Jas bolyp ta kórgen kúniń qurysyn» degen eken, Ábdirahman Jálel. Rasymen, zaman talabyna saı bilim alyp nemese ózge bir tirliktiń tetigin taba bilmese, qazirgi tańda eshkimge de ońaı soqpasy anyq.
Salystyrmaly túrde alyp qaraǵanda, Qazaqstan – jas memleket, qazaqstandyqtar – jas ult. Sondyqtan eldegi jastarǵa qoldaý kórsetý memleketimizde eń ótkir de ózekti máseleniń biri.
El turǵyndarynyń 49 paıyzyn 29 jasqa deıingi jastar qurasa, 35 jasqa deıingiler qarasy 59 paıyzǵa jete-qabyl. Statısıkalyq derekterge júginsek, búginde elimizde 15-35 jas aralyǵyndaǵy eńbekke qabiletti qazaqstandyq jastar – 5,7 mıllıonǵa jetse, balalar men jasóspirimder qatary 5,8 mıllıon shamasynda.
Al bul jastardyń deni qazir nemen aınalysýda, olardy jumyspen qamtý joldary qandaı, onyń ishinde oqymaǵan jastardyń orny qaıda? Osy oraıda biz elimizdegi jastardy qoldaýǵa baǵyttalǵan túrli baǵdarlamalarǵa baǵdar jasap kórgen edik.
Jastardy qoldaýǵa memleketimizde 1999 jyly qabyldanǵan jastar saıasatynyń tujyrymdamasy, 2004 jyly «QR memlekettik jastar saıasaty týraly» Zań jáne ózge de birqatar qujattar men baǵdarlamalar qabyldanyp, júzege asý ústinde. Bular óz kezeginde densaýlyq, bilim, eńbek jáne jumyspen qamtý syndy salalarda jastardyń quqyqtaryn qamtamasyz etip, shyǵarmashylyq áleýetterin arttyrýǵa múmkindik týdyrady.
Jastardy qoldaýǵa baǵyttalǵan Keshendi jospardyń sońǵysy 2020 jyldyń jeltoqsan aıynda qabyldanypty. Munda «qoljetimdi sporttan» bastap, jastardy jumyspen, turǵyn úımen qamtý, jas ǵalymdardyń startap jobalaryn demeý sekildi túrli baǵytta is-sharalar jobasy josparǵa engen.
Jospar 10 baǵyt boıynsha barlyǵy 55 tarmaqty qamtıdy. Solardyń negizgileriniń birin atap óter bolsaq, mysaly, jastardy jumyspen qamtý jáne kásipkerlikti damytý úshin jaǵdaı jasaý boıynsha 5 kólemdi pýnkt qarastyrylǵan.
Onyń birinshisi, jastardy, ásirese, aýyldyq jastardy NEET sanatyndaǵy jastardy jumysqa ornalastyrýǵa járdemdesý. Mundaǵy negizgi baǵdarlamanyń biri – «Jastar tájirıbesi». Baǵdarlama oqý oryndaryn bitirgen jumyssyz túlekterge arnalǵan. Oqýyn támamdaǵan kez kelgen 29 jastan aspaǵan jas úsh jyl ishinde baǵdarlamaǵa qatysa alady. Buryn baǵdarlama boıynsha jumys isteý merzimi 6 aı bolsa, keıingi jyly 12 aıǵa deıin uzartyldy.
Sondaı-aq, jastardyń eńbek naryǵyndaǵy básekege qabilettiligin arttyryp, jumys ornyna beıimdeý maqsatynda «Alǵashqy jumys orny» jobasy bar. Qatysý merzimi – 12 aıdan 18 aıǵa deıin sozylady. Munda da jas shekteýi 29-ǵa deıin.
Túlekter úshin taǵy bir ońtaıly jobanyń biri retinde «Urpaqtar kelisimshartyn» atap ótýge bolady. Joba maqsaty – zeınet jasyna jetken mamandardyń ornyn jastarmen almastyrý. Baǵdarlama aıasynda jas maman kópjyldyq tájirıbesi bar zeınet jasyna jaqyndaǵan mamanmen tájirıbe almasyp, keleshekte onyń ornyn basady.
NEET sanatyndaǵy jastar sanyn azaıtyp, ómirlik qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan jastardy qoldaý maqsatynda «Zhas Project» jobasy Almaty, Ulytaý, Qaraǵandy, Mańǵystaý, Jetisý, Túrkistan oblystarynda iske asyp keledi. Joba boıynsha jastar granttyq jáne tálimgerlik qoldaýdyń negizinde óz maqsat, ıdeıalaryn júzege asyra alady.
Sondaı-aq, joǵary oqý oryndarynyń túlekterin jumysqa ornalastyrý boıynsha bos oryndar jármeńkesi udaıy ótkizilip keledi. Onda iri bıznes ókilderi, shaǵyn jáne orta kásipkerlik ıeleri, memlekettik túrli mekemeler ózderindegi bos vakansıalarǵa mamandar shaqyrady.
«Gonnavıgasıa» atty endigi bir joba búgingi zamanǵa saı, suranysqa ıe mamandyqtarǵa basymdyq beredi. Joba sheńberinde onlaın formatta joǵary synyp oqýshylaryna túrli sheberlik saǵattary ótkiziledi. Munda kásiptik baǵdar berý, jobalyq oılaý, mansaptyq traektorıa qurý, emosıonaldyq ıntellekt, komandalyq jumys, sheshendik óner syndy qabiletterge basa mán berilip, solarmen jumys jasaý jaǵy úıretiledi. Sondaı-aq, ekonomıkanyń jetekshi salalarynyń mamandarymen, Qazaqstannyń joǵary oqý oryndary men sheteldik ýnıversıtetterdiń túlekterimen kezdesýler ótkizilip turady. Atalmysh baǵdarlama joǵary synyp oqýshylaryn mamandyq tańdaýda psıhologıalyq turǵyda daıarlap, onlaın rejımdi testileýdi de uıymdastyrady.
Osy oraıda, ınklúzıvti qoǵam qurýǵa jáne damytýǵa baǵyttalǵan jastar bastamalaryn qoldaý máselesine de toqtalmaı ótýge bolmas. Jastardy jumysqa tartý jáne kásipkerlik bastamalaryn qoldaý maqsatynda munda da bólingen granttardyń arqasynda birqatar jobalar iske asýda.
Jyl saıyn eńbek naryǵyna óziniń alǵashqy jumys ornyn izdep úsh júz myńnan astam jas qazaqstandyq shyǵady eken. Al joǵarydaǵydaı túrli, san salany qamtıtyn jobalar belsendi jas úshin óz jumysyn taýyp, ary qaraı ony turaqty jumys ornyna aınaldyrý qıynǵa soqpaýy tıis.
