Aqyn Qalqaman Sarın uıymdastyrǵan jelidegi ádebı bastama shynaıy tanym men rýhanı tamyrdy jańǵyrtqan mańyzdy sharaǵa aınalmaqshy. Ádette ekrannan án aıtyp, sahnada sóılep úırengen óner ıeleriniń endi kitap týraly oı bólisýi – bir mezette tańdanarlyq qubylys. Bul shara ulttyq sana men mádenı kodty qaıta jańǵyrtýdyń, qazaq qoǵamynyń rýhanı ımýnıtetin qalyptastyrýdyń zamanaýı tásili desek bolady.
Qalqaman Sarınniń áleýmettik jelidegi úndeýi – estafeta, ıaǵnı birinen biri jalǵasatyn rýhanı amanat ispetti. Áýeli ózi súıip oqyǵan kitaptaryn usynyp, keıin osy úrdisti jalǵastyrý úshin kópshilikke ún qatty. Oǵan ún qosqandardyń arasynda ánshi Meırambek Besbaev pen akter Bekjan Turys, qoǵam belsendisi Syrymbek Taýǵa deıin bar. Budan elıta men qarapaıym halyqtyń arasynda rýhanı kópirdiń paıda bolǵanyn ańǵaramyz. Sebebi kitap tańdaýy – adamnyń ishki mádenı deńgeıin, dúnıetanymdyq baǵdaryn, ómirge kózqarasyn aıqyndaıdy.
Bir qyzyǵy, bul joly ádebıetke qatysty úndeý bılik tarapynan emes, shyǵarmashylyq ortadan bastaldy. Shynaıy azamattyq pozısıadan týǵan bastama – osy sharanyń basty artyqshylyǵy. Sebebi ádebıetpen sýsyndaý júrekpen jasalatyn is.
Búginde kez kelgen azamat eGov Mobile qosymshasy arqyly óziniń súıikti on shyǵarmasyn usyna alady. Bul – sandyq tehnologıa men rýhanı qundylyqtardyń sıntezi. Aqparattyq dáýirde kitap týraly pikir bildirý ótken ǵasyrdaǵydaı kitaphana buryshynda emes, sıfrlyq alańda júzege asady. Onyń el ishindegi tanymaldylyǵy, ásirese jastar arasyndaǵy qyzyǵýshylyqty arttyratyny sózsiz.
Álemde dál osyndaı úlgidegi mádenı estafetalar buryn da bolǵan. Máselen, Japonıada «Kono hon ga sugoi!» («Bul kitap keremet!») atty ulttyq saýalnama jyl saıyn ótkiziledi. Oǵan eldiń mádenıet jáne medıa tulǵalary qatysyp, jasóspirimder men eresekterge arnalǵan úzdik shyǵarmalardy usynady. Osylaısha japondar úzdik avtorlardy anyqtap, jas oqyrmannyń talǵamyn qalyptastyratyn dástúr bar.
Al Kanadada ótken «Canada Reads» atty ulttyq jobada árbir provınsıanyń tanymal tulǵasy bir-bir kitapty qorǵap, tikeleı efırde pikir almasyp, eń qajet degen shyǵarmany halyqtyń kómegimen anyqtaıdy. Bul – kitapty oqýǵa emes, ony talqylaýǵa, odan nátıje shyǵarýǵa baǵyttalǵan demokratıalyq ádebı forým. Demek, bizdiń eldegi ádebı estafetanyń da osyndaı aýqymǵa shyǵýyna múmkindik mol.
Kitapty kóp oqyǵan ult – mádenıettiń tutqasyn ustaıdy. Sebebi bir ulttyń rýhanı áleýeti onyń ádebı qorymen ólshenedi. Bul rette memleket tarapynan sıfrlyq alańdardy kitap oqýǵa baǵyttaý – strategıalyq qadam. Áleýmettik jelidegi trendter kóbine sán, turmys nemese shoý baǵytynda bolǵanymen, endi ádebıet te sol keńistikti meńgere bastady.
Mundaı ádebı estafetalar qoǵamdaǵy saıası-kózqarastyq polárızasıany jumsartýǵa da yqpal etedi. Sebebi kitap – ıdeologıalyq qural ǵana emes, dıalogtyń kópiri. Meırambek Besbaev pen Syrymbek Taý bir ádebı tizimde tursa, bul – ortaq qundylyqtardyń bar ekenin kórsetedi. Demek, ult ishindegi rýhanı birlikke aparatyn jol ádebıettiń arqasynda qaıta jandanyp keledi.
Ádebı estafeta aıasynda usynylǵan shyǵarmalardyń mazmuny da nazar aýdarýǵa turarlyq. Biri tarıhı romandy oqýǵa shaqyrsa, ekinshisi poezıany dáripteıdi. Úshinshisi fılosofıalyq eńbekterdi usynady. Bul – kópqyrly qoǵamnyń kórinisi. Bir baǵytqa ǵana baılanbaı, jan-jaqty oqyrman talǵamynyń qalyptasyp kele jatqanyn ańǵaramyz.
Eger bul estafeta turaqty sıpat alyp, jyl saıyn jalǵasatyn dástúrge aınalsa, onda Qazaqstanda ádebı mádenıetti jańǵyrtýdyń jańa formýlasy qalyptasary sózsiz. Sebebi bul jerde basty faktor – erik pen yqylas.
Qalqaman Sarınniń bastamasy – qazirgi qazaq qoǵamynyń ıntellektýaldy suranysyna berilgen laıyqty jaýap. Atalmysh estafeta jaı ǵana kitaptar tizimi emes, rýhanı serpilistiń, mádenı murattyń, el bolashaǵyna degen senimniń kórinisi. Eger biz shyn máninde qazaqtyń bolashaǵyn oılasaq, onda urpaqty tek ǵylymmen emes, ádebıetpen de tárbıeleýimiz kerek. Al ádebıet degenimiz – halyqtyń júregi. Bul júrek soqpasa, ulttyń ómiri de mánsiz bolady.
