Qazaqstannyń ishki turaqtylyǵynyń ózeginde ultaralyq kelsim jatqanyn bárimiz bilemiz. Taıaýda Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń qabyrǵasynda ótken «Azamattyq qoǵammen jumys isteýdegi basqarýshylyq jáne komýnıkasıalyq daǵdylar» kýrsy osy paradıgmanyń mańyzy zor ekenin taǵy bir ret dáleldep berdi. Osy rette kýrsty «Shańyraq» kafedralar qaýymdastyǵy men QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrligine qarasty «Qoǵamdyq kelisim» respýblıkalyq mekemesi uıymdastyrǵanyn aıta ketýimiz kerek. Bul eki qurylym da ulttyq tutastyq ıdeologıasyn ǵylymı-praktıkalyq turǵydan damytýdyń aldyńǵy shebinde keledi. Olardyń bul bastamasy aǵartýshylyqtan basqa, saıası tehnologıalar negizindegi ishki turaqtylyq modelin qalyptastyrýǵa kúsh salý ekenin baıqadyq.
Bul shara elimizdegi etnosaıası kelisimniń jańa formatyna jol ashqan, saıası mádenıetti transformasıalaý prosesiniń tájirıbelik alańyna aınalyp otyr. Kýrsqa elimizdegi etnomádenı birlestikterdiń kóshbasshylary qatysyp, Qazaqstandaǵy ishki ulttyq konsolıdasıanyń jaı-kúıi jaıyndaǵy oı-pikirlerin ortaǵa saldy. Búginde Assambleıa qyzmetkereleri el ishindegi kóp etnostyń mádenı jadyn saqtaýshy ǵana emes, strategıalyq ishki jumyldyrý áleýetiniń tasymaldaýshylarǵa aınalǵanyn aıta ketýimiz kerek. Sondyqtan da bul kýrs qatysýshylar úshin ádettegi basqarý trenıńi emes, saıası júıeniń ishki tetikterin naqty tanýǵa, sheshim qabyldaý ortalyqtarymen tıimdi komýnıkasıa qurýǵa baǵyttalǵan ıntellektýaldy-praktıkalyq mańyzdy tájirıbe almasý boldy desek artyq aıtqandyq bolmas edi.
Sharany uıymdastyrýshylar oqý prosesiniń negizine azamattyq qoǵam ınstıtýttarymen, memlekettik qurylymdarmen jáne medıa ókilderimen ózara árekettestiktiń tıimdi tetikteri alynǵanyn alǵa tartty. Bul – elektoraldyq emes saıası yqpal etý mádenıetin qalyptastyratyn mańyzdy mehanızm. Iaǵnı, etnomádenı qaýymdastyqtar endi tek mádenı is-shara uıymdastyryp qana qoımaıdy, olar memleket pen azamattyq sektor arasyndaǵy deldal retinde naqty saıası-praktıkalyq rólge ıe bola bastaıdy.
Bul «gıbrıdti deldal ınstıtýt» fýnksıasy, ıaǵnı, etnıkalyq toptardyń ókilderi azamattyq qoǵam men memlekettik apparattyń toǵysqan tusynda júıeishilik kelisimdi qamtamasyz etedi.
Kýrs aıasyndaǵy eń salmaqty talqylaý «Qazaqstan halqy Assambleıasy shatyrynyń astyndaǵy 30 jyl: jańa perspektıvalar» degen taqyryp boldy. Assmbleıanyń 30 jyldyǵy tek ataýly data emes, Qazaqstannyń tranzıttik kópetnostyǵyn júıeli túrde retteýdiń ınstıtýsıonaldy tájirıbesin túıindeıtin kezeń desek bolady. Osy jıynda sóz alǵan Vladımır Bojko eldegi ishki etnosaıası arhıtektýrany qalyptastyrý týrasyndaǵy oılaryn ortaǵa saldy.
Vladımır Bojkonyń sózinen qoǵamdaǵy etnosaralyq baılanys memlekettiń irgeli turaqtylyǵyna baǵyttap túsindirýi – saıası mádenıetimizdiń evolúsıalyq damý satysyna jetkenin kórsetetinin tilge tıek etti. Ol etnostar arasyndaǵy dıalogty memlekettik qaýipsizdik strategıasynyń bir bóligi retinde qarastyratynyn jáne postkeńestik aýmaqta oryn alǵan qandaıda bir etnıkalyq daǵdarysty Qazaqstan úlgisinde eńserý múmkindiginiń mańyzy zor ekenin alǵa tartty. Onyń oıynsha, Qazaqstan modeli – turaqtylyqtyń ıdeologıalyq emes, tájirıbelik tetikterge negizdelgen sımbıoz.
Jalpy kýrs sheńberinde kóterilgen máselelerdiń biri – etnomádenı birlestikterdiń medıasaıası yqpaly. Qazirgi kezeńde aqparattyq keńistik ulttar men etnostar arasyndaǵy senim men úreıdi qatar týdyratyn arenaǵa aınalǵany jasyryn emes. Sondyqtan da bul birlestikterdiń jetekshileri tek mádenı is-shara uıymdastyrýshylar ǵana emes, qoǵamdyq pikir qalyptastyrýshylar retinde de tanylýy qajet. Olar aqparattyq qaýipsizdiktiń ishki deńgeıin qamtamasyz etýde mańyzdy ról atqara alatynyn bilemiz. Medıa men etnostar arasyndaǵy baılanysty kúsheıtý – bul etnosaralyq shıelenisti aldyn ala boljap, aldyn alýǵa múmkindik beretin proaktıvti mehanızm ekeni anyq.
Qazirgi tańda Qazaqstanda etnosaralyq qatynastardyń evolúsıalyq modeli qalyptasyp keledi. Bul model – keńestik totalıtarlyq júıeden keıingi etnosentrızm men últraultshyldyqqa boı aldyrmaǵan, kerisinshe, plúralıstik kelisimge negizdelgen ulttyq ıdeıanyń tájirıbelik formasy. Etnostardyń mádenı avtonomıasy men saıası ıntegrasıasy arasyndaǵy balansty saqtaý – Qazaqstan ishki saıasatynyń basty jetistigi. Dál osy tepe-teńdikti saqtaýdyń birden-bir joly – osyndaı kýrstar, osyndaı bilim alańdary ekeni anyq.
Mundaı kýrstar – elimizdegi etnosaralyq baılanysty tek mádenı deńgeıde ǵana emes, saıası jáne ınstıtýsıonaldyq deńgeıde damytý úshin qajet. Sebebi, XXI ǵasyrda etnostyq máselelerdi sheshýdiń negizgi quraly mádenı dıalogtan basqa tıimdi basqarýshylyq daǵdylar men strategıalyq komýnıkasıa ekenin de umytpaýymyz kerek. Al bul daǵdylardy qalyptastyrý – uzaq merzimdi ulttyq qaýipsizdiktiń ajyramas bóligi.
Sóz sońynda aıtarymyz, Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti ótkizgen bul kýrs – Qazaqstannyń etnosaralyq saıasatyndaǵy jańa paradıgmanyń bastaýy. Elimizdiń ishki turaqtylyqty saqtaı otyryp, árbir etnostyń damýyna múmkindik beretin júıeli baǵyt. Eldiń ishki tutastyǵy men saıası ornyqtylyǵy – dál osyndaı qadamdardan bastalatynyn umytpaýymyz kerek.
