Elimizde sońǵy jyldary múgedek balalar sanynyń tez artyp ketýi baıqalyp otyr. 2017 jyly tek serebraldy sal aýrýy bar balalar 1993 jylmen salystyrǵanda 3,6 ese kóbeıgenin statısıka baıqatyp otyr. 2021 jyly 13 131 bala alǵash ret "múgedek" mártebesin alǵan. Odan beri de bul kórsetkish artyp barady. Jyl saıyn elimizde týa bitken jáne tuqym qýalaıtyn aýrýlary bar 3500-ge jýyq bala týady eken. Múmkindigi shekteýli mektep jasyna deıingi balalardyń sany jyl saıyn alty myńǵa artyp kele jatyr.
Dál qazirgi tańda Qazaqstanda týǵannan bastap 18 jasqa deıingi 101 587-den astam bala "múgedek" mártebesine ıe. Iaǵnı, júz myńnan astam múgedek bala bar elimizde.
Shyn máninde bul stastıtıka shynymen qorqynyshty! Júz myń adam degenimiz bul Rýdnyı, Ekibastuz, Jezqazǵan sekildi shamamen bir qalanyń halqy ekenin eskersek, statısıkanyń oǵaı emes ekenin baıqaısyz. Nege elimizde týabitti aýrý balalar sany artyp ketti? Mamandardyń da pikirin suarp kórgen edik.
Óz kezeginde Dalanews.kz aqparattyq agenttigine bilikti dáriger-pedıatr Gúlnaz Tilekova bylaısha jaýap berdi:
– Rasynda da qazir týabitti múgedektigi bar balalar kóbeıip ketti. Oǵan túrli jaǵdaılar áser etýi múmkin. Sonyń ishinde eń birinshi sebepteriniń biri otbasyn jaýapty josparlaý mádenıetiniń bolmaýy. Qyz da jigit te densaýlyǵyn aldyn ala teksertpesten úılenip alady da, aıaǵy aýyr bolady. Nátıjesinde aldyn ala josparlanbaǵan júktilikten densaýlyǵynda dimkástigi bar balalar dúnıege kelip jatady.
Shyn máninde bolashaq ákeler men analar júktilikti jaýapkershilikpen aldyn ala josparlaýy kerek. Balany shala týmaý, júreginde nemese basynda psıhıkalyq buzylystary bar náreste dúnıege kelmeýi úshin aldyn ala balany jasama turyp oılaný kerek.
Ómirge erekshe balanyń kelýi ata-ana úshin de, qoǵam úshin de memleket úshin ońaı sharýa emes. Sondyqtan aldyn ala balanyń densaýlyǵy týraly bala jasamaı turyp oılaný kerek.
Balalar arasyndaǵy múgedektiktiń aldyn-alý tujyrymdamasy eń aldymen balany josparlaýdan bastalýy kerek. Elimizdiń turǵyndary arasynda otbasyn jaýapty josparlaý mádenıetin belsendi qalyptastyrý qajet.
Bul ádetke, qalypty jaǵdaıǵa aınalýy qajet. Qyz ben jigitke aldyn ala júktilikti durys josparlaýǵa kómektesetin, skrınıngter men últradybystyq tekserýlerden qalaı ótý kerektigi, bosanýǵa qalaı daıyndalý kerektigi jáne deni saý balalardy ómirge ákelýge qatysty ortalyqtar jumysyn kúsheıtý kerek, – deıdi Gúlnaz Tilekova hanym.
Bilikti mamannyń aıtýynsha, náreste qursaqta jatqanda balanyń damýyn, onyń boıynda qandaı da bir ózgeristerdiń bar joǵyn týa sala densaýlyǵyndaǵy aýyr buzylystaryn erte anyqtaý jumystaryn júrgizýdiń mańyzy zor.
Pedıatrıalyq kómek standartynda jańa týǵan nárestelerdi neonataldy, oftalmologıalyq jáne aýdıologıalyq skrınıngter barlyq perzenthanalarda mindetti túrde júrgizilýi kerek ekendigi kórsetilgen. Alaıda is júzinde aýdıologıalyq jáne oftalmologıalyq skrınıngter negizinen shala týylǵan náresteler úshin táýekel toptary boıynsha ǵana iriktep júrgiziledi. Nátıjesinde ana ómirge deni saý bala ákele almaǵandyǵyn birneshe jyldan soń ǵana bilip jatady.
Al ondaı buzylystar bolyp aldyn ala anyqtalsa emdeýde qıyndaı túsedi eken. Mamandar bizde keı jaǵdaıda bala damýynyń kesheýildep jatqanyn tek keıinirek bilip qaıǵyryp jatady, qarsylasady, dárigerlerdi kinálaıdy.
Al shyn máninde ol o basta ishte durys damymaǵan. Sondyqtan osyndaı máseleler tezirek sheshý kerek. Ras, budan basqa balanyń ómirge qandaı da bir aqaýlarymen kelýiniń sebepteri kóp. Ekologıa, tamaq sapasy, tuymqýalaýshylyq bolýy da múmkin. Biraq máseleniń shyǵý tórkini tereńde eken dep qol qýsyryp qarap otyrýǵa bolmaıdy.
Ómirge deni saý bala ákelý úshin áli de bolsa kóptegen jumystar jasalap, ana men bala densaýlyǵyna qamqorlyqty arttyra berýimiz qajet. Bala ólimin azaıtý sekildi ómirge deni saý bala ákelý sekildi memlekettik baǵdarlamalar da qabyldanýy qajet. Bul baǵytta tipti anaǵa tegin dárýmender taratýdy da oılastyrý qajet.
Óıtkeni qazir turmysy tómen otbasylarda aıaǵy aýyr analarymyz ana men balaǵa qajetti dárýmeni mol tamaq ishe bermeıdi. Qazir múgedektiktiń aldyn alý úshin kóptegen elder túrli baǵytta qamqorlyq jumystaryn jasap jatyr, Solardyń tájirıbesimen almasyp, elimizdegi múgedektik deńgeıin tómendetýdi qolǵa alýǵa tyrysýmyz qajet.
Memlekettiń eń basty baılyǵy adam desek. Elimizdegi azamattardyń sapaly urpaq, deni saý bolýynyń mańyzy zor! Qazirgi tańda elimizde osy baǵytta atqarylyp jatqan sharalar jemisin berip, múgedektik satıstıkasyn jaqsartý ýaqyt talaby. Sondyqtan qoǵamymyzda teń qoǵam qalyptastyryp, ınklúzıvti qoǵam qurý jumystarymen birge múgedektiktiń aldyn alý jumystaryn da júrgize berýimiz qajet.
