Jyl saıyn jeltoqsan aıy jaqyndaǵan saıyn elimizde adam túsinbeıtin bereketsizdik paıda bolyp, bılik abyrjı bastaıdy.

Joǵary oqý oryndarynyń stýdentteri úshin bul kez naǵyz qarbalas shaq — olar 10-jeltoqsanǵa deıin sesıalaryn tapsyryp, úılerine qaıtýlary kerek. Óıtkeni ar jaǵynda bılik úshin úreıli kórinetin 16-shy jeltoqsan da alys emes.

Bılik Jeltoqsannan nege qorqady?

Múmkin, bul bir jaǵynan durys ta shyǵar — qoǵamymyzdyń qyzba, albyrt bóligi bolyp tabylatyn jastardy el arasyna iritki salatyn túrli búldirgish kúshter óz maqsattaryna jetý maqsatynda qolshoqpar retinde paıdalanyp ketýi de ǵajap emes.

Osy oraıda, belgili qoǵam qaıratkeri, fılosofıa ǵylymdarynyń doktory Amangeldi Aıtaly oryndy pikir aıtty.

Aǵamyzdyń aıtýynsha, jeltoqsannan qorqýdyń qajeti joq. Óıtkeni

1991 jylǵy 16-jeltoqsanda Qazaq eli táýelsizdiginiń jarıalanýy — qazaq jastarynyń 1986 jylǵy 16-jeltoqsanda bastaǵan kúresiniń qısyndy jalǵasy, sol serpilistiń qısyndy aıaqtalýy.

Sondyqtan bul eki jeltoqsandy bir birine qarama qarsy qoıýǵa bolmaıdy. Olar bir birimen sabaqtasyp jatqan tarıhı oqıǵalardyń tizbegi.

Budan bólek, jeltoqsan bastalysymen ult janashyrlarynan da maza kete bastaıdy. Oǵan sebep te joq emes, elimizdegi eń basty merekemiz — Táýelsizdik kúni ótpesten jatyp, Jańa jyl merekesine daıyndyq bastalyp ketedi. Mine, osy másele, ıaǵnı,

Táýelsizdik merekesiniń Jańa jyldyń kóleńkesinde qalyp qoıýy ult janashyrlarynyń kóńiline qaıaý keltirýde.

Osyndaı kezde, múmkin, osydan birneshe jyl buryn úkimet 25-qazan kúni toılanatyn Respýblıka kúnin memlekettik merekeler sanatynan beker shyǵaryp tastaǵan shyǵar degen oı da keletini de jasyryn emes.

Óıtkeni, bul mereke óte bir beıtarap kezde atap ótiletin edi. Ótken mereke — Konstıtýsıa kúni — 30-tamyzda toılansa, aldaǵy mereke — tek 1-jeltoqsandaǵy Tuńǵysh Prezıdent kúni bolatyn.

Biraq Amangeldi Aıtaly aǵamyz bizdiń bul oıymyzdy joqqa shyǵardy.

Táýelsizdik merekesin Jańa jylǵa táýeldi etip qoıǵan kim?

Qoǵam qaıratkeriniń aıtýynsha, 25-qazan — ol Táýelsizdik kúni emes,ol egemendik kúni, ıaǵnı, Qazaqstan Respýblıkasynyń óziniń memlekettik egemendigi týraly deklarasıany qabyldaǵan kún. Bul máseleniń sheshimin tabý úshin biz, eń aldymen, egemendik jáne táýelsizdik degen túsinikterdiń ara-jigin ajyratyp alýymyz kerek.

— Saıası termınologıada egemendik bólek, táýelsizdik bólek, — deıdi sózin bastaǵan qoǵam qaıratkeri. — Mysaly Reseı Federasıasynyń quramyndaǵy Tatarstannyń avtonomıalyq respýblıka retinde belgili bir deńgeıde — syrtqy qatynastarda, búdjet jáne basqa da bir qatar máselelerde óziniń egemendigi bar. Sheshenstannyń da egemendigi bar, biraq Tatarstan da, Sheshenstan da, basqa avtonomıalyq respýblıkalar da táýelsiz emes, táýeldi elder.

25-qazan — bizdiń keńes úkimeti sheńberinde odaqqa baǵynatyn respýblıka retinde egemendigimizdi jarıalaǵan kún.

Al memlekettik táýelsizdikti jarıalaǵannan keıin keńes úkimeti tusyndaǵy egemendiktiń máni joıyldy. Táýelsizdik, álbette, egemendikten joǵary turady, sondyqtan 25-qarasha atap ótilgen respýblıka kúnine qaıta oralýdyń reti joq.

Bul jerdegi másele kelesi de – bizdiń bılik bizdiń prezıdent, úkimet áli kúnge deıin qaı merekeniń bizge qundy ekenin ajyrata almaı otyr — Jańa jyl ma álde Táýelsizdik merekesi me?

Sondyqtan jeltoqsan bastalysymen bizde Jańa jylǵa úlken daıyndyq bastalady. Táýelsizdik merekesi aıaq asty qalady.

Buǵan ult janashyrlary ǵana emes, jalpy, qazaq halqy renjıdi.

Eger memleket Táýelsizdik merekesin úlken qundylyq retinde qurmetteıtin bolsa, onda osy merekeni 16-, 17-. 18-, 19-jeltoqsan kúnderi memlekettik deńgeıde atap ótýi kerek. Al sodan keıin shyrshalaryn ornatyp, Jańa jylǵa daıyndyqty bastaı bersin.

Al Jańa jyldy merziminen buryn túrlishe sımvoldarmen toılaýdy bastaý — slaván halyqtarynyń, provoslav dininiń, Reseı rýhynyń, Reseı ıdeıalarynyń bizdiń el úshin bári bir qundy ekenin bildiredi. Bizdiń ol merekeni toılaýymyz — Reseıdiń qazir búkil álemge jarnamalap júrgen „Rýsskıı mır„, ıaǵnı, „Orys álemi„ degen ıdeıasynyń yqpalynan shyǵa almaı júrgenimizdiń kórinisi.

Bul jerdegi másele — elimizdiń namysynda jatyr. Eger namysty el bolsaq, onda Jańa jyldy ysyryp qoıýymyz kerek, namysssyz el bolsaq, onda orys tildi, Jańa jyldy pravoslav kúntizbesimen toılaıtyn „rýsskıı mırdiń„ ishindegi kóp eldiń biri bolyp qalamyz. Ázirge biz sol qundylyqty tańdap otyrmyz, sony moıyndaýymyz kerek.

Biraq biz mundaı is-sharalarmen qazaq halqyn, basqalarda sharýam joq, eshqashan patrıot ete almaımyz, eshýaqytta da elge táýelsizdikti syılata almaımyz. Mine, osyny bılik túsinbeı júr-áý deımin. Muny qazaq ta, orys tildi qazaq ta, basqalar da túsiný kerek.

Assambleıa nege únsiz?

Qoǵam qaıratkeriniń aıtýynsha, túptep kelgende, bul ıdeıany Qazaqstan halqynyń Assambleıasy bastap shyǵý kerek edi.

Assambleıa, eger onyń qazaqqa jany ashysa, el halqyna:

– Biz Qazaqstan Respýblıkasynyń azamatymyz, osymen maqtanamyz, Táýelsizdik biz úshin qundy mereke, Jańa jylǵa daıyndyq osy mereke ótkennen keıin bastalý kerek, — degen úndeý joldaýy kerek edi, – deıdi Amangeldi Aıtaly.

Biraq olar aıtpaıdy, aıta almaıdy, degenmen aıtatyn oryn solardiki.

Assambleıa músheleri „Biz Qazaqstan azamattyǵyn tańdadyq, bizge bul el qundy, bizge bul táýelsizdik, bul mereke qundy„, dep aıtýlary kerek edi, biraq olaı bolmaı tur.

Jańa jyl merekesin táýelsizdigimizden joǵary qoıyp toılaý, oǵan aldyn ala daıyndalý —

el ishinde qarsylyq psıhologıasyn týdyryp, úlken ashý-yza týdyrmasa eken, degen qaýipim de joq emes.

Halyqpen oınaýǵa bolmaıdy. Óıtkeni, qansha degenmen, qazaq halqynyń ulttyq sanasy, azamattyq sanasy ósip keledi, — deıdi áńgimesin támámdaǵan Amangeldi aǵamyz.

Qaırat Matrekov

Derekkóz: 365info.kz