Qaladaǵy sondaı bazarlardyń birinen mektepte oqıtyn Nurbolat esimdi jasóspirimdi kezdestirdik. Nurbolatta óz jasyndaǵy balalar syndy oıyn oınap, jazǵy demalysta qydyryp, ony qyzyqty ótkizgisi keledi. Biraq amal neshik, onyn qarapaıym balalardan bir ǵana aıyrmashylyǵy ol jumys – isteıdi. Nurbolattyn jumysy satýshy. Bar bolǵany 11 jasynda eńbektiń nanynyń tátti dámin sezgen búldirshin bolashaǵyn kásipkerlik pen baılanystyrady.
– Qazir anamnyń kóterme bazardan alyp kelgen kıim-keshekterin satyp, kómektesip júrmin. Bastapqyda qyzdarǵa, apaılarǵa kıimderdi kórsetip, kıgizip, ólshetip taǵy basqalaryn aıtatyn kezde qatty uıalatynmyn. Qazir úırenip aldym. Kelgen adamnyń dene bitimine qarap, qaı kólemdegi kıim kıetinin bilem, ústindegi óziniń kıgen kıimine qarap qaltasynyń qalyńdyǵyn túsinemin. Endi qazir osynda turǵanyma bir jyldaı bolyp qaldy. Munda dostarym da kóp. Biraq artymdaǵy inim men qaryndasymnyń men sıaqty bazarǵa shyqqanyn kalamaımyn. Óıtkeni olardyń balalyq shaǵynyń oıyn-kúlkisinen aıyrǵym kelmeıdi. İnim 8 jasta, qaryndasym 5 jasta. Sondyqtan keleshekte bınesmen bolǵym keledi, – deıdi Nurbolat.
Búgnde balalardyń eńbekke erte aralasýy elimizde tolyq qadaǵalanbaıdy. Sonymen qatar, zań júzinde bul ruqsat etilmegen jumysqa jegý bolyp tabylady. Aıta ketetin jaıt, jastardyń fızıologıasyna jáne jas mólsherine baılanysty aýyrlyqty kóterýge qatysty belgili bir ishki normalary bolady.
Alaıda bazardy jasartyp júrgen balalardyń jáne olarǵa jumys berýshiler bul talaptardy saqtaı bermeıdi. Osynyń saldarynan arzan eńbek kúshine aınalǵan jastarymyzdyń densaýlyǵyna aıtarlyqtaı zıan keledi.
KR «Bala quqyqtary týraly» Zanynyn 19-babynda «Árbir bala óziniń jasyna, densaýlyǵyna jáne qajetterine qaraı demalýǵa jáne bos ýaqytyn paıdalanýǵa qyly» dep kórsetilgen.
Degenmen bazar jaǵalap, onyń kúndelikti qarbalas tirshiligimen bite qaınasyp júrgen balalardyń barlyǵy ondaı múmkindiktepge ıe emes. Qazir ózi ata-analardyń bala eńbegine degen kózqarasy da ártúrli. Biri eńbek – balanyn densaýlyǵyna keri áser etedi dese, ekinshileri bala erterek eńbek etip úırense, bolashaqta óz kúnin ózi kóre alatyndaı pysyq bolady dep oılaýy mýmkin.
Eń bastysy, ata-analar búgingi jastar erteńgi el tutqasyn ustaıtyn azamattar ekenin umytpaǵandary abzal. Al sol el tutqasyn berik ustaıtyn bilimdi de, bilikti, denderi saý, rýhanı adamgershiligi joǵary tulgalar bazarda emes, oqý orny partasynda tárbıeleneri barshamyzǵa málim.
Máselen, jumystyń túrine qaraı 16-18 jas aralyǵyndaǵy balalarǵa 16,4 kelige deıin salmaqtaǵy júk kóterýine ruqsat etiledi. Dál osy jas aralyǵyndaǵy qyz balasy úshin kóteretin zat salmaǵy 10,25 keliden aspaýy kerek.
Aıtar oı:
Raıa apa, jemis-jıdek satýshy:
– 90-jyldary bazarda qyz-kelinshekter kóp bolatyn. Bári otbasyn asyraý úshin saýda-sattyqpen aınalysatyn. Endi mine, bazar jasaryp barady. Balalardyń bazarlarda saýda jasap, júk tasýshy bolyp, tıyn taýyp júrgeni oılandyrmaı qoımaıdy. Ózimniń de balalarym bar. Men olardy munda alyp kelmeımin. Olar – jastar, bazarda júrmeýi kerek qoı. Olar bilim alyp, elimizdi damytýǵa atsalysýy kerek. Biraq barlyǵyn sózben aıtý ońaı. Árkimniń taǵdyry ártúrli. Biri ata-anasyna kómektesedi, kelesileriniń ondaı áke-shesheleri de joq. Ne de bolsa mektep jasyndaǵy balalardyń mektep partasynda otyrǵandary durys. Ony jaqyndary qadaǵalaýy kerek shyǵar.
