AQSH-tyń Halyqaralyq damý agenttigi (USAID) 7 aqpanda saǵat 23:59-dan bastap (EST) óz qyzmetkerlerin 90 kúnge ákimshilik demalysqa jiberetinin habarlady. Bul — prezıdent Donald Tramptyń 20 qańtarda qol qoıǵan jarlyǵynan keıin bolǵan jaǵdaı. Jarlyqqa sáıkes, AQSH memlekettik organdary men agenttikteri osy ýaqyt aralyǵynda shet elderdegi baǵdarlamalar men jobalardy qaıta qarap, olardy jalǵastyrý nemese tolyqtaı toqtatý jóninde naqty sheshim qabyldaýy tıis, dep jazady Dalanews.kz Forbes.kz saıtyna silteme jasap.
USAID kóptegen elde túrli salaǵa qarjylaı jáne tehnıkalyq kómek kórsetip kelgeni málim. Qazaqstan da sonyń qatarynda. Ásirese jergilikti úkimettik emes uıymdar (ÚEU) bul agenttiktiń granttyq qoldaýyna jıi arqa súıeıdi. Mysaly, "Pravovoı medıasentr" jýrnalıserge zańgerlik keńes berip, medıa zańnamany jetildirýge at salysady. Uıym basshysy Dıana Okremovanyń aıtýynsha, olar birneshe túrli qordan qarajat alyp otyrǵandyqtan, USAID baǵdarlamasy toqtasa da, alda óz jumystaryn jalǵastyrýdyń amalyn izdeıdi. Okremova qazaqstandyq ÚEU sektorynda "medıasaýattylyq", faktchek pen zańgerlik keńes berý sıaqty baǵyttardy, ádette halyqaralyq uıymdar damytyp kelgenin, al memlekettik qurylymdar tek sońǵy jyldary ǵana bul salaǵa kóńil bólip bastaǵanyn atap ótedi.
"Azamattyq taldaý" qoǵamdyq qory da USAID-pen yntymaqtastyqta bolyp kelgen. Biraq qor jetekshisi Danıl Bekturǵanov qarjyny tikeleı agenttikten emes, "Evrazıa" qory nemese óńirlik baǵdarlamalar arqyly alyp otyrǵanyn aıtady.
"USAID eshqashan ÚEU-ny tikeleı qarjylandyrǵan emes. Arada grantqa ıelik etetin qandaı da ir retteýshi bolady, mysaly "Evrazıa" qory sekildi. AQSH elshiliginiń shaǵyn granattary baǵdarlamalary nemese USAID-pen tikeleı jumys isteıtin OAEQ-nyń "Ortalyq Azıa Evrazıa qory) óńirlik qurylymy degendeı. Azamattyq taldaý qory "Evrazıa" qorynyń qarjylandyrýy arqyly Sıfrlyq kodekske qatysty "Qazaqstannyń sıfrlyq zańnamasyn damytý" jobasyn iske asyrdy. Al Social Innovation Central Asia jobasy boıynsha ÓR Sıfrlyq kodeksiniń "personal derekteri, bıometrıa, jasandy ıntellekt" syndy ózekti máseleler boıynsha zańnamalyq taldaýlar jasaýdy kózdegen edik. USAID qarjylandyrýynyń ýaqytsha buǵattalýyna baılanysty bul jumys endi úsh aıǵa jýyq merzimde sozylyp ketýi múmkin", - deıdi ol.
Degenmen Bekturǵanov Tramp ákimshiliginiń sheshimin ýaqytsha qıyndyq dep sanaıdy: "ÚEU-lar bir ǵana donorǵa táýeldi bolmaı, qarjyny únemi ártaraptandyrýǵa tyrysady. Sondyqtan jumystar múlde toqtap qalady deýge negiz joq", — deıdi ol.
"Eho" birlestiginde jaǵdaı kúrdelirek kórinedi. Uıym jetekshisi Pavel Lobachev "Ehonyń" barlyq tórt jobasy da tikeleı amerıkalyq granttarǵa súıenip kelgenin aıtady. Onyń sózinshe, USAID bóletin qarajattyń basym bóligi, naqtysyn aıtqanda 90 paıyzy, Qazaqstanda kóbine memlekettik salalarǵa jumsalǵan. Al ÚEU-larǵa onyń 10 paıyzy ǵana tıedi.
"Sóıte tura, keıbir sheneýnikter eldegi barlyq ÚEU-ny jappaı tekserý qajet dep dabyl qaǵyp jatyr. Memleket ózi USAID-pen kelisim jasap, iri kólemde kómek alady. Tek densaýlyq saqtaý, zeınetaqy reformasy sıaqty úlken baǵdarlamalardyń ózi qanshama? ÚEU bólimi aıtarlyqtaı shaǵyn ǵana", — deıdi Lobachev.
Qazaqstandaǵy Halyqaralyq adam quqyqtary jáne zańdylyqty saqtaý búrosynyń dırektory Denıs Djıvaga da USAID-pen baılanysty jobalary bar ekenin rastaıdy. Onyń aıtýynsha, jaqynda ǵana búro "Evrazıa" qory arqyly USAID grantyn utyp alǵan. Jobanyń maqsaty — kemsitýshilikpen kúres jáne teń múmkindikterdi keńeıtý bolǵan. Endi qarjylandyrý toqtap qalǵandyqtan, bul josparlar oryndalmaı tur. Djıvaga "keıbir uıymdarǵa bul aýyr soqqy bolady, biraq iri ÚEU-lar basqa donorlardan qarajat izdep, tabýy múmkin" dep otyr. Sonymen birge ol "USAID túpkilikti jabylady degenge senbeıtinin, bálkim jańa qurylymǵa aınalýy múmkin" ekenin aıtady.
Osy oraıda,agenttiktiń óz saıtyndaǵy málimetter bazasyna nazar aýdarsaq, USAID Qazaqstanda 1992 jyldan beri jarty mıllıard dollardan astam qarjy jumsaǵan. Oǵan densaýlyq saqtaý salasyndaǵy VICH pen dárige tózimdi týberkýlezdi anyqtaý men emdeýden bastap, kólik pen kedendik júıege arnalǵan sıfrlandyrý jobalaryna deıin kiredi. Port ınfraqurylymyndaǵy keıbir baǵdarlamalar nátıjesinde shekaradan ótý merzimi edáýir qysqaryp, ótkizý qabileti birneshe esege artqan.
Endi úsh aılyq úzilis aıaqtalǵannan keıin AQSH bıligi ózderi taldap shyqqan jobalarǵa qatysty naqty sheshim qabyldaıdy. Keı baǵdarlamalar jalǵasýy múmkin, keıbireýi tolyqtaı qurıdy nemese jańa baǵyttarda júzege asady degen boljam bar. Qazaqstandyq úkimettik emes sektor bolsa, basqa qarjy kózderin qarastyryp, buǵan beıimdelýge daıyn. Buǵan deıin elden ketken ne qyzmetin ýaqytsha toqtatqan syrtqy donorlardyń úlgisi kórsetkendeı, ÚEU-lar eńseretin qıyndyqtar az emes. Alaıda olardyń halyqaralyq baılanystar men áriptestikterdi jalǵastyrýyna degen umtylysy áli de kúshti ekeni baıqalady.
Buǵan deıin AQSH-tyń Halyqaralyq Damý agenttigi Qazaqstanda jumysyn toqtatqany habarlanǵan. Sondaı-aq saıtymyzda otandyqsarapshy Ǵazız Ábishev USAID jobalarynyń bir bóliginiń qysqarýyna qatysty pikir bildirgen edi.
