Dalanews.kz ءسوي دەپ جورامال جاساعان Washington Post ماقالاسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.
مۇنىڭ نەگىزگى سەبەبى – جۇڭگو رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىن ءوز اۋماعى دەپ سانايدى. كرەمل امەريكادان بۇرىن بەيجىڭدى ويلاسىن. بىزگە قاراعاندا جۇڭگو ساياساتى الدەقايدا ءقاۋىپتى. ءقاۋىپتى دەۋىمىز جەڭىل ايتىلعان، قاتەرلى. ءازىر امپەي-جامپەيى ءبىر بوپ كورىنگەنمەن، كەيىن كەلە كۇرت قۇبىلىپ، ماسكەۋدى تۇقىرتۋعا تىرىسادى. رەسەي تەرريتورياسىنا سۇقتاناتىن بولادى…”، – دەيدى ماقالا اۆتورى ايزەك فيش.
“ءقازىر ەكى ەلدىڭ جۇبى جازىلماي ءجۇر. تۇنەۋكۇنى جۇڭگو ديپلوماتى يان سزەچي ماسكەۋگە ارنايىلاپ كەلىپ، ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى الىس-بارىس، بارىس-كەلىس بۇرىن سوڭدى بولماعان دەڭگەيگە جەتكەنىن ايتىپ كەتتى.
پرەزيدەنت پۋتين دە ونىڭ ءسوزىن قوستاپ، رەسەي مەن جۇڭگو اراسىنان قىل وتپەس دوسقا اينالعانىن، بۇعان دەيىنگى كەلىسپەۋشىلىكتەر كەلمەسكە كەتكەنىن ءمالىم ەتتى.
سونىڭ الدىندا جۇڭگو باسشىسى سي سزينپين ءپۋتيندى “جان دوسىم” دەپ اتاپ، كرەملگە جىلىشىراي بىلدىرگەن ەدى.
سوعان قاراعاندا ماسكەۋ قىتايدىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ قالعانداي. بۇل ريتوريكانىڭ استارىندا “اقش-قا قارسى بىرىگىپ كۇرەسەيىك” دەگەن ۇستانىم جاتىر دەپ تۇجىرىمداسا، قاتتى قاتەلەسەدى.
انىعى، ءقاۋىپ بىزدەن ەمەس، قىتايدان…”، – دەيدى Washington Post.
ماقالا اۆتورى بەيجىڭدى ۇيىرسىكتەپ جۇرگەن ماسكەۋ كەيىن كەلە فيليپپين، بۋتان، ءۇندىستان سياقتى ەلدەردىڭ كەبىن كيۋى مۇمكىن دەپ بولجايدى.
قىتايلىقتاردىڭ اراسىندا رەسەيدىڭ شەكارالاس ايماقتارىن ءوز تەرريتورياسى سانايتىن اۋقىمدى اۋديتوريا بار.
ءبىر كەزدەرى ورتا ازيانى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاعان كرەمل قازىرگى ايماقتاعى ىقپالىنان ايىرىلعان. ونىڭ ورنىن جۇڭگو الماستىرعان. ايماقتاعى رەسەيدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق ىقپالى جىل وتكەن سايىن السىرەپ كەلەدى.
“بەيجىڭ بىرتە-بىرتە ماسكەۋدى باس ەركىندىگىنەن ايىرادى. رەسەيدىڭ قازبا بايلىققا بوگىپ جاتقان ۇلان-عايىر اۋماعى قىتايدى قىزىقتىرىپ وتىر.
رەسەيلىكتەردىڭ كوپشىلىگى قىتايدىڭ سىبىرگە سۇقتانىپ، اتالعان ايماقتى بەلسەندى يگەرۋگە كوشكەنىنە الاڭداۋلى ەكەنىن جاسىرمايدى. ال قىتايلىقتاردىڭ پايىمىندا رەسەيدىڭ شىعىس بولىگى ءالىمساقتان بەيجىڭگە تيەسىلى.
جۇڭگو حالقى 1858-1860 جىلعى كەلىسىمدى ۇمىتا قويعان جوق. بۇعان ساي بايكال كولىنىڭ ماڭىنداعى ءبىراز تەرريتوريا رەسەيگە ءوتىپ كەتكەن بولاتىن. قىتايلىق بلوگەرلەر ءقازىر وسى تاقىرىپتى قايتا قوزعاپ، وتكەن كۇننىڭ ەسەسىن قايتارۋعا تىرىسۋدا. البەتتە ولاردىڭ ارتىنان ىلەسۋگە ءازىر ۇلكەن اۋديتوريا بار.
“گونكونگ پەن ماكاونى قولاستىمىزعا قايتا قوستىق. سول سياقتى قيىر شىعىستى قايتارۋعا نە كەدەرگى؟!” – دەگەن بلوگەر يان سزايۋ وسىنداي ۇستانىمداعى اۋديتوريانىڭ ءسوزىن سويلەپ وتىر.
ال قيىر شىعىستا تۇراتىن رەسەيلىكتەر وڭىرگە جاپپاي قونىس اۋدارىپ جاتقان قىتايلىقتاردان سەزىكتەنەدى. ولاردىڭ كەلىسىنەن ءقاۋىپ كۇتەدى. جۇزدەگەن، مىڭداعان ادامنان قۇرالعان جۇڭگو كونتينگەنتى قالىپتاسسا، ەرتەڭگى كۇنى ۇلكەن داۋدىڭ تۇتانارىن كۇنى بۇرىن بولجاپ، ءبىلىپ وتىر...”، – دەيدى ايزەك فيش مىرزا.
ونىڭ پىكىرىنشە بۇل ايماقتاعى تۇرعىندار قىتايمەن ءىستى بولعان، قىتايدىڭ ءبولمىس-بىتىمىن، ماقسات-مۇراتىن بەسكە بىلەدى. جەر دەگەندە توڭىرەگىن تۇگەل ۇمىتاتىن جامان مىنەزى بارىن بۇرىننان اڭعارعان.
Washington Post بۇل ارادا قىتايمەن شەكتەسەتىن ەۆرەي اۆتونومدى وبلىسى گۋبەرناتورىنىڭ پىكىرىن العا تارتقان ەكەن. ايماق باسشىسى ءوز سوزىندە ءوڭىردىڭ 80 پايىز تەرريتورياسىن جۇڭگو كاسىپكەرلەرى يگەرىپ وتىرعانىن، وسىنشاما اۋماق قىتايلاردىڭ يەلىگىنە ءوتىپ كەتكەنىن مالىمدەگەن ەدى.
“قىتايلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى رەسەيدى جاقىن تارتپايدى. قىرعي-قاباق سوعىس جىلدارى كسرو-دان قىسىم كورگەنى جادىنان وشە قويعان جوق. بەيجىڭنىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ستراتەگياسى الداعى جىلدارى كۇرت قۇبىلىپ، ماسكەۋدى تىرپ ەتكىزبەي تاستاۋى مۇمكىن. كرەمل ورتا ازيادان ايىرىلىپ قالعانىن مويىنداعىسى جوق. جۇڭگو اتالعان ايماقتىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى. رەسەيمەن جاعالاسىپ تاجىك جەرىندە ءوزىنىڭ اسكەري بازاسىن ورنالاستىرىپ قويدى. ونىسىن كوزدەن تاسالاۋعا تىرىسقانمەن، ءبارىبىر ءبىلىنىپ قالدى.
بەيجىڭ مەن كرەملدىڭ اراقاتىناسىندا رەسەي ەكىنشى رولدە. جۇڭگو رەسەيدىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى. رەسەيدىڭ جۇڭگو ەكونوميكاسىنداعى ۇلەسى تىم ماردىمسىز، ءتىپتى الدىڭعى وندىققا دا كىرمەيدى. بالكىم اسكەري سالادا اسىپ تۇسەرلىك الەۋەتى دە بار شىعار. ءبىراق بەيجىڭنىڭ كەز-كەلگەن دۇنيەنى كوشىرىپ باساتىن قابىلەتى بارىن ۇمىتپاۋ قاجەت.
ءقازىردىڭ وزىندە رەسەيدىڭ اسكەري تەحنيكاسىن اينىتپاي قايتالاپ، ءوز اتىنان وندىرىسكە شىعارۋدا. ماسكەۋ بۇعان تەجەۋ سالا الماي وتىر”، – دەيدى Washington Post.
ماقالا اۆتورىنىڭ پايىمداۋىنشا انە-مىنە جەنيەۆادا جۇزدەسكەلى وتىرعان بايدەن مەن ءپۋتيننىڭ كەزدەسۋىندە اقش- پرەزيدەنتى وسى ماسەلەنى ءسوز ەتىپ، رەسەي پرەزيدەنتىنە قىتايمەن الىستان ارالاسۋعا كەڭەس بەرۋى مۇمكىن.
اياۋلىم شايماردان
