Eski jaranyń beti qaıta ashylyp, keıde ýaqytsha jazylǵandaı bolady. Biraq araǵa ýaqyt salyp, baıaǵy jer daýy qaıta órshıdi.
Aqparat retinde aıta ketsek, eki eldiń arasyndaǵy soǵystyń saldarynan Ázirbaıjan tarapynyń 40 myńdaı azamaty qaıtys bolyp, 1 mıllıonnan astam adam basqa elge qonys aýdarǵan.
Ásirese, 2016 jyldyń kókteminde bolǵan tórt kúndik qaqtyǵysty eshkim umyta qoıǵan joq. Sol kezde eki jaqtan 16 adam qaza tapty. Al 2020 jyly adam shyǵynyn ákelgen qyryq kúndik soǵystan keıin Ázirbaıjan Taýly Qarabahty tolyqtaı ózine qaıtarmasa da, eki el atysty toqtatý jóninde kelisimge kelgen. Nátıjesinde armán tarapy Taýly Qarabah mańyndaǵy Zangılan, Agdam, Kelbadjar, Lachın aımaǵyn jáne Shýsha qalasyn qaıtaryldy.
13-14 qyrkúıekte moıyndalmaǵan Taýly Qarabah úshin qaqtyǵys taǵy tirkeldi. Munda da eki memleket bir-birin «bitim shartyn buzdy» dep aıyptap shyqty. Armenıa «Ázirbaıjan áskerleri shekaradaǵy qalalarǵa oq jaýdyrdy» dese, Ázirbaıjan «bizdi Armenıa arandatyp, dıversıa jasady» dedi.
Atys kezinde Armenıa jaqtan 105-ten astam, Ázirbaıjannan 79 áskerdiń qaza tapqany týraly aıtyldy. Bul málimet ázirge naqty emes. Budan keıin Armenıa premer-mınıstri Nıkol Pashınán BUU-nyń Qaýipsizdik keńesine júginip, UQSHU-ǵa múshe memleketterden ásker tartý boıynsha kómek surady.
Ádettegideı Pashınán Reseıge jaltaqtaýmen boldy. Dese de, UQSHU eki eki eldiń arasyndaǵy bitpes janjalǵa aralaspaıtynyn jáne máseleni dıplomatıa jolymen ǵana sheshýge bolatynyn málimdedi.
Buǵan deıingi qaqtyǵys kezinde de Qazaqstan syrtqy saıasatta bitimgerlik kózqarasty ustanatynyn aıtyp, qaqtyǵysty beıbit jolmen sheshýdiń jolyn tabýǵa barynsha kómektesetinin jetkizgen. Bul joly da osy ustanymnan aınyǵan joq. Sebebi, mundaı jaǵdaıda beıtarap bolǵan durys.
Syrtqy ister mınıstri Muhtar Tileýberdiniń aıtýynsha, Ázirbaıjan men Armenıa arasyndaǵy shekara belgilenbegendikten, ony buzý týraly aıtý qıyn. «Sondyqtan aldymen ázirbaıjan-armán shekarasyn delımıtasıalaý jáne demarkasıalaý jónindegi birlesken komısıanyń jumysyn qaıta bastaý kerek. Bul jaǵynan Qazaqstan óz tájirıbesimen bólisýge daıyn», – dedi mınıstr.
Mınıstr óz pikirinde Reseıden basqa barlyq elmen shekarany demarkasıalaý aıaqtalǵanyn jáne bul proses áli 2-3 jylǵa sozylatynyn jetkizdi.
Jer úshin soǵys qashan bitedi?
Otyz jyldan beri saǵyzdaı sozylǵan Taýly Qarabah máselesi sheshimin taba ma? Bul qarýly qaqtyǵystyń kórshi memleketterge áseri qandaı? Qazaqstan úshin biri odaqtas, endi biri kórshi jatqan eldiń qaısysy jaqyn? Álemdik qaýymdastyq qaı eldiń ustanymyn quptaıdy?
Saıasattanýshy Dos Kóshimniń pikirinshe, eger Qazaqstan Erevannyń usynysyn qoldap, áskerin jiberse, keshirilmeıtin qatelik bolady. «Sebebi, Ázirbaıjan bar bolǵany sonaý 1992 jyly aırylyp qalǵan zańdy jerin qaıtaryp almaqshy. Al Ázirbaıjan Armenıanyń shekarasyna basyp-janshyp kirse, Pashınán sol kezde ǵana bizden ásker suraýyna bolady. Osy turǵydan alǵanda Ázirbaıjandy biz ǵana emes, keshe de, búgin de búkil álemdik qaýymdastyq qoldady, qoldaı beredi. Biraq Qazaqstan qaı eldiń áreketi durys ne burys ekenin ashyq aıtýy kerek» degendi qaperge salypty.
Shyn máninde, Armenıa Taýly Qarabaq qaqtyǵysy boıynsha ásker suraı almaıdy. Sebebin joǵaryda aıttyq. Endi tek eki el basshysyna bir ústeldiń basynda otyryp, ózara kelisimge kelý ǵana qaldy.
«Qazir Qazaqstanǵa qaı memleket jaqyn?» degen saýaldy qoıatyn ýaqyt emes. Biz eki memleketpen de beıtarap bolýymyz kerek. Sondyqtan Qazaqstan eki eldiń basshysyna kelisim alańyn usynýdy qarastyrǵany jón», – deıdi saıasattanýshy Ádil Káýkenov.
Qazaqstannyń Qoǵamdyq damý ınstıtýtynyń sarapshysy Baýyrjan Serikbaevtyń aıtýynsha, bul máseleni tek kelissóz arqyly sheshý kerek.
Baýyrjan Serikbaev, Qazaqstannyń Qoǵamdyq damý ınstıtýtynyń (KeAQ) sarapshysy:
– Armenıa UQSHU aıasynda kómek surady. Qazaqstan tarapy bul másele dóńgelek ústel basyndaǵy beıbit kelissóz barysynda sheshilýi kerek dep óz ustanymyn bildirdi.
Iaǵnı, Qazaqstan osy qaqtyǵys bastalǵaly beri BUU zańdary men normalary sheńberinde sheshilýi qajet degen kózqarasta.
Bizdiń Armenıamen de qarym-qatynasymyz jaqsy. Ázirbaıjanmen de burynnan ekonomıkalyq, saýda-sattyq baılanysymyz bar. Sondyqtan Qazaqstan úshin eki memlekettiń beıbit maqsatta, kelissóz deńgeıinde sheshkeni tıimdi.
Álemde qandaı kıkiljiń bolmasyn, geosaıası almaǵaıyp zamanda másele BUU jıynynyń jarlyǵymen bekitilgen ózara kelisim aıasynda sheshimin tabýy qajet.
