Ramazan – múmkindikter aıy. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Ramazan aıy kelgende jumaqtyń esikteri ashylyp, tozaqtyń esikteri jabyldy jáne shaıtandar shynjyrlanady», – deıdi. Hanafı mázhabynyń faqıhy Shıhab ád-Dın át Týrıbıshtı bul jerdegi «ashylýdy» bylaı dep túsindiredi: «Alla Taǵalanyń meıirimin jaýdyrýy jáne pendelerdiń amaldary kóteriletin joldardaǵy kedergilerdi ketirýi. Ony birde qoldaý kórsetýmen, birde jaqsy qabyl etýmen júzege asyrady» (Ǵaýıjı, ál-Kafı, 2/552).
Demek Ramazan aıyn ózimen birge qut-berekesin ala keletin qutty qonaq desek bolady. Olaı bolsa «qutty qonaqty» ádemilep, jaqsylap kútý kerek. Sharıǵat tilimen aıtqanda súnnet, mustahab, ádepterin saqtaı otyryp, shyn nıet, shynaıy yqylaspen ustaý qajet. Ǵalymdardyń aıtýynsha, Ramazan orazasynyń tómendegideı ádepteri bar.
Tezirek aýyz ashý
Oraza ustaıtyn ýaqyt tań namazynda bastalyp, sham namazynda aıaqtalady. Sondyqtan sham namazynyń ýaqyty kire salysymen namazdy da oqymaı turyp aýyz ashqan jaqsy. Óıtkeni qudsı hadıste Alla Taǵala: «Aýyz ashýǵa asyqqan quldarymdy bárinen de qatty jaqsy kóremin», – degen (Termızı). Biraq bul namazdan buryn tamaqtanyp alý degendi bildirmeıdi. Muny «tek jeńil túrde aýyz ashý» dep atasaq bolady. Onyń tolyq beınesin myna bir hadısten baıqaýǵa bolady: «Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) namaz oqymaı turyp jańa pisken qurmamen aýyz ashatyn. Eger ondaı qurma tappasa, kepken qurmamen ashatyn. Al eger ol da bolmasa, bir-eki jutym sý ishetin edi» (Ábý Dáýit). Sondaı-aq aýyz ashatyn qurmanyń sany taq bolǵany jaqsy. Mysaly, bir, úsh nemese bes qurmamen aýyz ashý. Qurmamen aýyz ashýdyń artyqshylyǵyn bildiretin taǵy bir hadıste: «Qurmamen aýyz ashyńdar. Óıtkeni qurmada bereke bar», – dep aıtylǵan (Termızı). Sondaıaq qurma jep, artynan sý ishse de ádepten asqan bolmaıdy.
Aýyz ashqanda duǵa tileý
Duǵanyń qabyl bolý yqtımaldyǵy joǵary bolatyn ýaqyttar bar. Sonyń biri – aýyz ashatyn kez. Bul jaıynda Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Oraza ustaǵan adamnyń aýyz ashqan ýaqytta tilegen duǵasy qabyl bolady», – dep aıtqan (Ibn Mája). Bul jerde Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) arnaıy jasaǵan duǵalar bolǵanymen, tek sony ǵana jasaý kerek degen shart joq. Sondyqtan árkim óziniń dúnıesi men aqyretine qatysty kez kelgen duǵany jasaı berse bolady. Ári onyń arabsha bolýy da mindetti emes.
Sáresi ishý
Sáresi – musylman úmbetiniń orazasyn basqa úmbetterdiń orazasynan ózgeshe etip turatyn berekeli súnnet. Óıtkeni Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Sáresi ishińder! Shynynda sáreside bereke bar», – dep aıtsa (Buharı), taǵy bir hadıste: «Bizdiń orazamyz ben kitap ıeleriniń (ıahýdıler men hrıstıandardyń) orazasynyń aıyrmashylyǵy – bizdikiler sáresi ishedi», – dep aıtqan (Darımı). Sondaı-aq sáresi ýaqytynda turyp bir jutym sý ishse de, sáresi ishken bolyp sanalady.
Kóp Quran oqý
«Ramazan» sózi Quranda bir-aq jerde kezdesedi. Sonyń ózinde «Ramazan – Quran túsken aı» («Baqara» súresi, 185-aıat) dep ony Quranmen baılanystyrady. Al Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Oraza men Quran Qıamet kúni pendege shapaǵat etedi», – deıdi (Ahmad). Sondyqtan Ramazan aıynda orazadan keıingi eń saýapty is – Quran oqý. Oqı almasa tyńdaý. Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Men basqalardyń Quran oqyǵanyn tyńdaǵandy jaqsy kóremin», – degen de sózi bar (Ábý Dáýit).
Kóp sadaqa berý
Ramazan jaqsy iste jarysatyn aı bolsa, ondaǵy jaqsy isterdiń biri jáne biregeıi – sadaqa berý. Onsyz da saýaby mol ǵıbadat Ramazan aıynda odan saıyn saýapty bola túsedi. Óıtkeni Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Eń abzal sadaqa – Ramazan aıynda bergen sadaqa», – dep aıtqan (Termızı). Sondyqtan Ramazan aıynda jan basyna belgilengen pitir sadaqasynan bólek oraza ustaǵan jandar shama-sharqyna qaraı nápil sadaqalardy kóbirek bergen jaqsy.
İlgeride ótken izgi musylmandar Ramazannyń qýaty men shýaǵyna shomylyp, orazadan keıingi alty aıda Allanyń nyǵmetine degen qýanyshtan aıyǵa almaıtyn, endigi alty aıy qalǵanda: «Rabbym, bizdi Ramazanmen qaýyshtyra kór», – dep asyǵa kútetin bolǵan. Sebebi bul aıda jasalar qulshylyqtar, ǵıbadattar men izgi amaldardyń saýaby myń aıǵa tatyrlyq qasıetti qadir túni bar. Sansyz saýaptardyń esigi aıqara ashylyp, shaıtandar shynjyrlanyp baılanatyn múbárak aıdyń kúnderin alańsyz, túnderin qapersiz ótkizýden saq bolaıyq, qadirli musylman qaýym!
Dastan QURMANBAEV,
Qyzylorda oblysynyń bas ımamy
«Iman» jýrnaly, №3, 2024 jyl
