اقش-تىڭ حالىقارالىق دامۋ اگەنتتىگى (USAID) 7 اقپاندا ساعات 23:59-دان باستاپ (EST) ءوز قىزمەتكەرلەرىن 90 كۇنگە اكىمشىلىك دەمالىسقا جىبەرەتىنىن حابارلادى. بۇل — پرەزيدەنت دونالد ترامپتىڭ 20 قاڭتاردا قول قويعان جارلىعىنان كەيىن بولعان جاعداي. جارلىققا سايكەس، اقش مەملەكەتتىك ورگاندارى مەن اگەنتتىكتەرى وسى ۋاقىت ارالىعىندا شەت ەلدەردەگى باعدارلامالار مەن جوبالاردى قايتا قاراپ، ولاردى جالعاستىرۋ نەمەسە تولىقتاي توقتاتۋ جونىندە ناقتى شەشىم قابىلداۋى ءتيىس، دەپ جازادى Dalanews.kz Forbes.kz سايتىنا سىلتەمە جاساپ.
USAID كوپتەگەن ەلدە ءتۇرلى سالاعا قارجىلاي جانە تەحنيكالىق كومەك كورسەتىپ كەلگەنى ءمالىم. قازاقستان دا سونىڭ قاتارىندا. اسىرەسە جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار (ۇەۇ) بۇل اگەنتتىكتىڭ گرانتتىق قولداۋىنا ءجيى ارقا سۇيەيدى. مىسالى، "پراۆوۆوي مەدياسەنتر" جۋرناليستەرگە زاڭگەرلىك كەڭەس بەرىپ، مەديا زاڭنامانى جەتىلدىرۋگە ات سالىسادى. ۇيىم باسشىسى ديانا وكرەموۆانىڭ ايتۋىنشا، ولار بىرنەشە ءتۇرلى قوردان قاراجات الىپ وتىرعاندىقتان، USAID باعدارلاماسى توقتاسا دا، الدا ءوز جۇمىستارىن جالعاستىرۋدىڭ امالىن ىزدەيدى. وكرەموۆا قازاقستاندىق ۇەۇ سەكتورىندا "مەدياساۋاتتىلىق"، فاكچەك پەن زاڭگەرلىك كەڭەس بەرۋ سياقتى باعىتتاردى، ادەتتە حالىقارالىق ۇيىمدار دامىتىپ كەلگەنىن، ال مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار تەك سوڭعى جىلدارى عانا بۇل سالاعا كوڭىل ءبولىپ باستاعانىن اتاپ وتەدى.
"ازاماتتىق تالداۋ" قوعامدىق قورى دا USAID-پەن ىنتىماقتاستىقتا بولىپ كەلگەن. ءبىراق قور جەتەكشىسى دانيل بەكتۇرعانوۆ قارجىنى تىكەلەي اگەنتتىكتەن ەمەس، "ەۆرازيا" قورى نەمەسە وڭىرلىك باعدارلامالار ارقىلى الىپ وتىرعانىن ايتادى.
"USAID ەشقاشان ۇەۇ-نى تىكەلەي قارجىلاندىرعان ەمەس. ارادا گرانتقا يەلىك ەتەتىن قانداي دا ءىر رەتتەۋشى بولادى، مىسالى "ەۆرازيا" قورى سەكىلدى. اقش ەلشىلىگىنىڭ شاعىن گراناتتارى باعدارلامالارى نەمەسە USAID-پەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن واەق-نىڭ "ورتالىق ازيا ەۆرازيا قورى) وڭىرلىك قۇرىلىمى دەگەندەي. ازاماتتىق تالداۋ قورى "ەۆرازيا" قورىنىڭ قارجىلاندىرۋى ارقىلى سيفرلىق كودەكسكە قاتىستى "قازاقستاننىڭ سيفرلىق زاڭناماسىن دامىتۋ" جوباسىن ىسكە اسىردى. ال Social Innovation Central Asia جوباسى بويىنشا ءور سيفرلىق كودەكسىنىڭ "پەرسونال دەرەكتەرى، بيومەتريا، جاساندى ينتەللەكت" سىندى وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا زاڭنامالىق تالداۋلار جاساۋدى كوزدەگەن ەدىك. USAID قارجىلاندىرۋىنىڭ ۋاقىتشا بۇعاتتالۋىنا بايلانىستى بۇل جۇمىس ەندى ءۇش ايعا جۋىق مەرزىمدە سوزىلىپ كەتۋى مۇمكىن"، - دەيدى ول.
دەگەنمەن بەكتۇرعانوۆ ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ شەشىمىن ۋاقىتشا قيىندىق دەپ سانايدى: "ۇەۇ-لار ءبىر عانا دونورعا تاۋەلدى بولماي، قارجىنى ۇنەمى ءارتاراپتاندىرۋعا تىرىسادى. سوندىقتان جۇمىستار مۇلدە توقتاپ قالادى دەۋگە نەگىز جوق"، — دەيدى ول.
"ەحو" بىرلەستىگىندە جاعداي كۇردەلىرەك كورىنەدى. ۇيىم جەتەكشىسى پاۆەل لوباچيەۆ "ەحونىڭ" بارلىق ءتورت جوباسى دا تىكەلەي امەريكالىق گرانتتارعا سۇيەنىپ كەلگەنىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، USAID بولەتىن قاراجاتتىڭ باسىم بولىگى، ناقتىسىن ايتقاندا 90 پايىزى، قازاقستاندا كوبىنە مەملەكەتتىك سالالارعا جۇمسالعان. ال ۇەۇ-لارعا ونىڭ 10 پايىزى عانا تيەدى.
"سويتە تۇرا، كەيبىر شەنەۋنىكتەر ەلدەگى بارلىق ۇەۇ-نى جاپپاي تەكسەرۋ قاجەت دەپ دابىل قاعىپ جاتىر. مەملەكەت ءوزى USAID-پەن كەلىسىم جاساپ، ءىرى كولەمدە كومەك الادى. تەك دەنساۋلىق ساقتاۋ، زەينەتاقى رەفورماسى سياقتى ۇلكەن باعدارلامالاردىڭ ءوزى قانشاما؟ ۇەۇ ءبولىمى ايتارلىقتاي شاعىن عانا"، — دەيدى لوباچيەۆ.
قازاقستانداعى حالىقارالىق ادام قۇقىقتارى جانە زاڭدىلىقتى ساقتاۋ بيۋروسىنىڭ ديرەكتورى دەنيس دجيۆاگا دا USAID-پەن بايلانىستى جوبالارى بار ەكەنىن راستايدى. ونىڭ ايتۋىنشا، جاقىندا عانا بيۋرو "ەۆرازيا" قورى ارقىلى USAID گرانتىن ۇتىپ العان. جوبانىڭ ماقساتى — كەمسىتۋشىلىكپەن كۇرەس جانە تەڭ مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتۋ بولعان. ەندى قارجىلاندىرۋ توقتاپ قالعاندىقتان، بۇل جوسپارلار ورىندالماي تۇر. دجيۆاگا "كەيبىر ۇيىمدارعا بۇل اۋىر سوققى بولادى، ءبىراق ءىرى ۇەۇ-لار باسقا دونورلاردان قاراجات ىزدەپ، تابۋى مۇمكىن" دەپ وتىر. سونىمەن بىرگە ول "USAID تۇپكىلىكتى جابىلادى دەگەنگە سەنبەيتىنىن، بالكىم جاڭا قۇرىلىمعا اينالۋى مۇمكىن" ەكەنىن ايتادى.
وسى ورايدا،اگەنتتىكتىڭ ءوز سايتىنداعى مالىمەتتەر بازاسىنا نازار اۋدارساق، USAID قازاقستاندا 1992 جىلدان بەرى جارتى ميلليارد دوللاردان استام قارجى جۇمساعان. وعان دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ۆيچ پەن دارىگە ءتوزىمدى تۋبەركۋلەزدى انىقتاۋ مەن ەمدەۋدەن باستاپ، كولىك پەن كەدەندىك جۇيەگە ارنالعان سيفرلاندىرۋ جوبالارىنا دەيىن كىرەدى. پورت ينفراقۇرىلىمىنداعى كەيبىر باعدارلامالار ناتيجەسىندە شەكارادان ءوتۋ مەرزىمى ەداۋىر قىسقارىپ، وتكىزۋ قابىلەتى بىرنەشە ەسەگە ارتقان.
ەندى ءۇش ايلىق ءۇزىلىس اياقتالعاننان كەيىن اقش بيلىگى وزدەرى تالداپ شىققان جوبالارعا قاتىستى ناقتى شەشىم قابىلدايدى. كەي باعدارلامالار جالعاسۋى مۇمكىن، كەيبىرەۋى تولىقتاي قۇريدى نەمەسە جاڭا باعىتتاردا جۇزەگە اسادى دەگەن بولجام بار. قازاقستاندىق ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتور بولسا، باسقا قارجى كوزدەرىن قاراستىرىپ، بۇعان بەيىمدەلۋگە دايىن. بۇعان دەيىن ەلدەن كەتكەن نە قىزمەتىن ۋاقىتشا توقتاتقان سىرتقى دونورلاردىڭ ۇلگىسى كورسەتكەندەي، ۇەۇ-لار ەڭسەرەتىن قيىندىقتار از ەمەس. الايدا ولاردىڭ حالىقارالىق بايلانىستار مەن ارىپتەستىكتەردى جالعاستىرۋىنا دەگەن ۇمتىلىسى ءالى دە كۇشتى ەكەنى بايقالادى.
بۇعان دەيىن اقش-تىڭ حالىقارالىق دامۋ اگەنتتىگى قازاقستاندا جۇمىسىن توقتاتقانى حابارلانعان. سونداي-اق سايتىمىزدا وتاندىقساراپشى عازيز ابىشيەۆ USAID جوبالارىنىڭ ءبىر بولىگىنىڭ قىسقارۋىنا قاتىستى پىكىر بىلدىرگەن ەدى.
