Bul neni bildiredi? Ýaǵyzdy orys tilinde de aıtý ózekti ekenin ańǵartady ǵoı?
Bul oraıda Shoıkın: «Árıne, qazaqtildi jamaǵat jınalǵan jerde orys tilinde ýaǵyz aıtylmasy belgili. Degenmen, ýaǵyzdy oryssha aıtý máselesi osy ýaqytqa deıin sheshimin tappaǵandyqtan qazir aldymyzdan shyǵyp otyr. Soraqysy teris dinı aǵymdardyń ýaǵyzdary orys tilinde taraıdy. Bul arada kitaptardy, aýdıo-vıdeolardy aıtyp otyrmyn. Búgingi kúni bizdiń el úshin teris dinı aǵymdardan tónip otyrǵan qaýiptiń qanshalyqty ekenin ózderińiz de bilesizder», – degen.
Demek, din máselesiniń bir ushyǵy tilde jatyr ǵoı? Anyǵy, aqparattyq saıasatta. Qazaqtildige de, orystildige de ortaq dinı aqparattyq jumys júrgizile me osy? Bul saýaldardy biz Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń bólim meńgerýshisi, dintanýshy Ershat Ońǵarovqa qoıdyq. Ol ne deıdi?
«Adasqandar» bolsa pikirlesemiz
Shoıkınniń sózin estigen bolarsyz. Jalpy bizde din salasyndaǵy aqparattyq saıasat qaı deńgeıde, qanshalyqty júrgizilýde osy?
– Bilesizder, QMDB shamamen 2500 meshitti biriktirip otyr. Bas múftı Erjan Maıamerovtiń bastamasymen budan buryn aqparattyq-nasıhattyq jumys júrgizetin 2 top qurylǵan. Munyń bireýi respýblıkalyq deńgeıdegi top. Quramynda aýzy dýaly, elge syıly degen 33 dintanýshy-teolog bar. Birazy «Nur-Múbarak» ıslam ýnıversıtetinde dáris oqıdy.
Ekinshi top aımaqtarda isteıtin 300-ge jýyq dinı qyzmetkerler bar.
– Biraq, ekeýiniń de maqsaty bir ǵoı?
– Árıne. Qoǵamdy búldiretin, el ishine iritki salatyn ekstermıstik ıdeıalardyń oshaǵyn tabý, olardyń sóndirý. Meshitke keletin jamaǵattyń arasynda «adasqandary» bolsa pikirlesý, oıyn ózgertý. Sosyn, biz jalǵyz emespiz. Jumysty jergilikti ákimdiktermen, din isteri boıynsha basqarmalarmen birigip atqarýdamyz.
– Shoıkınniń sózine qatysty taǵy bir saýal. Dinı arbaýǵa túskenderdiń basym kópshiligi shynymen orystildiler me?
– Endi bul máseleni áriden bastaý kerek. Sheshenstandaǵy soǵysty alaıyq, mysaly. Mundaǵy soǵysqa iri-iri degen terorıstik toptar atsalysqan. Tıisinshe, túrli memleketten kelgender óte kóp boldy. Bul Qazaqstanǵa da, onyń ishinde elimizdiń orystildi óńirlerine de qatysty. Ózderińiz bilesizder, qazaqy ıslam halqymyzdyń mádenı jáne dástúrli qundylyqtarymen tyǵyz baılanysyp jatyr.
Osy turǵydan alǵanda orystildi qazaqtar óz tilin bilmeýi sebepti ıslamnyń qazaqı túsinikterinen shet qaldy. Muny radıkaldy kózqarastaǵy orystildi ýaǵyzshylar óz esebine paıdalanyp ketti.
– Bul neni bildiredi sonda?
– Anyǵy, bizde orystildi teologtardyń, ımamdardyń sany óte az. On saýsaqty túgel búge almaısyń, tipti. Orystildi qazaqtarmen orystildi ımamdar jumys jasaıtyn bolady
– Iá, orystildi dintanýshylardyń jetispeıtindigin mınıstr Ermekbaev ta aıtqan. Al biraq osy máseleni sheshý jolynda nendeı jumys júrgizilip jatyr?
– QMDB ekitildi ımamdar men ıslamtanýshylardy ázirleýge kiriskeli biraz boldy. Osydan eki jyl buryn «Nur Múbárak» ıslam ýnıversıtetiniń janynan orystildi top ashyldy. «Nur Astana» meshitiniń janynan ashylǵan medresede orystildi ımamdardy oqytyp jatyrmyz. Aınalyp kelgende, ýaqyttyń ózi bizge osyny mindettep otyr.
Bylaısha aıtqanda, tildik kedergilerdiń kesirinen belgili bir dárejede aqparattyq vakým qalyptasty. Qazirgi kúni orys tilindegi dinı kitaptardyń kóptigi sonshalyq, tipti sanynan shatasasyń. Mundaı kitaptar tek qaǵaz kúıinde emes, elektrondy túrde de jaryq kórip jatyr. Bulardy súzgiden ótkizý úshin dinı saraptama aýadaı qajet.
– Taǵy bir saýal, teris dinı aǵymǵa túskenderdiń kópshiligi túrmede otyrǵanda-aq «adasqan» deıdi. Osy ras pa?
– Joq. Buǵan birjaqty baǵa bergen durys bolmas. Árıne, elden oqshaýlanǵan, abaqtydaǵyadamnyń ár qımylyn ańdyp otyra almasyń taǵy anyq. Men bilsem, qazir terorıstik jáne ekstremıstik áreketterge barǵany úshin Qazaqstandaǵy túrmelerde 400-ge tarta adam otyr. Biraq...Mysalǵa, ımamdarmen kezdesýge, olardyń ýaǵyzyn tyńdaýǵa jazasyn ótegender de keledi. Olardyń keıbiri dástúrli emes dinı aǵymdardyń ókili bolýy múmkin. Alaıda olardyń tarapynan qandaı da bir radıkaldylyqtyń belgisin baıqaǵan joqpyz.
Túrmelerdi aralaıtyn 96 ımam bar
– Jalpy túrmege barasyzdar ma? Abaqtyda jatqandarmen kezdesý uıymdastyryp turasyzdar ma?
– Júıeli túrde. Terorızm men dinı ekstremızm boıynsha sottalǵandar jatqan jalpy sany 67 kolonıa bar bizde. Osy kolonıalarǵa júıeli túrde baryp turamyz.
– Mundaı kezdesýlerdiń nátıjesi qandaı? Beti beri burylǵandar bar ma?
– Bar. Mysalǵa, byltyrǵy jyldyń qorytyndysy boıynsha ekstremızm boıynsha sottalǵan 400 adamnyń ishindegi 186-syn dástúrli dinimizge qaraı bet burǵyzdyq.
– Qaıdan bilesiz, bálkim syrt kózge sizder aıtqan ustanymdardy qabyldaǵan bolyp kóringenimen, is júzinde kózboıaýshylyq jasaýy da múmkin ǵoı olardyń?
– Jasyrary joq, ondaı da bolady. Jalpy terorızm men dinı ekstremızm boıynsha sottalǵandarmen 96 ımamnan turatyn arnaıy top jumys isteıdi. Bul aýyr jumys. Sebebi, mundaı kezdesýde jazasyn óteýshiniń psıhologıalyq jaǵdaıyna erekshe mán berý kerek. Álgi aıtqan 96 ımam jaı ǵana din qyzmetkeri emes, sonymen qatar psıhologtar. Olar osy maqsatta sheberligin shyńdaıtyn arnaıy trenıńten ótken. Sondyqtan siz aıtqan, syrt kózge sózińizben kelisip, is júzinde ózinikin jasaıtyn qylmyskerlerdi olar birden ańǵarady.
– İlgeride sóz ettińiz, bizde resmı tilde taralatyn teris aǵymdaǵy kitaptar kóp eken. Olarǵa qarsy qandaı kúres júrip jatyr? Qaǵaz júzindegisi óz aldyna, ınternettegi qaptaǵan kúmándi kontenttiń kózin qalaı joıýǵa bolady?
– Din isteri mınıstrligi, QMDB bolsyn Play Market pen AppStore-daǵy elektrondy kitaptardy súzgiden ótkizip otyramyz. Shyny kerek, mundaǵy qosymshalardyń kópshiligi shetelde tirkelgen. Olardy buǵattaý bizdiń quzyrymyzda emes, sondyqtan.
Sonda ne isteısizder, anyǵy ne isteı alasyzdar?
– Belgili bir resýrsty nemese elektrondy kitapty buǵattaý týraly usynys jiberemiz. Onyń oryndalýy barysy óz aldyna, biraq...Avtorlyq quqyq degen bar ǵoı. Eń aldymen kontenttiń kúmándi ekenin dáleldeýge tyrysyp baǵamyz.
– Nátıjesi bar ma?
– Bar. Sońǵy jyldary jalpy sany 3 myńnan asa kúmándi saıt pen áleýmettik jelidegi paraqshalar buǵattaldy. Degenmen, olardyń ornyna jańasy paıda bolatynyn da eskerý kerek. Bul búgin-erteń bitpeıtin kúres, bylaısha aıtqanda.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
