Jýrnalıs Nurbek Bekbaý keńestik kezeńde salynǵan qalalar men qazirgi ataý ózgertý máselesine qatysty óz kózqarasyn bildirdi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
“Kóshe, selo-aýyl ataýyn ózgertpek bolsań, jıi estıtin argýmentiń osy: "- Senderge qala salyp berdik. A vy ne blogdarnye, bizdiń atalarymyz soǵyp bergen, ózderińe bir tıyn qatystaryń joq qalalardy qazaqshalandyrǵylaryń keledi. Ne ımeete pravo!"
Stop. Sovet Ókimeti qalalardy qazaq úshin soǵyp berip pe? Komýnıstik rejım zamanynda 40-tan astam kent paıda bolypty. Deni óndiristik nemese áskerı jabyq qalashyqtar. Ol qalalarda kimder turdy,-dep statısıkasyna úńilseń, "My Vam goroda stroılı" degen sóz artyq ekenin túsinesiń. "My etı goroda sebe storılı" degen durys shyǵar?!”, — deıdi ol.
Jýrnalıs keńestik kezeńdegi kóshi-qon shekteýlerin eske alyp, qazaqtardyń qalaǵa turaqtap qalýy ońaı bolmaǵanyn aıtady.
“Já. Qazaqtyń sol qalalarǵa kirýi, turaqtap qalýy - qıamet qaıym edi ǵoı! Mynaý Shymkenttiń ózine tek 2000-shy jyldary ǵana kire bastadyq qoı. Onyń ózinde, qalada bir týysqannyń úıi bolsa, sony pana tutyp, aǵaıyndar 5-6 stýdent balasyn, sol páterge jatqyzyp oqytatyn. Olar aıaqqa turyp, kvartıra jaldaıtyn jaǵdaıǵa jetkende, olar kelesi tolqyndy qabyldaıtyn. Osylaı-osylaı ǵana qalalyq boldyq qoı shyn máninde”, - deıdi jýrnalıs.
Jýrnalıs óz ákesiniń esteligin mysalǵa keltirip, keńestik kezeńde qazaqtardyń qalaǵa turaqtap qalýy óte qıyn bolǵanyn eske aldy.
“Ákem Sovet zamany jaıly: - Qazaqtar Úkimet beretin páterge on jyldap kezekke turyp, sarylyp kútip júrgende, Perm, Týladan kelgender dereý úıli bop jatatynyn,-dep talaı aıtqan.
Al 90-nyń toqyraý jyldary, qazaq aýyldan qalaǵa aǵylǵanda, tetá Galá, tetá Zınalardyń kvartırasyn jaldaǵan edi.
- Máá, tetá Zınanyń bir basynda eki-úsh páteri bar. Aqshasyn Omsk qalasyna kóship ketken qyzy men balasyna aýdaryp turady,-dep aǵalarymyz tańǵalyp júrýshi edi. Já, basqa taqyrypqa ketip baram”, — dedi ol.
Jýrnalısiń aıtýynsha, keńestik kezeńde salynǵan kóp qala qazaq halqynyń paıdasy úshin emes, komýnıstik jospardyń, ásirese óndiris pen shıkizat bazasyn ıgerýdiń qajettilikteri úshin turǵyzylǵan.
“Álgi Rýdyıyń 1957 jyly paıda boldy. İrgesindegi alyp rýdany qazyp, óńdep jatqan kombınatqa óte kóp kólemde jumysshy kerek boldy. Sol úshin, osy kentti saldy! Qazaqtyń jerinen qazyp alynǵan mıllıondaǵan tonna ken, 40 jyl boıy Magnıtogorsk pen Chelábınskige tasyldy. Sovetter Odaǵy osy kenishten pálenbaı mıllıard paıda kórip otyrdy. Olaı bolsa, Rýdnyıdy Máskeý arnaıy aqsha ákep salyp bergen joq. Qala sol qazaqtyń jerinen qazyp alǵan rýdanyń qarjysyna turǵyzyldy. Bitti.
Sosyn "qalany Sovetter saldy" degen ne sóz? "Sovetskıı" degen ult joq. "Sovetskıe lúdı" degenniń ishine orysyń, qazaq, nemisiń de kirip ketedi. Bir qyzyqty aıtaıyn: Rýdnyı qalasyn soǵýǵa Shymkentten kelgen «SMÝ-1», «SMÝ-2», «SMÝ-3», «SMÝ-4», «SSTMO IýKO» degen qurylys brıgadalary da qatysqan. Demek, "moı dedy stroılı Vam etı goroda",-degen túbirimen qate”, - dep qosty ol.
Jýrnalıs keńestik ataýlardan arylý prosesin keı adamdar qasaqana orys halqyna qarsy shara retinde kórsetip júrgenin synǵa aldy.
"50 let oktábrá" degen sekildi maǵynasy tozyp ketken ataýlardy aýystyrýdy - bizdegi keıbir azamattar «orysqa qarsy qadam» retinde kórsetýge tyrysyp jatyr. Komýnıstik ataýlardan arylý isi rasymen orysqa qarsylyq pa? Joǵa!”, — deıdi ol.
Bekbaý bul pikirdiń de burmalanǵanyn aıtyp, Reseıdiń ózi táýelsizdik alǵannan keıin birqatar qalalar men kóshelerdiń ataýyn ózgertkenin mysalǵa keltirdi.
“Reseı 1991 jyly-aq júzden astam qalanyń, mıllıonnan astam kósheniń ataýynan Sovettik sarqynshaqty alyp tastaǵan. Mysalǵa:
Stalıngrad – Volgogradqa aýystyryldy.
Lenıngrad - Sankt-Peterbýrg degen tarıhı ataýyn qaıtaryp aldy.
Kýıbyshev qaıtadan Samara boldy,
Sverdlovsk - Ekaterınbýrg atyn qaıtaryp aldy.
Iaǵnı Reseıdiń ózinde «sovettik» ataýlardan bas tartý – tarıhı ádilettilikti qalpyna keltirý,-dep túsindirildi. Al, Qazaqstandaǵy dál osyndaı proses - nege «orysqa qarsy» aksıa bop shyǵa kelýi kerek?!”, — deıdi ol.
Bekbaýdyń pikirinshe, ataýlardy ózgertý – táýelsiz Qazaqstannyń tarıhı sanasyn qalyptastyrýmen baılanysty proses.
“ATAÝ AÝYSTYRÝ – bireýge óshikken istelip jatqan áreket emes, bul ulttyq tarıh pen memlekettilikti qaıta jazý prosesi. Iaǵnı ár adam jasap jatqan qalasy, turyp jatqan kóshesiniń ataýynan óziniń táýelsiz Qazaqstanda ǵumyr keship jatqanyn uǵynýy kerek!
Olaı bolsa - Sovettik sarqynshaqtan qutylýǵa kim qarsy shyǵady? Kim bul naýqandy "orysqa qarsylyq" dep ataıdy? Sol memlekettiń jaýy! Sol ultarazdyqty qozdyrýshy. Ondaılar bas-kóz demeı jaýapqa tartylýy kerek. Áńgimeniń toq eteri osy!”, — dep túıindedi ol.
