Dalanews.kz sóı dep joramal jasaǵan Washington Post maqalasyn oqyrman nazaryna usynady.
Munyń negizgi sebebi – Qytaı Reseıdiń Qıyr Shyǵysyn óz aýmaǵy dep sanaıdy. Kreml Amerıkadan buryn Beıjińdi oılasyn. Bizge qaraǵanda Qytaı saıasaty áldeqaıda qaýipti. Qaýipti deýimiz jeńil aıtylǵan, qaterli. Ázir ámpeı-jámpeıi bir bop kóringenmen, keıin kele kúrt qubylyp, Máskeýdi tuqyrtýǵa tyrysady. Reseı terıtorıasyna suqtanatyn bolady…”, – deıdi maqala avtory Aızek Fısh.
“Qazir eki eldiń juby jazylmaı júr. Túneýkúni Qytaı dıplomaty Ian Szechı Máskeýge arnaıylap kelip, eki eldiń arasyndaǵy alys-barys, barys-kelis buryn sońdy bolmaǵan deńgeıge jetkenin aıtyp ketti.
Prezıdent Pýtın de onyń sózin qostap, Reseı men Qytaı arasynan qyl ótpes dosqa aınalǵanyn, buǵan deıingi kelispeýshilikter kelmeske ketkenin málim etti.
Sonyń aldynda Qytaı basshysy Sı Szınpın Pýtındi “jan dosym” dep atap, Kremlge jylyshyraı bildirgen edi.
Soǵan qaraǵanda Máskeý Qytaıdyń arbaýyna túsip qalǵandaı. Bul rıtorıkanyń astarynda “AQSH-qa qarsy birigip kúreseıik” degen ustanym jatyr dep tujyrymdasa, qatty qatelesedi.
Anyǵy, qaýip bizden emes, Qytaıdan…”, – deıdi Washington Post.
Maqala avtory Beıjińdi úıirsiktep júrgen Máskeý keıin kele Fılıppın, Býtan, Úndistan sıaqty elderdiń kebin kıýi múmkin dep boljaıdy.
Qytaılyqtardyń arasynda Reseıdiń shekaralas aımaqtaryn óz terıtorıasy sanaıtyn aýqymdy aýdıtorıa bar.
Bir kezderi Orta Azıany ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda ustaǵan Kreml qazirgi aımaqtaǵy yqpalynan aıyrylǵan. Onyń ornyn Qytaı almastyrǵan. Aımaqtaǵy Reseıdiń saıası-ekonomıkalyq yqpaly jyl ótken saıyn álsirep keledi.
“Beıjiń birte-birte Máskeýdi bas erkindiginen aıyrady. Reseıdiń qazba baılyqqa bógip jatqan ulan-ǵaıyr aýmaǵy Qytaıdy qyzyqtyryp otyr.
Reseılikterdiń kópshiligi Qytaıdyń Sibirge suqtanyp, atalǵan aımaqty belsendi ıgerýge kóshkenine alańdaýly ekenin jasyrmaıdy. Al qytaılyqtardyń paıymynda Reseıdiń shyǵys bóligi álimsaqtan Beıjińge tıesili.
Qytaı halqy 1858-1860 jylǵy kelisimdi umyta qoıǵan joq. Buǵan saı Baıkal kóliniń mańyndaǵy biraz terıtorıa Reseıge ótip ketken bolatyn. Qytaılyq blogerler qazir osy taqyrypty qaıta qozǵap, ótken kúnniń esesin qaıtarýǵa tyrysýda. Álbette olardyń artynan ilesýge ázir úlken aýdıtorıa bar.
“Gonkong pen Makaony qolastymyzǵa qaıta qostyq. Sol sıaqty Qıyr Shyǵysty qaıtarýǵa ne kedergi?!” – degen bloger Ian Szaıý osyndaı ustanymdaǵy aýdıtorıanyń sózin sóılep otyr.
Al Qıyr Shyǵysta turatyn reseılikter óńirge jappaı qonys aýdaryp jatqan qytaılyqtardan seziktenedi. Olardyń kelisinen qaýip kútedi. Júzdegen, myńdaǵan adamnan quralǵan qytaı kontıngenti qalyptassa, erteńgi kúni úlken daýdyń tutanaryn kúni buryn boljap, bilip otyr...”, – deıdi Aızek Fısh myrza.
Onyń pikirinshe bul aımaqtaǵy turǵyndar qytaımen isti bolǵan, qytaıdyń bolmys-bitimin, maqsat-muratyn beske biledi. Jer degende tóńiregin túgel umytatyn jaman minezi baryn burynnan ańǵarǵan.
Washington Post bul arada Qytaımen shektesetin Evreı avtonomdy oblysy gýbernatorynyń pikirin alǵa tartqan eken. Aımaq basshysy óz sózinde óńirdiń 80 paıyz terıtorıasyn Qytaı kásipkerleri ıgerip otyrǵanyn, osynshama aýmaq qytaılardyń ıeligine ótip ketkenin málimdegen edi.
“Qytaılardyń basym kópshiligi Reseıdi jaqyn tartpaıdy. Qyrǵı-qabaq soǵys jyldary KSRO-dan qysym kórgeni jadynan óshe qoıǵan joq. Beıjińniń syrtqy saıasattaǵy strategıasy aldaǵy jyldary kúrt qubylyp, Máskeýdi tyrp etkizbeı tastaýy múmkin. Kreml Orta Azıadan aıyrylyp qalǵanyn moıyndaǵysy joq. Qytaı atalǵan aımaqtyń eń iri saýda seriktesi. Reseımen jaǵalasyp tájik jerinde óziniń áskerı bazasyn ornalastyryp qoıdy. Onysyn kózden tasalaýǵa tyrysqanmen, báribir bilinip qaldy.
Beıjiń men Kremldiń araqatynasynda Reseı ekinshi rólde. Qytaı Reseıdiń eń iri saýda seriktesi. Reseıdiń Qytaı ekonomıkasyndaǵy úlesi tym mardymsyz, tipti aldyńǵy ondyqqa da kirmeıdi. Bálkim áskerı salada asyp túserlik áleýeti de bar shyǵar. Biraq Beıjińniń kez-kelgen dúnıeni kóshirip basatyn qabileti baryn umytpaý qajet.
Qazirdiń ózinde Reseıdiń áskerı tehnıkasyn aınytpaı qaıtalap, óz atynan óndiriske shyǵarýda. Máskeý buǵan tejeý sala almaı otyr”, – deıdi Washington Post.
Maqala avtorynyń paıymdaýynsha áne-mine Jenevada júzdeskeli otyrǵan Baıden men Pýtınniń kezdesýinde AQSH- prezıdenti osy máseleni sóz etip, Reseı prezıdentine Qytaımen alystan aralasýǵa keńes berýi múmkin.
Aıaýlym SHAIMARDAN
