Olga Valáeva, Reseı
Áıelder arasynda keń taralǵan ańyzdyń biri:
- «Erkektiń bárin syılaýdyń qajeti de, sebebi de joq».
Birinshiden, er adamdy áıel bar etedi. Janyńda óziń syılaı almaıtyn erkek bolsa, onda bul áıeldiń jaýapkershiligi. Áıeli syılastyǵyn arttyrǵanda birden ózgerip shyǵa keletin erkekterdi kóp kórdim.
- Ekinshiden, adamnyń bári Jaratqannyń bir bólshegi. Men de, kúıeýim de, bizdiń balalarymyz da. Adamnyń bári dúnıe esigin perishte sábı kúıinde ashady. Adam degen bir tamshy, Qudaı – shegi joq muhıt.
- Úshinshiden, bárimiz de, «isteı almaımyz» degen «istegim kelmeıdi» degen sóz ekenin túsinemiz.
Janyńdaǵy adam syılaýǵa laıyqsyz deı salý – ony syılap úırenýden ońaı. Syılaý onyń bolmysyn qabyldaýdan bastalmaq. Men áıel retinde ózimniń kúıeýimdi qandaı bolsa, sondaı etip qabyldaýym qajet. Mundaı sózdi jıi estımiz. Sony is júzine aınaldyrý qolymyzdan kelip jatyr ma? Ony esh ózgerissiz qabyldaý sondaı qıyn ǵoı.
- Búkil kemshilikterimen;
- Onyń otbasy jáne dostarymen qosyp;
- Onyń ómir súrý saltyn qabyldaı otyryp (páteri, ne onyń joqtyǵy, aqshasy kóptigi, ne múlde joqtyǵy);
- Onyń hobbıi jáne unatatyn isterimen qosyp;
- Ómirlik ustanymdaryn qabyldaý.
Áıel únemi kúıeýim qashan ózgeredi dep kútedi. Qashan qaltasy qalyńdaıdy, sheshesi men dostarynyń pikirine qulaq asýdy qoıady, qashan Qudaı týraly shyn oılanady dep kútedi. Onyń eshqashan ózgermeıtinin bilý sondaı aýyr.
Biraq syılaý úshin ózgermeıtinin bilip qabyldaý mańyzdy. Kúıeýine qarap, oǵan «Iá» degen áıel, ony bar kemshiligi men artyqshylyǵyn qosa bútindeı qabyldaýy shart. Onyń barlyq qısyq-qyńyr minezin sol kúıinshe tek jan jary ǵana qabyldaı alady. Bul bas ıý. Moıyndaý. Onymen birge óter ómirińde páteriń bolmaıtynyna kóný. Onymen eshqashan shetelge shyǵyp, qymbat qonaq úılerde bolmaıtynyńdy túsiný. Ol senen týǵan balany qydyrtyp, oınatpaıtynyna, balabaqshadan alyp ketpeıtinine moıynsuný. Otbasynda kıkiljiń shyqsa, ony psıhologqa ólseń de ertip bara almaıtynyńdy bilý. Ol eshqashan bolmysyn ózgerte almaıtynyn túsiný. Soǵan kóný.
Erkekter úılengende «áıelim ózgermese eken» dep tileıdi eken. Biraq ol ózgeredi. Áıel kúıeýge shyqqanda ony ózgertip alam dep úmittenedi eken. Biraq ol ózgermeıdi.
Bul tabıǵat. Tabıǵatpen kim talasa alady? Áıel aýa-raıy sıaqty turaqsyz. Onyń kóńil-kúıi, oıy, kózqarasy jıi ózgerip turady. Erkek turaqty. Ol qabyrǵa ispetti qozǵalmaıdy. Jartas sıaqty. Onyń kózqarasy ómir boıy ózgermeıdi.
Ózgerýin surasaq, onyń áıelge aınalýyn suraǵandaımyz. Óziniń tabıǵatyn ózgertse, ol mármár tastan ermeksazǵa aınalmaq.
Erkek – kólik ispetti. Ol baratyn jerge jetkizip salady. Eger áıel óziniń «mersedeste» emes, «jıgýlıde» kele jatqanyn qabyldaı bilse, bul degenińiz oı-sananyń ilgerileýi. Osy kólikpen júrgende artyq jyldamdyqty kútýden saqtandyrady. Sonda áńgime-dúken qurýǵa kóńil kúı bolady. Terezeniń syrtyndaǵy álemge kóz tastaı otyryp, kólikte otyrýdyń, mejelegen tusqa jetýdiń rahatyn sezinesiz. Al, «jıgýlıde» otyryp alyp «mersedestiń» kondısıoneri bar edi, peshi jaqsy edi, mýzykalyq pleıeri sapaly dep oılaǵannan kólikpen júrgende eshbir lázzat ala almaı qalasyz.
Al, endi meniki nege «jıgýlı», kórshiniń áıelinde «BMV» deý basqa taqyryp. Sen o basta «jıgýlıdi» tańdaǵan soń, óz tańdaýyńdy syılaýyń kerek. Jaıdan jaı emes qoı. Unatýdyń bir sebebi bolǵany anyq. Iaǵnı, ol sonshalyqty jaman bolmaǵany.
Ekinshi ańyz: kúıeýimdi syılaý meniń ómirimde eshteńeni ózgertpeıdi deıdi.
Eger shyǵystyń vedalaryna súıensek, erkek – bas. Bul onyń ne istegeni jáne qalaı istegenine otbasynyń berekesi táýeldi degen sóz. Dál osy jerde áıel moıyn ekeni aıtylady. Ol basty aınaldyrady. Ol bastyń qaıda qarap, ne jasaı alatynyn kórsetedi. Bul ról óte mańyzdy. Durys burmaı qalsań, gúlzarǵa barýdyń ornyna qoraǵa kirip ketesiń. Al eger basty ary-beri aınaldyra berseń, eshqaıda da jete almaı qalarsyń. Bas aınalyp qalar.
Eger erkek kólik bosa, áıeldiń qýaty – janarmaı. Kólikke maı quımasań, ol júrmeıdi. Onyń ústine qandaı maı quıatynyń da mańyzdy. Sý qosylǵany bolady. Kólik qaıta-qaıta buzylady. Barar jerińe jete almaı qor bolasyń. Sapalysy bolady degendeı. Eshqandaı qıyndyq týdyrmaıtyn.
Áıeldiń erine iltıpaty – onyń janarmaıy. Eń sapaly bolýdyń bir ǵana múmkindigi – erińe degen qurmet. Áıeli erin syılaǵanda, otbasylyq ómir gúldenedi:
- Kúıeýin aınalasynyń bári syılaı bastaıdy.
- Sonyń nátıjesi retinde ol jaqsy jumysqa shaqyrylady.
- Qıyndyǵyn bólisetin jaqsy dos tabady.
- Otbasynyń yrysy artady. Kóp jaǵdaıda mol tabysqa keneledi.
Munyń barlyǵy ózdiginen oryn alady. Áıel óziniń otbasylyq ómirin ózgertkisi kelse, erine degen shynaıy qurmetin arttyrýy kerek. Kúıeýine áser etetin, onyń tabysyn molaıtatyn tetik osy ǵana. Kúıeýińdi shyn syıla.
Janarmaıdyń taǵy bir minezdemesi bar. Ol – adaldyq. Adaldyq mindetti túrde saqtalýy kerek.
Úshinshi ańyz, «men onsyzda ómir súrermin» deý. Búgingi tańda erkindik, ózińdi asyraı alsań bolǵany degen pikir sánge aınaldy. Áıelder qyzmette ósý úshin, dekrette otyrmaý úshin, jumys ornyn joǵaltpaý úshin, kúıeýinen artyq tabys tabýǵa baryn salady. Ata-analar da, ul oqymasa da qyz oqysyn dep, bar aqshalaryn solarǵa jumsaıdy. Osyny «durys tárbıe» dep biledi. Jaqsy mamandyqqa ıe bolsa, qyzdary baqytty bolady dep úmittenedi. Ózin-ózi asyraı alady dep kóńili toq bolady. Kim bilsin, ómirde ne kútip turǵanyn degen oı mazalaıdy.
Biraq... Nege shańyraq shaıqalady? Sebepteri kóp. Al maǵan basty sebep mynaý sıaqty. Bizdiń elde áıelderdi qazirgi kezde erkek sıaqty tárbıelep jatyr. Qalaı áıel bolýdy eshkim úıretpeıdi. Ózgege qalaı qamqorlyq jasaý kerektigin eshkim aıtpaıdy. Óz úıińde úılesimdilik pen jaılylyq ornatýdy kórsetpeıdi. Balany qalaı tárbıeleý kerek ekenin úıretpeıdi. Bizdiń analarymyzdyń mysaly kóbine ıgilikke bastamaıdy. Kóp analar balany bir ózi ǵana tárbıeleıdi. Qyzdar analarynyń myqty ekenin kórip ósedi. Anasyn myqty bolǵany úshin syılaıdy. Qasynda arqasúıer azamatynyń bolmaýy túk emes, anasy onsyzda myqty, onsyzda syıly. Osy pikir irgetas bolyp qalyp ketedi. Al, onyń qateligin eshkim dóp basyp aıta almaıdy.
Taǵy da kólik taqyrybyna oıyssaq. Alysqa jetý úshin ári jyldam júrý úshin kólikke ne qajet? Maıyn aýystyryp, dóńgelegin úrletý... Oǵan qamqorlyq kerek. Buny áıel jasaıdy. Áıelder ózgelerge jyly qabaq tanytyp, turmystaǵy kıkiljińnen saqtap-qorǵaýǵa jaralǵan. Ásirese, eriniń jaǵdaıyn jasaýǵa mindetti. Toıyndyryp, kıindirip, janyn jaqsy áńgimemen jaılandyrý, kóıleginiń jyrtyǵyn jamap berý...
Meniń anam meni úıdiń tirligine aralastyrǵan emes. Ol tamaq jasaýdy, kıim tigýdi, ózime qaraýdy úıretpedi. Ózimniń de qyzyǵýshylyǵym bolǵan joq. Mundaı nárselerdiń asa mańyzdy, qajetti ekenin túsinbeppin. Mektepte eki saǵat eńbek sabaǵy ótetin. Sabaqta tamaq pisirý men kıim tigýge úıretýi kerek edi. Biraq biz onda kóbine basqa sabaqtardy oryndaıtynbyz. Basqa sabaqtar ómirde keregirek dep eseptelinetin.
Mektepti támamdaǵan soń júregim qalaǵan psıhologıa fakúltetine emes, tabysy áldeqaıda jaqsy matfakqa tústim. Onda tek esep úırendik. Oqý kezinde eshkim maǵan ashanaǵa qandaı perde ilgen jón, bir jastaǵy balany qalaı oınatqan durys ekendigin úıretpedi.
Meniń anam meni úıdiń tirligine aralastyrǵan emes. Ol tamaq jasaýdy, kıim tigýdi, ózime qaraýdy úıretpedi. Ózimniń de qyzyǵýshylyǵym bolǵan joq. Mundaı nárselerdiń asa mańyzdy, qajetti ekenin túsinbeppin. Mektepte eki saǵat eńbek sabaǵy ótetin. Sabaqta tamaq pisirý men kıim tigýge úıretýi kerek edi. Biraq biz onda kóbine basqa sabaqtardy oryndaıtynbyz. Basqa sabaqtar ómirde keregirek dep eseptelinetin.
Kúıeýge shyqtym. Qolymnan túk kelmeıdi. Bos páterge kóship keldik. Pátermen ne isteıtinimdi bilmedim. Qandaı tamaq jasap, ydys-aıaqty qalaı jınaý kerek? Kúıeýimniń shalbaryn útikteı almaı, durys perde tańdaı almadym.
Qazir ol kezde túk bilmegenimdi tolyq túsinemin. Áıel bilýge tıistiden eshteńe meńgermeppin. Áli kúnge deıin kóbin úırenip ketpedim. Tamaq jasaýǵa qatty qınalamyn. Túıme qadaý, jyrtyqty tigýge ebim joq. Úı jınaǵandy jek kóremin. Gúlge sý quıýdy ylǵı umytyp ketemin. Balaǵa aıtyp beretin taqpaqtarym da sanaýly ǵana. Al, balalarym ekeý boldy...
Men áıel bolýdy kúıeýge shyqqan soń úırene bastadym. Tamaq pisirýdi, tigis tigýdi, kıim jınaýdy, ertegi aıtýdy. Otyzǵa kelip osynyń bárin basynan bastap úırený qıynǵa soqty. Al, shyn máninde 5-7 jasta úırenýge tıisti dúnıeler.
Qazirgi otbasylarda áıeldi eń basty dúnıege úıretpeıdi. Áıeldi otbasynyń júregi bolýǵa ıkemdemeıdi. Senimdi, adal dos bolýǵa úıretpeıdi. Al, otbasynyń júregi bolmasa, onda onyń birligi, yntymaǵy bolmaıdy, otbasy kúıreıdi. Óıtkeni, júreksiz otbasy bolmaıdy.
Shyǵystyń danalyǵy boıynsha áıel barlyq ıgilikti eri arqyly alady eken. Árıne, páterge, kólikke aqshany ózi de taba alady. Biraq... Bul biraqtyń kemshilikteri kóp:
- Áıel ózi qalaǵannyń bárine qol jetkize almaıdy eken. Materıaldy jetistikti tańdaǵan saıyn áıel otbasylyq baqyttan qaǵyla beredi. Óıtkeni, eri men balasyna arnaıtyn ýaqyty kemı túsedi. Jubaılardyń qarym-qatynasy sýyp ketedi. Eri shydamaı ketip qalýy da yqtımal.
- Jumys isteıtin áıel boıynda erkekke tán qabiletterdi jetildiredi. Minezdiń ózgerýi gormonaldy ózgeristerge ushyratady. Túrli áıelderdiń aýrýy meńdeıdi. Bul ózgeris janynda qandaı azamat bolatynyna da áser etedi. Eger áıel erkekke aınala bastasa, onda janynda qatyn sıaqty erkek júrýi tabıǵı qubylys. Janyńda kim bolsa da, sen ony ózgerte almaısyń. Ol erkek bola almaıdy, sebebi erkektiń orny bos emes. Kóp erkekter mundaı jupqa shydamaı, ózine náziktigi basym áıelder taýyp alǵan mysaldar az emes. Sol kezde ol mol tabys taýyp, ózin erkek retinde jetildiredi. Birinshi áıeli, nege ol menimen osyndaı bolmaǵan dep tań qalady....
- Jumys istegen áıel baqytty bola qoımaıdy. Eń mańyzdysy da osy bolsa kerek.
Tórtinshi ańyz, «aldymen ol meni syılasyn, al men sosyn oılanyp kóremin» deý...
Ózgeni ózgertý múmkin emes. Ol barshaǵa belgili aksıoma. Ár adam ózin ózgertýi kerek. Eger men kúıeýimdi syılasam, ózimniń áıelge tán mindetterimdi durys oryndasam, táńir jaratqan kúıinshe qabyldasam, erkek syılastyqqa syılastyqpen jaýap qatady.
Sonymen, erkekti qalaı syılaıdy? İs júzinde ony qalaı júzege asyrady?
- Eń aldymen ony qabyldaý, onyń ómirin qabyldaý. Bul irgetas. Basqasha qarym-qatynas damı almaıdy.
- Kúıeýińdi jaqsartsam degen oıyńnan aıny. Áıelder úshin osy nárse qıyndyq týǵyzady. Oǵan qaraǵan saıyn «jaqsartsam» dep turady...
- Onyń kemshilikterin sanamalaýdy doǵarý. Olardy qabyldasań, kemshilikti kórýdi qoıasyń. Ásirese, ár bólmege náskıin sheship, laqtyryp ketkenge kóz úıretý. «Taǵy da ma?» deýdiń ornyna, daýysyńdy jumsartyp, «náskıińdi shashpashy» de. Ol úndemeı jınap alady.
- Kúıeýińe qarap, onyń boıynan jaqsylyǵyn ter. Ony tańdaǵan kezde tek jaqsy jaqtaryn kóremiz ǵoı. Sosyn áıel essizdikke berilip, er adamnyń kemshiligin termishteıdi. Keleshek qarym-qatynasta bul ádet turaqty bekitiledi. Tek kemshiligin kórý. Gúl syılasa, syılaǵan shyǵar. Tabysy mol ma, erkek jumys isteý úshin bar emes pe? Men jumys istesem ne bolmaq? Balany serýendetti, biraq ol óz balasy emes pe? Osylaı jalǵasa beredi. Durystap oılanyp kórgen adamǵa, osynyń bári qurmetke laıyqty sebepter emes pe? Osyndaı myqty qylyqtaryn bir dápterge jaza berý kerek. Siz úshin, otbasy úshin jasaǵan barlyq jaqsylyǵyn terip jazý. Tizim kún ótken saıyn tolysa beretinin baıqaısyz. Sonda erińizge basqa kózben qaraıtyn bolasyz. Osydan bastap qandaı tamasha janmen taǵdyr qosqanyńyzdy sezinetin bolasyz. Ár adamnyń boıynan jaqsy qasıetterdi kórýge bolady. Tek ókpe-renishti umytyp, jaqsylyqty eske túsirý kerek.
- Kúıeýińizge baǵynýdy úırenińiz. Aıtqanyn tyńdaý. Kelisý. Onyń aıtqanyn isteýge yqylasty bolý. Erińiz sizdiń kelisetinińizdi túsinýi kerek. Áıeli – júregine eń jaqyn dosy. Tek osyndaı qarym-qatynasta shyn mahabbat ólmeıdi. Eger eri áıeline ol túsinbeıdi, erteń mıymdy ashytady dep syryn jasyrsa, ol tyńdaıtyn basqa júrek tabatyny anyq. Sol júrek onyń ekinshi jary bolýy múmkin.
Men úshin bul taqyryp óte ózekti. Biraq ózimniń ornym men mindetimdi túsiný otbasymnyń amandyǵyn saqtaýǵa kómektesti. Barlyq daǵdarysty durys sheshýge yqpal etti. Sondyqtan ózimniń bolmysymdaǵy ózgeristermen bóliskim keldi.
Shańyraq shaıqalmasyn! Otbasynyń júregi áıeldiń meıirimi! Náziktigińizdi eshteńege aıyrbastamańyz! Ómirlik otbasy degen saıahatta esh sharshaý kórmeńiz!
Aýdarǵan Shynar Ábildá
