Jalpy bul meshittiń jeriniń ózi úlken oryn alyp jatyr. Sonyń ornyna zamanýı bilim oshaǵyn ashsa, jastar úshin qandaı paıdaly bolar edi.
Mysaly, Nazarbaev mektebiniń bireýi qazaqtar tyǵyz ornalasqan Alǵabas yqsham-aýdanynda ornalassa, bul otanshyl ári bilimdi jastardyń qalyptasýyna zor yqpal eteri sózsiz. Alataý aýdanyndaǵy mektepterdiń sapasy syn kótermeıdi.
Sol meshit ornyna halyqaralyq standartqa saı sapaly bilim oshaqtaryn kóptep ashýǵa kóńil bólse, bul ult bolashaǵy úshin óte mańyzdy qadam bolar edi.
Internette júrgen maketi boıynsha meshit munarasy sary, altyn tústi (arab eliniń úlgisinde) etip jasalǵan, al kesenelerden negiz alǵan dástúrli meshit munarasy kók tústi bolatyn. Osydan-aq meshittiń bolashaq baǵytyn ańǵarǵandaı kúı keshemiz.
Keıingi jyldary Qazaqstannyń aımaqtarynda meshit ashý «modasy» beleń aldy. Aýyz sýy joq, joly oıdym-oıdym, túrli áleýmettik máseleleri úıilip qalǵan aýyldarda eki, tipti úsh meshitten salynǵan jaıttar kezdesedi.
Biraq sodan halyqqa ne paıda? Qaptaǵan sansyz meshitter tek dinı fanattardyń qataryn kóbeıtýge qyzmet etip jatyr.
Eger bılik Islam dinine qoldaý kórsetip, meshit salyp berse, onda elimizdegi ózge dinder men dinı birlestikterge de ǵıbadathana men shirkeýler salyp berýi tıis bolady.
Óıtkeni, zaıyrly qoǵamda barlyq dinniń dárejesi teń emes pe? Ekinshiden, zaıyly memleket dindi damytýǵa qarjy bólmeıdi, tek ony baqylaýda ustaýǵa ǵana qarajat bóledi. Bul turǵydan da zańǵa tompaq jaǵdaı qalyptastyp otyr.
Úshinshiden, meshit qurylysy memleket tarapynan salynsa, ol qarapaıym halyqtyń da qarjysy. Ári-beriden soń eldiń eńbeginiń salyǵynan túsetin qarajat. Eldiń qarjysyna balalardyń bolashaǵyn qamtamasyz etetin bilim oshaǵyn salǵan áldeqaıda utymdy bolmaq. Bul sheneýnikterdiń de ar-uıatyn qorǵaıtyn naǵyz izgi is atalar edi.
Zaıyrly qoǵamda dini ózge jurttardyń mazasyn qashyryp ańyratyp azan shaqyrý qanshalyqty oryndy? Mysaly, 28 panfılovshylar saıabaǵynda orys shikeýi qońyraýlary arqyly keıde sanańyzdy sansyratyp jiberedi. Býdda ǵıbadathanasyn da salaıyq, olardyń lamalary uratyn dańǵyrlaqtary bar. Árbir dinniń zikir salyp án aıtyp, bı bıleıtin túrli rásimderi jetkilikti.
Solardyń bárin mıkrofon arqyly dalaǵa aıqalatyp shyǵaryp, eldiń bir esin shyǵaraıyq. Sebebi, bir Islam dinine ǵana jaǵdaı jasap záýlim munaralardan aıqaılatyp azan aıtqyzǵan soń ózgelerdiń de meselin qaıtarý durys emes bolady ǵoı...
Búginde dinshilder arab-parsy elderiniń ortaǵasyrlyq salt-dástúrlerin dinı dogmatıkalyq turǵydan qabyldap, zaıyrly qoǵam erekshelikterine qarsy kelip júr.
Qazaq ulty men memleketin quryshy qanǵansha jamandaıtyn olar arab eli týraly bir jaǵymsyz sóz aıtylsa, tura umtylady. Dinı arab halıfatyn qurýdy ańsaıdy. Muny qazaq eliniń táýelsizigine qarsy satqyndyq degennen basqa amal joq.
Internette ǵylym-bilimge, ulttyq dástúrge, genderlik saıasatqa, tolerantty qoǵam erekshelikterine qarsy moldalardyń ýaǵyzdary órip júr. Kúnnen kúnge kóbeıip jatyr. Qytaı bıliginiń qandastarymyzǵa degen teris kózqarasy da Qazaqstandaǵy ýahabızmdik sındrom saldaryn jaqsy bilgendikten týyndap otyr. Óıtkeni, memlekettik qyzmette de teris dinı ıdeologıamen aýyratyn qyzmetkerlerdiń jumys jasaıtyny kópshilikke belgili.
Qazybek SARQASQA,
Almaty qalasy
"Dat" gazeti
