Joǵarǵy Sot otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyq salasyndaǵy quqyq buzýshylarǵa jazany kúsheıtýdi, «qamaqqa alý úılerin» qurýdy qoldaıdy.
Joǵarǵy Sottyń qylmystyq ister jónindegi sot alqasynyń tóraǵasy Ábdirashıd Júkenov otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyq salasyndaǵy qylmystyq ister jáne ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly ister boıynsha sot praktıkasy máseleleri boıynsha keńes ótkizdi. Talqylaýǵa Bas Prokýratýranyń, İİM-niń ókilderi, sýdıalar, ǵalymdar men advokattar qatysty.
Keńesti asha otyryp, Á.Júkenov: «Otbasylyq qarym-qatynastardyń durys negizderin qalyptastyrý jáne saqtaý memlekettiń basym máseleleriniń biri bolyp tabylady. Qazirgi ýaqytta qoǵamda otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyq úshin jaýapkershilikti qatańdatý boıynsha ǵylymı daý jalǵasýda, - dep atap ótti.
Onyń aıtýynsha, Qazaqstanda uryp-soǵý jáne densaýlyqqa qasaqana jeńil zıan keltirý quramdary birneshe ret Qylmystyq kodeksten ÁQBtK-ge aýystyrylǵan, bul ákimshilik jaýaptylyq sheńberinde quqyq buzýshylyqtardyń osy quramdaryn anyqtaýdyń joǵary tıimdiligin kórsetti. Osy ákimshilik quqyq buzýshylyqtardy qylmystyq sanatqa aýystyrýǵa baılanysty ózgerister, kerisinshe, eldegi turmystyq qylmystyń jaǵdaıyna teris áser etti.
Máselen, eger 2015 jylǵa deıin densaýlyǵyna jeńil zıan keltirgeni úshin 3,5-4 myńǵa jýyq otbasylyq deboshır ákimshilik jaýaptylyqqa tartylsa, onda jańa Qylmystyq kodekstiń qabyldanýymen ol 6 esege – 700-750-ge deıin azaıǵan. Keıin, 2017 jyldan bastap, osy quqyq buzýshylyqtardy QK-den ÁQBtK-ge aýystyrǵannan keıin olardy tirkeý 10 eseden astam ósti.
Á.Júkenov otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyq salasyndaǵy quqyq buzýshylarǵa qatysty jazany kúsheıtý qajettigin atap ótti. Spıker ákimshilik ister boıynsha júıeli túrde tartylatyn adamdarǵa 45 nemese 60 táýlikke deıin qamaqqa alý jazasyn taǵaıyndaýǵa jáne eskertý túrindegi jazany alyp tastaýǵa jáne neǵurlym qatań sanksıalar kózdeýdi oryndy dep sanaıdy.
Odan keıin Á. Júkenov jýrnalıserge arnalǵan brıfıńte ákimshilik is sotqa qaraý úshin kelip túsken kezde, sot isterdiń jartysyn taraptardyń tatýlasqandary úshin toqtatý jıilep ketkenine alańdaýshylyq bildirdi. Jábirlenýshiniń aryzdy keri qaıtaryp alý quqyǵy jazanyń bultartpaýshylyq qaǵıdatynyń buzylýyna ákeledi. Spıker usaq qylmystyq teris qylyqtar men ákimshilik quqyq buzýshylyqtardy dereý qaraý boıynsha halyqaralyq standarttarǵa ótý mindetin belgiledi. Deboshır sotqa sol kúni, qajet bolsa alǵashqy táýlik ishinde kelýi kerek. Sonda tatýlasý, aıaýshylyq máseleleri joıylady», - dedi A.Júkenov.
JS quqyq buzýshylardy jaýapqa tartý prosesin jeńildetý qajettiligine barynsha nazar aýdarýda. Qylmystyq teris qylyqtar týraly ister boıynsha, onyń ishinde otbasylyq turmystyq zorlyq-zombylyq salasynda polısıa quqyǵy modeli boıynsha jekelegen ońaılatylǵan is júrgizý bolýǵa tıis. Problema retinde aldymen otbasylyq deboshırler men usaq qylmyskerlerdi ustaıtyn «qamaqqa alý úıleri» dep atalatyn jeke oryndardyń joqtyǵyn kórsetedi. Memleket atalǵan problemanyń ózektiligin túsine otyryp, qamaqqa alý úılerin qurý jóninde sharalar qabyldaýy tıis, onda keshendi profılaktıkalyq jumystar júrgiziletin bolady.
Qylmystyq teris qylyqtar týraly kodeks qabyldanyp, teris qylyqtar men keıbir aıqyn qylmystardy da Qylmystyq kodeksten aýystyrý qajet. Ákimshilik qamaqqa alýǵa, shyǵaryp jiberýge jáne basqa da jaza túrlerine ákep soǵatyn ÁQBtK-den keıbir jazalardy da qosý kerek. ÁQBtK-de memlekettik organdar sottyń sheshiminsiz óz betinshe jaza qoldana alatyn ákimshilik quqyq buzýshylyqty ǵana saqtaý, qoǵamdyq jumystar túrindegi jazalar boıynsha oryndaý tetigin kózdeý qajet.
Turmystyq zorlyq-zombylyq salasyndaǵy ister boıynsha jábirlenýshilerdiń quqyqtaryn qamtamasyz etý maqsatynda jeke tártip isteri boıynsha is júrgizýdi qysqartý jáne olardy jeke-jarıa jáne jarıa aıyptaý isteri sanatyna aýystyrý kerek. Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly ister boıynsha QPK-niń (QPK-niń 165-baby) balamasy boıynsha ony negizgi ákimshilik jazamen qatar qoldana otyryp, «jaqyndaýǵa tyıym salý» túrinde qosymsha májbúrleý sharalary kózdelsin.
«Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń profılaktıkasy týraly» Zańǵa sáıkes turmystyq zorlyq-zombylyqtan zardap shekkenderdi memleket kepildik bergen zań kómegin alýǵa quqyǵy bar adamdar qataryna qosý qajet.
Mundaı isterdi qaraý, A.Júkenovtyń pikirinshe, ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly ister boıynsha is júrgizýmen uqsas tez júrgizilip, beı-bereket bolmaýy tıis.
Budan basqa, JS sot alqasynyń basshysy qylmystyń damýyna yqpal etetin sebepter men jaǵdaılardy joıý maqsatynda jas ǵalymdardy osy qyzmetke tarta otyryp, qylmysqa baılanysty neǵurlym tereń zertteýlerdi júzege asyrý úshin krımınologıany ǵylym retinde qaıta qurýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti.
Bas Prokýrordyń orynbasary Áset Shyndalıev otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyq boıynsha jazalardy qatańdatý sheńberinde júrgizilip jatqan jumystar týraly habardar etti. Máselen, aǵymdaǵy jyldyń mamyr aıynan bastap «kinálige materıaldyq nemese ózge de táýeldi adamǵa qatysty» jańa saralaý belgisi engizildi. Májilis depýtattary QK-niń 106 jáne 107-baptarynan densaýlyqqa ortasha jáne aýyr zıan boıynsha «bas bostandyǵyn shekteý» túrindegi jazany alyp tastaýdy, tek bas bostandyǵynan aıyrý jazasyn ǵana qaldyrý boıynsha jańa túzetýler engizýdi pysyqtaýda.
Resmı derekter boıynsha, 2023 jyldyń 10 aıynda qazaqstandyq sottar 62 myńnan astam isti qaraǵan, onyń 56%-i (34 myń) taraptardyń tatýlasýyna baılanysty toqtatylǵan. JS sýdıasy Mádenıet Omarbekova polısıa organdary tarapynan profılaktıkalyq jumystyń bolmaýy da problemalardyń biri ekenin atap ótti. Faktiler anyqtalýda, jazalaý sharalary taǵaıyndalýda, biraq bul deboshırlerdiń zańsyz áreketterdi jalǵastyrýyn toqtatpaıdy.
Mundaı isterdi qaraý praktıkasy týraly aıta otyryp, JS sýdıasy deboshırlerdiń derekteri engiziletin baza, sondaı-aq olarǵa jekelegen ortalyqtar qurýdy usyndy. «Olarda keshendi profılaktıkalyq jumystar júrgiziletin bolady. Eger mundaı adam, mysaly, alkogólge táýeldilikten zardap shegetin bolsa, onda oǵan narkologtar, psıhologtar kómek kórsetedi, ony ońaltý týraly másele týyndaıdy», – dep sanaıdy JS sýdıasy.
Advokat Álıa Ilkenova turmystyq zorlyq-zombylyqtan zardap shekken jábirlenýshilerdi memleket kepildik bergen zań kómegin alýǵa quqyǵy bar adamdardyń qataryna qosýdy usyndy. Onyń aıtýynsha, bul shara turmystyq zorlyq-zombylyq qurbandaryna advokattarǵa tegin zańgerlik kómek alý quqyǵyn qamtamasyz etedi.
Adam quqyqtary jónindegi ulttyq ortalyqtyń ókili Bolat Beıisov jalpy kúsh-jigerdiń nazary turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alýǵa baǵyttalýy tıis dep sanaıdy. Bul bilim deńgeıi, quqyqtyq bilim, genderlik stereotıpterdi alyp tastaý, salaýatty ómir salty men turmystyq ádetterdi nasıhattaý bolyp tabylady.
Talqylaý qorytyndysy boıynsha problemalyq mindetterdi tıimdi sheshý úshin otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyq salasyndaǵy zańdy odan ári reformalaý boıynsha birqatar usynystar qabyldandy.
