini belgili. Árıne, apparat basshysy qyzmetine Mýsın bir kúnde qonjıa salǵan joq. Synaqtan ótti, salmaq jınady. Parlament spıkeri, vıse-premer bolǵanyn aıttyq. Mýsındi aqyry apparatqa ákelgende Nazarbaevtyń ne degeni este qalypty: «Apparat basshysyna úkimetpen de, Parlamentpen de baılanys ustaǵan mańyzdy. Onyń ústine Aslannyń aımaqta jumys istegen tájirıbesi bar».
2008 jyly Prezıdent apparatynyń basshylyǵyna taǵaıyndalǵan Mýsın munda da óziniń qataldyǵy men qatygezdiginen taıǵan joq. Apparatty bıliktegi eń yqpaldy saıası kúshke aınaldyrǵan da osy Mýsın deıdi. Ákimshiliktiń mınıstrlerdi, ákimderdi aıaǵynan tik turǵyzǵan kezi osy ýaqyt.
Bul kez sonymen qatar Mýsınniń opozısıamen, jalpy, Aqordanyń saıasatyna narazylyq tanytqan kez-kelgen qarsy kúshtermen radıkaldy túrde kúresken kezi-tuǵyn. Sonyń bir mysaly – Jańaózen...
Mýsınniń Jańaózen oqıǵasyna jáne Atyraý oblysynyń eks-ákimi, qazir qashqynda júrgen Bergeı Rysqalıevtiń (jalpy, aǵaıyndy Rysqalıevterdiń) bylyqtaryna qatysy barlyǵyn bir jyldary barlyq baspasóz japatarmaǵaı jazǵan.
«Elshilikke ketip, eldiń kózinen tasalanǵan Mýsın Jańaózen oqıǵasynyń jaýapkershiligin ózimen birge ala ketti» deıdi. Muny aıttyq.
Qalaı bolǵan kúnniń ózinde Jańaózendegi tragedıa Mýsınniń Prezıdent apparatyn basqarǵan kezeńge saı keldi. Keıinnen onyń elshilikke attanýy «Mýsınniń Jańaózendegi jaǵdaıdyń ýshyǵýyna qatysy bar» degen kúdikti kúsheıte tústi.
Jańaózenge qatysty kóptegen saýalǵa áli kúnge deıin jaýap joq. Aıtalyq, ashynǵan, alańǵa shyqqan jurtqa qarata oq boratýǵa pármen bergen kim? Árıne, buǵan qatysy resmı aqparat tappaısyz.
Ótirik-shyny belgisiz, biraq sol oqıǵadan keıin Aslan Mýsın «Guljan.org» saıtynyń bir saýalyna jaýap beredi.
«Jańaózendegi narazalyq tanytqandarǵa qarsy oq atýdy buıyrǵan siz be?» – deıdi saıt.
«Jańaózendegi tártipsizdik týraly men 2011 jyldyń 16 jeltoqsany 12 saǵat, 30 mınýtta quqyq qorǵaý organdarynyń «dokladynan» bildim. Halyqqa qarsy otty qarý qoldaný týraly buıryqty men de, basshylyq ta bergemiz joq», – deıdi Mýsın.
Ótirik-shyny belgisiz deýimizdiń sebebi bar. Óıtkeni, budan keıin «Mýsın osyndaı málimdeme jasady» degen saıt buǵattalyp qalady.
Daıyndaǵan Al FREDO
