Kaspi.kz aksıalary NASDAQ bırjasynda birden 16 paıyzǵa quldyrady. Oǵan Culper Research kompanıasynyń jasaǵan zertteýi sebep boldy. Onda Kaspi kompanıasy amerıkalyq ınvestorlar men retteýshi organdardy shatystyryp kelgen degen aıyp taǵylǵan. Fınteh-top bul zertteý jumysyna qatysty resmı jaýap berip, joqqa shyǵardy. Daýdyń basy neden shyqqanyn, nelikten mundaı aıyp taǵylyp otyrǵanyn Dalanews.kz tilshisi tolyǵyraq tarqatty.
Zertteý jumysyndaǵy basty máseleler
Culper Research jasaǵan kólemdi zertteýde Kaspi.kz kompanıasyna qatysty negizgi qarjylyq jáne saıası qaýipter tizildi. Onyń ishinde Reseımen aradaǵy baılanysy Qazaqstanǵa qaýipti ekenin aıtady. Atap aıtqanda, zertteýde bylaı delingen: «Mysaly 2022 jyldan beri Reseıden basyn ala qashqan mıgranttar men sanksıanyń sergeldeńine túsken tulǵalarǵa Kaspi karta rásimdeý jeńildegen. Týrızm kartasyn ashqan adam sany kúrt kóbeıip, kompanıanyń qarjylyq kórsetkishi ósken. 2021 jyldyń sońynan bastap Qazaqstandaǵy rezıdent emes tulǵalardyń depozıti 338%-ǵa artqan. Kiris kózi retinde óte jaqsy bolǵanymen, ekinshi rettik sanksıalarǵa ushyraý qaýpi bar. Sebebi Reseı ekonomıkasy álsirep jatqandyqtan, sanksıany aınalyp ótetin joldyń bári halyqaralyq qadaǵalaýshylardyń jiti baqylaýynda bolady».
Kaspi rúblmen operasıa jasaýǵa ruqsat bere me?
Zertteýde aıtylǵan kelesi másele — Raiffeisenbank arqyly aqsha jylystatý. Kompanıa «reseılik bankter arqyly aýdarym jasaıdy» degendi resmı túrde joqqa shyǵardy. Biraq zertteýde Raiffeisenbank bank arqyly rúblmen operasıalar jasalǵany aıtylady. Al bul bank bolsa, qazirgi ýaqytta Reseıde jumys istep turǵan az banktiń biri. Ári aqshany jylystatý isi boıynsha tergeýde tur. «Osy turǵydan alǵanda Kaspi kompanıasynyń qarjy júıesine halyqaralyq deńgeıde úlken qaýip bar. Eger baılanys tolyǵymen ashylsa, Kaspi-diń halyqaralyq qarjy naryǵyndaǵy bedeli men bolashaǵyna nuqsan keledi» delingen zertteýde.
Qaırat Satybaldynyń Kaspi-ge qandaı qatysy bar?
Culper Research Qaırat Satybaldynyń Kaspi arqyly júzdegen mıllıon dollardy jylystatqanyna basa nazar aýdarǵan. Osylaısha kompanıanyń qarjy júıesinde qylmystyq áreketter bolǵan dep topshylaǵan. Zertteýde bylaı deıdi: «Satybaldynyń isi tek Kaspi bankiniń qarjylyq áreketterin ǵana emes, sonymen qatar kompanıa quryltaıshylarynyń jemqorlyqqa qatysyn da kórsetedi. Bul jaǵdaı Kaspi-diń aksıonerler tizimine jáne olardyń kompanıamen baılanysyna qatysty kóp suraq týyndatady. Eger Kaspi-diń ishki baqylaýy osyǵan deıin álsiz bolyp kelse, onyń bolashaqta qarjy jáne quqyqtyq máselelerge tap bolatyny anyq».
Reseımen tyǵyz baılanystyń taǵy bir ushy
«Kaspi-diń reseılik naryqqa shyǵýy banktik qyzmettermen shektelmeıdi. Kompanıanyń elektrondyq komersıa platformasy reseılik klıentter men jetkizýshilerge belsendi túrde qyzmet kórsetip jatyr» deıdi Culper Research. Zertteýde birneshe reseılik forým men chatta Kaspi arqyly qalaı saýda jasaýǵa bolatyny týraly keńester berilgeni aıtylady. Demek, kórshi eldiń naryǵymen tyǵyz baılanys bar degen sóz deıdi. «Kaspi reseılik Smartix sıaqty kompanıalarmen QR Pay júıesin engizemiz dep seriktestik ornatqan. Alaıda bul seriktestik resmı túrde jarıalanbaǵan jáne AQSH-taǵy ınvestorlar bul týraly bilmegen. Bul áreket kompanıanyń Reseımen baılanysyn jasyrýǵa tyrysyp jatqanyn aıqyn kórsetedi.
Sonymen qatar, Kaspi reseılik Yandex.Taxi sıaqty kompanıalarmen de jumys istep, Qazaqstan naryǵyndaǵy úlesin saqtap keledi. Bul baılanystar Kaspi-diń reseılik naryqtaǵy yqpaly óte joǵary ekenin kórsetedi, biraq bul baılanystar áshkere bolsa, kompanıa úshin aýyr saldarlarǵa ákelýi múmkin» delingen zertteýde.
Sanksıa salynýy múmkin be?
Culper Research Reseımen aradaǵy baılanystyń kesirinen Kaspi ekinshi rettik sanksıalarǵa ushyraýy múmkin deıdi. «2024 jyly fınteh-top sanksıalanǵan tulǵalarmen jumysyn toqtatýǵa múmkindigi bola tura toqtatpady. Eger osy baılanystar ashyla berse, Kaspi-diń AQSH-taǵy jáne basqa halyqaralyq naryqtardaǵy orny aıtarlyqtaı álsireıdi. Sondyqtan halyqaralyq qarjy naryǵyndaǵy ornyn saqtaǵysy kelse, kompanıa strategıalyq qadamdar jasaýy kerek» dep qorytyndylaǵan.
Kaspi ne dep jaýap berdi?
Culper Research jobasynyń zertteýindegi aqparattardy fıtnet-kompanıa joqqa shyǵardy. Bul jobany @FINANCEkaz telegram-arnasy bırjadaǵy short-pozısıalardan tabys tabý úshin osylaı isteıtinderdiń áreketi dep otyr. Al Kaspi bolsa, eseptiń shyndyqqa janaspaıtynyn aıtty: «Bul shabýyl Kaspi-diń Nasdaq bırjasyna sátti shyqqanyna baılanysty bolýy múmkin. Shortıster arasynda bedelimizdiń artqany sózsiz. Bizdi talaı jyldan beri biletin ınvestorlar abyroıymyzdyń asqaq ekenin jaqsy biledi».
Kaspi.kz basshysy ári negizin qalaýshylardyń biri Mıhaıl Lomtadze áleýmettik jelidegi paraqshasynda bylaı dedi: "Short-sellerlerge jyldam tabys tabýǵa járdemdesý úshin jasalǵan ádettegi shabýyl ǵana. Eseptiń derekteri anyq emes, nvestorlardy ekioıly qylý úshin ádeıi jasalǵan. London qor bırjasynda 2020 jyldan beri barmyz, jarıa kompanıamyz. Jaqynda Nasdaq-qa shyqtyq. Talapqa saı, barlyq aqparatty ýaqytyly jarıalap otyramyz. Jaqynda keńeıtilgen zańdy tekseristen óttik. Ónimderimizge, esepter men baǵdarlamalardyń sáıkes keletinine jáne baqylaý quraldarymyzǵa senimdimiz. Uzaq ýaqytqa baǵyttalǵan strategıamyzǵa qaraı ádettegideı baǵyt alyp kelemiz" dedi ol.
Eske sala ketsek, byltyr «shortıster» shabýylyna Freedom Holding Corp. ta tap bolǵan edi. Hindenburg Research kompanıa esebi jalǵan jasaldy dep aıyptaǵan. Keıinnen sheteldik táýelsiz fırmalar tekseris jasap, zertteý jumysyndaǵy faktilerdiń jalǵan ekenin anyqtaǵan.
