جاس بولىپ تا كورگەن كۇنىڭ قۇرىسىن» دەگەن ەكەن، ءابدىراحمان جالەل. راسىمەن، زامان تالابىنا ساي ءبىلىم الىپ نەمەسە وزگە ءبىر تىرلىكتىڭ تەتىگىن تابا بىلمەسە، قازىرگى تاڭدا ەشكىمگە دە وڭاي سوقپاسى انىق.
سالىستىرمالى تۇردە الىپ قاراعاندا، قازاقستان – جاس مەملەكەت، قازاقستاندىقتار – جاس ۇلت. سوندىقتان ەلدەگى جاستارعا قولداۋ كورسەتۋ مەملەكەتىمىزدە ەڭ وتكىر دە وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى.
ەل تۇرعىندارىنىڭ 49 پايىزىن 29 جاسقا دەيىنگى جاستار قۇراسا، 35 جاسقا دەيىنگىلەر قاراسى 59 پايىزعا جەتە-قابىل. ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، بۇگىندە ەلىمىزدە 15-35 جاس ارالىعىنداعى ەڭبەككە قابىلەتتى قازاقستاندىق جاستار – 5،7 ميلليونعا جەتسە، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قاتارى 5،8 ميلليون شاماسىندا.
ال بۇل جاستاردىڭ دەنى ءقازىر نەمەن اينالىسۋدا، ولاردى جۇمىسپەن قامتۋ جولدارى قانداي، ونىڭ ىشىندە وقىماعان جاستاردىڭ ورنى قايدا؟ وسى ورايدا ءبىز ەلىمىزدەگى جاستاردى قولداۋعا باعىتتالعان ءتۇرلى باعدارلامالارعا باعدار جاساپ كورگەن ەدىك.
جاستاردى قولداۋعا مەملەكەتىمىزدە 1999 جىلى قابىلدانعان جاستار ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى، 2004 جىلى «ق ر مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭ جانە وزگە دە ءبىرقاتار قۇجاتتار مەن باعدارلامالار قابىلدانىپ، جۇزەگە اسۋ ۇستىندە. بۇلار ءوز كەزەگىندە دەنساۋلىق، ءبىلىم، ەڭبەك جانە جۇمىسپەن قامتۋ سىندى سالالاردا جاستاردىڭ قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتىپ، شىعارماشىلىق الەۋەتتەرىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك تۋدىرادى.
جاستاردى قولداۋعا باعىتتالعان كەشەندى جوسپاردىڭ سوڭعىسى 2020 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قابىلدانىپتى. مۇندا «قولجەتىمدى سپورتتان» باستاپ، جاستاردى جۇمىسپەن، تۇرعىن ۇيمەن قامتۋ، جاس عالىمداردىڭ ستارتاپ جوبالارىن دەمەۋ سەكىلدى ءتۇرلى باعىتتا ءىس-شارالار جوباسى جوسپارعا ەنگەن.
جوسپار 10 باعىت بويىنشا بارلىعى 55 تارماقتى قامتيدى. سولاردىڭ نەگىزگىلەرىنىڭ ءبىرىن اتاپ وتەر بولساق، مىسالى، جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋ جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ بويىنشا 5 كولەمدى پۋنكت قاراستىرىلعان.
ونىڭ ءبىرىنشىسى، جاستاردى، اسىرەسە، اۋىلدىق جاستاردى NEET ساناتىنداعى جاستاردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا جاردەمدەسۋ. مۇنداعى نەگىزگى باعدارلامانىڭ ءبىرى – «جاستار تاجىريبەسى». باعدارلاما وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن جۇمىسسىز تۇلەكتەرگە ارنالعان. وقۋىن ءتامامداعان كەز كەلگەن 29 جاستان اسپاعان جاس ءۇش جىل ىشىندە باعدارلاماعا قاتىسا الادى. بۇرىن باعدارلاما بويىنشا جۇمىس ىستەۋ مەرزىمى 6 اي بولسا، كەيىنگى جىلى 12 ايعا دەيىن ۇزارتىلدى.
سونداي-اق، جاستاردىڭ ەڭبەك نارىعىنداعى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرىپ، جۇمىس ورنىنا بەيىمدەۋ ماقساتىندا «العاشقى جۇمىس ورنى» جوباسى بار. قاتىسۋ مەرزىمى – 12 ايدان 18 ايعا دەيىن سوزىلادى. مۇندا دا جاس شەكتەۋى 29-عا دەيىن.
تۇلەكتەر ءۇشىن تاعى ءبىر وڭتايلى جوبانىڭ ءبىرى رەتىندە «ۇرپاقتار كەلىسىمشارتىن» اتاپ وتۋگە بولادى. جوبا ماقساتى – زەينەت جاسىنا جەتكەن مامانداردىڭ ورنىن جاستارمەن الماستىرۋ. باعدارلاما اياسىندا جاس مامان كوپجىلدىق تاجىريبەسى بار زەينەت جاسىنا جاقىنداعان مامانمەن تاجىريبە الماسىپ، كەلەشەكتە ونىڭ ورنىن باسادى.
NEET ساناتىنداعى جاستار سانىن ازايتىپ، ومىرلىك قيىن جاعدايعا تاپ بولعان جاستاردى قولداۋ ماقساتىندا «Zhas Project» جوباسى الماتى، ۇلىتاۋ، قاراعاندى، ماڭعىستاۋ، جەتىسۋ، تۇركىستان وبلىستارىندا ىسكە اسىپ كەلەدى. جوبا بويىنشا جاستار گرانتتىق جانە تالىمگەرلىك قولداۋدىڭ نەگىزىندە ءوز ماقسات، يدەيالارىن جۇزەگە اسىرا الادى.
سونداي-اق، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تۇلەكتەرىن جۇمىسقا ورنالاستىرۋ بويىنشا بوس ورىندار جارمەڭكەسى ۇدايى وتكىزىلىپ كەلەدى. وندا ءىرى بيزنەس وكىلدەرى، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك يەلەرى، مەملەكەتتىك ءتۇرلى مەكەمەلەر وزدەرىندەگى بوس ۆاكانسيالارعا ماماندار شاقىرادى.
«گونناۆيگاسيا» اتتى ەندىگى ءبىر جوبا بۇگىنگى زامانعا ساي، سۇرانىسقا يە ماماندىقتارعا باسىمدىق بەرەدى. جوبا شەڭبەرىندە ونلاين فورماتتا جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنا ءتۇرلى شەبەرلىك ساعاتتارى وتكىزىلەدى. مۇندا كاسىپتىك باعدار بەرۋ، جوبالىق ويلاۋ، مانساپتىق تراەكتوريا قۇرۋ، ەموسيونالدىق ينتەللەكت، كوماندالىق جۇمىس، شەشەندىك ونەر سىندى قابىلەتتەرگە باسا ءمان بەرىلىپ، سولارمەن جۇمىس جاساۋ جاعى ۇيرەتىلەدى. سونداي-اق، ەكونوميكانىڭ جەتەكشى سالالارىنىڭ ماماندارىمەن، قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى مەن شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ تۇلەكتەرىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزىلىپ تۇرادى. اتالمىش باعدارلاما جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىن ماماندىق تاڭداۋدا پسيحولوگيالىق تۇرعىدا دايارلاپ، ونلاين رەجيمدى تەستىلەۋدى دە ۇيىمداستىرادى.
وسى ورايدا، ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋعا جانە دامىتۋعا باعىتتالعان جاستار باستامالارىن قولداۋ ماسەلەسىنە دە توقتالماي وتۋگە بولماس. جاستاردى جۇمىسقا تارتۋ جانە كاسىپكەرلىك باستامالارىن قولداۋ ماقساتىندا مۇندا دا بولىنگەن گرانتتاردىڭ ارقاسىندا ءبىرقاتار جوبالار ىسكە اسۋدا.
جىل سايىن ەڭبەك نارىعىنا ءوزىنىڭ العاشقى جۇمىس ورنىن ىزدەپ ءۇش ءجۇز مىڭنان استام جاس قازاقستاندىق شىعادى ەكەن. ال جوعارىداعىداي ءتۇرلى، سان سالانى قامتيتىن جوبالار بەلسەندى جاس ءۇشىن ءوز جۇمىسىن تاۋىپ، ارى قاراي ونى تۇراقتى جۇمىس ورنىنا اينالدىرۋ قيىنعا سوقپاۋى ءتيىس.
