جۋرناليست نۇربەك بەكباۋ كەڭەستىك كەزەڭدە سالىنعان قالالار مەن قازىرگى اتاۋ وزگەرتۋ ماسەلەسىنە قاتىستى ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىردى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
“كوشە، سەلو-اۋىل اتاۋىن وزگەرتپەك بولساڭ، ءجيى ەستيتىن ارگۋمەنتىڭ وسى: "- سەندەرگە قالا سالىپ بەردىك. ا ۆى نە بلوگدارنىە، ءبىزدىڭ اتالارىمىز سوعىپ بەرگەن، وزدەرىڭە ءبىر تيىن قاتىستارىڭ جوق قالالاردى قازاقشالاندىرعىلارىڭ كەلەدى. نە يمەەتە پراۆو!"
ستوپ. سوۆەت وكىمەتى قالالاردى قازاق ءۇشىن سوعىپ بەرىپ پە؟ كوممۋنيستىك رەجيم زامانىندا 40-تان استام كەنت پايدا بولىپتى. دەنى وندىرىستىك نەمەسە اسكەري جابىق قالاشىقتار. ول قالالاردا كىمدەر تۇردى،-دەپ ستاتيستيكاسىنا ۇڭىلسەڭ، "مى ۆام گورودا سترويلي" دەگەن ءسوز ارتىق ەكەنىن تۇسىنەسىڭ. "مى ەتي گورودا سەبە ستوريلي" دەگەن دۇرىس شىعار؟!”، — دەيدى ول.
جۋرناليست كەڭەستىك كەزەڭدەگى كوشى-قون شەكتەۋلەرىن ەسكە الىپ، قازاقتاردىڭ قالاعا تۇراقتاپ قالۋى وڭاي بولماعانىن ايتادى.
“ءجا. قازاقتىڭ سول قالالارعا كىرۋى، تۇراقتاپ قالۋى - قيامەت قايىم ەدى عوي! مىناۋ شىمكەنتتىڭ وزىنە تەك 2000-شى جىلدارى عانا كىرە باستادىق قوي. ونىڭ وزىندە، قالادا ءبىر تۋىسقاننىڭ ءۇيى بولسا، سونى پانا تۇتىپ، اعايىندار 5-6 ستۋدەنت بالاسىن، سول پاتەرگە جاتقىزىپ وقىتاتىن. ولار اياققا تۇرىپ، كۆارتيرا جالدايتىن جاعدايعا جەتكەندە، ولار كەلەسى تولقىندى قابىلدايتىن. وسىلاي-وسىلاي عانا قالالىق بولدىق قوي شىن مانىندە”، - دەيدى جۋرناليست.
جۋرناليست ءوز اكەسىنىڭ ەستەلىگىن مىسالعا كەلتىرىپ، كەڭەستىك كەزەڭدە قازاقتاردىڭ قالاعا تۇراقتاپ قالۋى وتە قيىن بولعانىن ەسكە الدى.
“اكەم سوۆەت زامانى جايلى: - قازاقتار ۇكىمەت بەرەتىن پاتەرگە ون جىلداپ كەزەككە تۇرىپ، سارىلىپ كۇتىپ جۇرگەندە، پەرم، تۋلادان كەلگەندەر دەرەۋ ءۇيلى بوپ جاتاتىنىن،-دەپ تالاي ايتقان.
ال 90-نىڭ توقىراۋ جىلدارى، قازاق اۋىلدان قالاعا اعىلعاندا، تەتيا گاليا، تەتيا زينالاردىڭ كۆارتيراسىن جالداعان ەدى.
- ءماا، تەتيا زينانىڭ ءبىر باسىندا ەكى-ۇش پاتەرى بار. اقشاسىن ومسك قالاسىنا كوشىپ كەتكەن قىزى مەن بالاسىنا اۋدارىپ تۇرادى،-دەپ اعالارىمىز تاڭعالىپ ءجۇرۋشى ەدى. ءجا، باسقا تاقىرىپقا كەتىپ بارام”، — دەدى ول.
ءجۋرناليستىڭ ايتۋىنشا، كەڭەستىك كەزەڭدە سالىنعان كوپ قالا قازاق حالقىنىڭ پايداسى ءۇشىن ەمەس، كوممۋنيستىك جوسپاردىڭ، اسىرەسە ءوندىرىس پەن شيكىزات بازاسىن يگەرۋدىڭ قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن تۇرعىزىلعان.
“الگى رۋدىيىڭ 1957 جىلى پايدا بولدى. ىرگەسىندەگى الىپ رۋدانى قازىپ، وڭدەپ جاتقان كومبيناتقا وتە كوپ كولەمدە جۇمىسشى كەرەك بولدى. سول ءۇشىن، وسى كەنتتى سالدى! قازاقتىڭ جەرىنەن قازىپ الىنعان ميلليونداعان توننا كەن، 40 جىل بويى ماگنيتوگورسك پەن چەليابينسكىگە تاسىلدى. سوۆەتتەر وداعى وسى كەنىشتەن پالەنباي ميلليارد پايدا كورىپ وتىردى. ولاي بولسا، رۋدنىيدى ماسكەۋ ارنايى اقشا اكەپ سالىپ بەرگەن جوق. قالا سول قازاقتىڭ جەرىنەن قازىپ العان رۋدانىڭ قارجىسىنا تۇرعىزىلدى. ءبىتتى.
سوسىن "قالانى سوۆەتتەر سالدى" دەگەن نە ءسوز؟ "سوۆەتسكيي" دەگەن ۇلت جوق. "سوۆەتسكيە ليۋدي" دەگەننىڭ ىشىنە ورىسىڭ، قازاق، نەمىسىڭ دە كىرىپ كەتەدى. ءبىر قىزىقتى ايتايىن: رۋدنىي قالاسىن سوعۋعا شىمكەنتتەن كەلگەن «سمۋ-1»، «سمۋ-2»، «سمۋ-3»، «سمۋ-4»، «سستمو يۋكو» دەگەن قۇرىلىس بريگادالارى دا قاتىسقان. دەمەك، "موي دەدى سترويلي ۆام ەتي گورودا"،-دەگەن تۇبىرىمەن قاتە”، - دەپ قوستى ول.
جۋرناليست كەڭەستىك اتاۋلاردان ارىلۋ پروسەسىن كەي ادامدار قاساقانا ورىس حالقىنا قارسى شارا رەتىندە كورسەتىپ جۇرگەنىن سىنعا الدى.
"50 لەت وكتيابريا" دەگەن سەكىلدى ماعىناسى توزىپ كەتكەن اتاۋلاردى اۋىستىرۋدى - بىزدەگى كەيبىر ازاماتتار «ورىسقا قارسى قادام» رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسىپ جاتىر. كوممۋنيستىك اتاۋلاردان ارىلۋ ءىسى راسىمەن ورىسقا قارسىلىق پا؟ جوعا!”، — دەيدى ول.
بەكباۋ بۇل پىكىردىڭ دە بۇرمالانعانىن ايتىپ، رەسەيدىڭ ءوزى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءبىرقاتار قالالار مەن كوشەلەردىڭ اتاۋىن وزگەرتكەنىن مىسالعا كەلتىردى.
“رەسەي 1991 جىلى-اق جۇزدەن استام قالانىڭ، ميلليوننان استام كوشەنىڭ اتاۋىنان سوۆەتتىك سارقىنشاقتى الىپ تاستاعان. مىسالعا:
ستالينگراد – ۆولگوگرادقا اۋىستىرىلدى.
لەنينگراد - سانكت-پەتەربۋرگ دەگەن تاريحي اتاۋىن قايتارىپ الدى.
كۋيبىشيەۆ قايتادان سامارا بولدى،
سۆەردلوۆسك - ەكاتەرينبۋرگ اتىن قايتارىپ الدى.
ياعني رەسەيدىڭ وزىندە «سوۆەتتىك» اتاۋلاردان باس تارتۋ – تاريحي ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ،-دەپ ءتۇسىندىرىلدى. ال، قازاقستانداعى ءدال وسىنداي پروسەسس - نەگە «ورىسقا قارسى» اكسيا بوپ شىعا كەلۋى كەرەك؟!”، — دەيدى ول.
بەكباۋدىڭ پىكىرىنشە، اتاۋلاردى وزگەرتۋ – تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحي ساناسىن قالىپتاستىرۋمەن بايلانىستى پروسەسس.
“اتاۋ اۋىستىرۋ – بىرەۋگە وشىككەن ىستەلىپ جاتقان ارەكەت ەمەس، بۇل ۇلتتىق تاريح پەن مەملەكەتتىلىكتى قايتا جازۋ پروسەسسى. ياعني ءار ادام جاساپ جاتقان قالاسى، تۇرىپ جاتقان كوشەسىنىڭ اتاۋىنان ءوزىنىڭ تاۋەلسىز قازاقستاندا عۇمىر كەشىپ جاتقانىن ۇعىنۋى كەرەك!
ولاي بولسا - سوۆەتتىك سارقىنشاقتان قۇتىلۋعا كىم قارسى شىعادى؟ كىم بۇل ناۋقاندى "ورىسقا قارسىلىق" دەپ اتايدى؟ سول مەملەكەتتىڭ جاۋى! سول ۇلتارازدىقتى قوزدىرۋشى. وندايلار باس-كوز دەمەي جاۋاپقا تارتىلۋى كەرەك. اڭگىمەنىڭ توق ەتەرى وسى!”، — دەپ تۇيىندەدى ول.
