ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ كەشەگى وتىرىسىندا تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى تۇرۋ ماسەلەسى تالقىلانعانى بەلگىلى. 

اتالعان ماسەلەگە قۇمبىل كوڭىل بولگەن تۇڭعىش پرەزيدەنت اۋعانستانداعى احۋالدىڭ ۇشىعىپ تۇرعانىن تىلگە تيەك ەتكەن.

ەلباسىنىڭ اتاپ وتكەنىندەي ايماقتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە جاڭا ءادىس-امالدار قاجەت.

تەرروريستەردىڭ جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ءتىلىن مەڭگەرۋى، ولاردىڭ ايماققا، سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا قاتىستى تاكتيكاسىنىڭ وزگەرۋىنە الىپ كەلەدى. ءسوي دەگەن نازاربايەۆ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى كارىم ماسىموۆكە ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدى ءبىرىنشى كەزەكتە تاپسىرعان ەدى.

“حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋدى ۇنەمى نازاردا ۇستاۋ ماڭىزدى. تۇرمىسى ءتۇزۋ ادام تەرىس اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتپەيدى. راديكاليزم قوعام جۇتاعان كەزدە بارىنشا قاۋلاپ، تامىرىن تەرەڭگە جايادى، بۇعان جول بەرمەگەنىمىز ءجون”، – دەيدى نازاربايەۆ.

ەلباسى بۇل ماسەلەگە العاش توقتالىپ وتىرعان جوق.



بۇعان دەيىن قمدب وكىلدەرىمەن كەزدەسكەن تۇڭعىش پرەزيدەنت قاۋعا ساقال مەن قىسقا بالاقتىڭ قازاقتىڭ ءسالت-داستۇرى مەن قۇندىلىقتارىنا قايشى كەلەتىنىن ەسكەرتكەن ەدى. سول جولعى جيىندا نازاربايەۆ حالىقتىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ ءدىني ءبىلىمى مەن ساۋاتىن ارتتىرۋعا كوڭىل ءبولۋ كەرەكتىگىن باسا ايتقان.

“ءدىني ساۋاتتى ادام مۇندايعا ۇرىنبايدى. ۇزىن ساقال قويىپ، بالاعىن كەسۋ ءبىلىمنىڭ ازدىعىنان، تانىمنىڭ تايازدىعىنان تۋىنداپ وتىر. قارا جامىلعان، تۇمشالانعان قازاق قىزدارىن كىم كورگەن؟ بۇل دا ءبىزدىڭ تۇسىنىككە جات. داستۇرگە قايشى. اتا-بابامىز ۇيدە كىسى ءولىپ، قايعىلى جاعدايعا تاپ بولعاندا عانا قارا جامىلعان. انىعىندا ءدىن مەن قارا كيىم كيىپ تۇمشالانۋدىڭ اراسىندا ەش بايلانىس جوق”، – دەگەن-تۇعىن نازاربايەۆ.

Dalanews.kz وسى رەتتە تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ قاۋلاۋىنا جول بەرمەۋدى قاداپ تاپسىرعان تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ مالىمدەمەسىنە قاتىستى ساراپشى پىكىرىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.

…

الەۋمەتتانۋشى ميرا ءماۋىلشارىپتىڭ ايتۋىنشا قازاقستاننىڭ اۋعانستان سەكىلدى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋالى تۇراقسىز ەلگە جاقىن ورنالاسۋى لاڭكەستىك ماسەلەسىنە بازا نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتەدى.

ساراپشى قازاقستانداعى ەكسترەميزمنىڭ پايدا بولۋى مەن ءورشۋ كەزەڭىن ءۇش بولگەن ەكەن. العاشقىسى 1992-1998 جىلداردىڭ ارالىعى. كەيىنگىسى 2000-2010 جىلدار. سوڭعى كەزەڭ 2011ء-شى جىلدان باستاپ بۇگىنگە دەيىنگى مەرزىم.

ءماۋىلشارىپتىڭ پىكىرىنشە العاشقىدا قازاقستان بيلىگى ەكسترەميزم ماسەلەسىنە شەتەلدەن جەتكەن تۇسىنىك دەپ قاراپ، بۇل ماسەلەنىڭ مەملەكەتتى اينالىپ وتەرىنە سەنىمدى بولعان. تەك 2000-شى جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ وزبەكستان استاناسى تاشكەنت قالاسىندا ورىن العان تەررورلىق اكتىلەردەن كەيىن بۇل ماسەلەگە نازار اۋدارعان.

ايتا كەتەلىك، 1999 جىلى تاشكەنتتە لاڭكەستىك وقيعا ورىن الىپ، جارىلىسقا قاتىسى بار وزبەكستان ازاماتتارى قازاقستان اۋماعىندا قۇرىقتالعان بولاتىن. 2000-شى جىلدارى شەتەلدىك ءدىني مەكەمەلەردە ءبىلىم الىپ جاتقان قازاقستاندىقتاردى مەملەكەتتىك باقىلاۋ ءتارتىبى كۇشەيدى.

“ەلىمىزدە ءالى كۇنگە دەيىن ەكسترەميست مەن لاڭكەستەردىڭ پورترەتى جاسالماعان. ولار كىمدەر؟ ولاردى كوپشىلىكتەن قالاي اجىراتۋعا بولادى؟ ادەتتە، ومىردەن لايىقتى ورنىن تاپپاعان ادام تەرىس ءدىني اعىمنىڭ تۇزاعىن تۇسكەنىن اڭداماي دا قالادى.

ەكسترەميستىڭ الەۋمەتتىك بەت-بەينەسىن جاسايتىن بولساق، بۇل جاس شاماسى 30-40-تىڭ ۇستىندەگى دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمنىڭ يدەولوگيالىق ارباۋىنا ءتۇسىپ قالعان، ونىڭ ۇگىت-ناسيحاتىن تالعامسىز، تالداۋسىز قابىلداي بەرەتىن ازامات. 

بىلايشا ايتقاندا، لاڭكەس دەپ ومىردەگى پروبلەماسى شەشىلمەگەن ادامدى ايتامىز. الەۋمەتتىك، قارجىلىق جاعدايى تۇراقسىز، يدەولوگيالىق ءارى پسيحولوگيالىق تۇرعىدا ءالى دە تولىق قالىپتاسپاعان ادام”، – دەيدى ءماۋىلشارىپ.

ساراپشى بيلىككە مۇنداي اۋديتوريامەن بەلسەندى جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن ايتادى. ول ءۇشىن قوعامنىڭ ءدىني ساۋاتىن ارتتىرۋعا نازار اۋدارعان ءجون.

“اشىعىن ايتقاندا، قازاقستاندىقتار ءالى دە بولسا ءدىن مەن ءدىني ءفاناتيزمنىڭ اراجىگىن اجىراتا الماي كەلەدى. ۇلدارى تەرىس اعىمنىڭ قۇرىعىنا ىلىككەن تالاي اتا-انامەن تىلدەستىك. كوپشىلىگى: “بالام ناماز وقىپ، قۇران جاتتاپ ءجۇر ەدى. ونىڭ تۇپكى ويىن بىلمەدىك…”، دەگەن پىكىر ايتادى.

ەكىنشى ماسەلە، ەكسترەميستەر قازاقستاننىڭ زايىرلى ساياساتىن وڭتايلى پايدالانىپ وتىر. بۇل ماسەلەگە كەزىندە ەلباسى دا نازار اۋدارعان بولاتىن.

“قازاقستاننىڭ اشىقتىعى حالىقارالىق ارەناداعى ساياسي ويىنشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋدا. ەلگە كەلىپ جاتقان قيساپسىز ميسسيونەرلەرگە توقتاۋ سالۋ قاجەت. ولار ءدىندى تاراتۋمەن عانا شەكتەلمەيدى”، دەپ ەسكەرتكەن.  تۇتاستاي العاندا 2011-2013 جىلدىڭ ارالىعى قازاقستان ءۇشىن اۋىر كەزەڭ بولدى. وسى ارالىقتا 14 لاڭكەستىك جاسالىپ، 60-عا جۋىق ازامات قازا تاپتى”، – دەيدى ساراپشى.

ەندەشە ەكسترەميزمنىڭ جولىن كەسۋدىڭ قانداي امالى بار؟ 

ميرا ءماۋىلشارىپتىڭ اتاپ وتكەنىندەي بۇل ءۇشىن بيلىك ورگاندارى ءتۇرلى ءدىني ۇيىمداردىڭ جۇمىسىن ۇدايى باقىلاپ، سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىگە بەلسەندى مونيتورينگ جۇرگىزۋى قاجەت، سول ارقىلى عانا ەلىمىزدەگى ەكسترەميزمنىڭ قاۋىپ-قاتەرىن باعالاپ، وسى جولعا تۇسكەن ازاماتتاردى باقىلاۋعا الۋعا بولادى.

“ەكسترەزيممەن كۇرەستە يدەولوگيانىڭ ورنى بولەك. سونىڭ ىشىندە اقپاراتتىق سوعىستا جەڭىلمەۋدىڭ جولىن ىزدەگەن ءجون. دەسترۋكتيۆتى ءدىني اقپاراتتىڭ جولىن كەسىپ، ونىڭ ورنىن ورنىقتى، دۇرىس كونتەنتپەن تولتىرۋ قمدب-نىڭ باستى مىندەتى. تۇتاستاي العاندا 2018-2022 جىلدارعا ارنالعان تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى مەملەكەتتىك باعدارلامانى جاڭا تالاپتارمەن تولىقتىرۋ كەرەك”، – دەيدى ساراپشى.

ايتا كەتەلىك، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ دەرەگىنشە ەلىمىزدە دەسترۋكتيۆتى يدەولوگيانىڭ جولىندا جۇرگەن 20 مىڭعا جاقىن ادام بار. ولاردىڭ كوپشىلىگى تۇركىستان وبلىسى مەن الماتى قالاسى جانە ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرلەرىندە شوعىرلانعان. 2010 جىلى ۇقك العاش رەت ال-كايدا تەررورلىق ۇيىمىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن اۋعانستانعا اتتانعان قازاقستان ازاماتتارىن انىقتاعان.