Atalǵan máselege qumbyl kóńil bólgen Tuńǵysh prezıdent Aýǵanstandaǵy ahýaldyń ushyǵyp turǵanyn tilge tıek etken.
Elbasynyń atap ótkenindeı aımaqtyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýde jańa ádis-amaldar qajet.
Terrorısterdiń jańa tehnologıalardyń tilin meńgerýi, olardyń aımaqqa, sonyń ishinde Qazaqstanǵa qatysty taktıkasynyń ózgerýine alyp keledi. Sóı degen Nazarbaev Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Kárim Másimovke azamattardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýdi birinshi kezekte tapsyrǵan edi.
“Halyqtyń jaǵdaıyn jaqsartýdy únemi nazarda ustaý mańyzdy. Turmysy túzý adam teris aǵymdardyń jeteginde ketpeıdi. Radıkalızm qoǵam jutaǵan kezde barynsha qaýlap, tamyryn tereńge jaıady, buǵan jol bermegenimiz jón”, – deıdi Nazarbaev.
Elbasy bul máselege alǵash toqtalyp otyrǵan joq.
Buǵan deıin QMDB ókilderimen kezdesken Tuńǵysh prezıdent qaýǵa saqal men qysqa balaqtyń qazaqtyń salt-dástúri men qundylyqtaryna qaıshy keletinin eskertken edi. Sol jolǵy jıynda Nazarbaev halyqtyń, ásirese jastardyń dinı bilimi men saýatyn arttyrýǵa kóńil bólý kerektigin basa aıtqan.
“Dinı saýatty adam mundaıǵa urynbaıdy. Uzyn saqal qoıyp, balaǵyn kesý bilimniń azdyǵynan, tanymnyń taıazdyǵynan týyndap otyr. Qara jamylǵan, tumshalanǵan qazaq qyzdaryn kim kórgen? Bul da bizdiń túsinikke jat. Dástúrge qaıshy. Ata-babamyz úıde kisi ólip, qaıǵyly jaǵdaıǵa tap bolǵanda ǵana qara jamylǵan. Anyǵynda din men qara kıim kıip tumshalanýdyń arasynda esh baılanys joq”, – degen-tuǵyn Nazarbaev.
Dalanews.kz osy rette terorızm men ekstremızmniń qaýlaýyna jol bermeýdi qadap tapsyrǵan Tuńǵysh Prezıdenttiń málimdemesine qatysty sarapshy pikirin oqyrman nazaryna usynady.
…
Áleýmettanýshy Mıra Máýilsháriptiń aıtýynsha Qazaqstannyń Aýǵanstan sekildi saıası-ekonomıkalyq ahýaly turaqsyz elge jaqyn ornalasýy lańkestik máselesine baza nazar aýdarýdy talap etedi.
Sarapshy Qazaqstandaǵy ekstremızmniń paıda bolýy men órshý kezeńin úsh bólgen eken. Alǵashqysy 1992-1998 jyldardyń aralyǵy. Keıingisi 2000-2010 jyldar. Sońǵy kezeń 2011-shi jyldan bastap búginge deıingi merzim.
Máýilsháriptiń pikirinshe alǵashqyda Qazaqstan bıligi ekstremızm máselesine shetelden jetken túsinik dep qarap, bul máseleniń memleketti aınalyp óterine senimdi bolǵan. Tek 2000-shy jyldardyń ortasynan bastap Ózbekstan astanasy Tashkent qalasynda oryn alǵan terrorlyq aktilerden keıin bul máselege nazar aýdarǵan.
Aıta ketelik, 1999 jyly Tashkentte lańkestik oqıǵa oryn alyp, jarylysqa qatysy bar Ózbekstan azamattary Qazaqstan aýmaǵynda quryqtalǵan bolatyn. 2000-shy jyldary sheteldik dinı mekemelerde bilim alyp jatqan qazaqstandyqtardy memlekettik baqylaý tártibi kúsheıdi.
“Elimizde áli kúnge deıin ekstremıst men lańkesterdiń portreti jasalmaǵan. Olar kimder? Olardy kópshilikten qalaı ajyratýǵa bolady? Ádette, ómirden laıyqty ornyn tappaǵan adam teris dinı aǵymnyń tuzaǵyn túskenin ańdamaı da qalady.
Ekstremıstiń áleýmettik bet-beınesin jasaıtyn bolsaq, bul jas shamasy 30-40-tyń ústindegi destrýktıvti dinı aǵymnyń ıdeologıalyq arbaýyna túsip qalǵan, onyń úgit-nasıhatyn talǵamsyz, taldaýsyz qabyldaı beretin azamat.
Bylaısha aıtqanda, lańkes dep ómirdegi problemasy sheshilmegen adamdy aıtamyz. Áleýmettik, qarjylyq jaǵdaıy turaqsyz, ıdeologıalyq ári psıhologıalyq turǵyda áli de tolyq qalyptaspaǵan adam”, – deıdi Máýilshárip.
Sarapshy bılikke mundaı aýdıtorıamen belsendi jumys isteý kerektigin aıtady. Ol úshin qoǵamnyń dinı saýatyn arttyrýǵa nazar aýdarǵan jón.
“Ashyǵyn aıtqanda, qazaqstandyqtar áli de bolsa din men dinı fanatızmniń arajigin ajyrata almaı keledi. Uldary teris aǵymnyń quryǵyna ilikken talaı ata-anamen tildestik. Kópshiligi: “balam namaz oqyp, Quran jattap júr edi. Onyń túpki oıyn bilmedik…”, degen pikir aıtady.
Ekinshi másele, ekstremıster Qazaqstannyń zaıyrly saıasatyn ońtaıly paıdalanyp otyr. Bul máselege kezinde Elbasy da nazar aýdarǵan bolatyn.
“Qazaqstannyń ashyqtyǵy halyqaralyq arenadaǵy saıası oıynshylardyń nazaryn aýdarýda. Elge kelip jatqan qısapsyz mısıonerlerge toqtaý salý qajet. Olar dindi taratýmen ǵana shektelmeıdi”, dep eskertken. Tutastaı alǵanda 2011-2013 jyldyń aralyǵy Qazaqstan úshin aýyr kezeń boldy. Osy aralyqta 14 lańkestik jasalyp, 60-ǵa jýyq azamat qaza tapty”, – deıdi sarapshy.
Endeshe ekstremızmniń jolyn kesýdiń qandaı amaly bar?
Mıra Máýilsháriptiń atap ótkenindeı bul úshin bılik organdary túrli dinı uıymdardyń jumysyn udaıy baqylap, sonyń ishinde áleýmettik jelige belsendi monıtorıń júrgizýi qajet, sol arqyly ǵana elimizdegi ekstremızmniń qaýip-qaterin baǵalap, osy jolǵa túsken azamattardy baqylaýǵa alýǵa bolady.
“Ekstrezımmen kúreste ıdeologıanyń orny bólek. Sonyń ishinde aqparattyq soǵysta jeńilmeýdiń jolyn izdegen jón. Destrýktıvti dinı aqparattyń jolyn kesip, onyń ornyn ornyqty, durys kontentpen toltyrý QMDB-nyń basty mindeti. Tutastaı alǵanda 2018-2022 jyldarǵa arnalǵan terorızm men ekstremızmge qarsy memlekettik baǵdarlamany jańa talaptarmen tolyqtyrý kerek”, – deıdi sarapshy.
Aıta ketelik, Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń dereginshe elimizde destrýktıvti ıdeologıanyń jolynda júrgen 20 myńǵa jaqyn adam bar. Olardyń kópshiligi Túrkistan oblysy men Almaty qalasy jáne elimizdiń Batys óńirlerinde shoǵyrlanǵan. 2010 jyly UQK alǵash ret Ál-Kaıda terrorlyq uıymynyń qataryna qosylý úshin Aýǵanstanǵa attanǵan Qazaqstan azamattaryn anyqtaǵan.
